Modul 6 Bledy logiczne

Modul 6 Bledy logiczne, Logika dla humanistów. Andrzej Indrzejczak 2006

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Błędy logiczne
Wstęp
2
1. Językowe błędy logiczne
4
1.1. Pojęcie błędu logicznego
4
1.2. Przyczyny błędów logicznych
4
1.3. Niezrozumiałość
5
1.4. Źródła niezrozumiałości
5
1.5. Niedookreśloność
5
1.6. Brak kwantyfikacji
6
1.7. Brak relatywizacji
6
1.8. Okazjonalność
7
1.9. Nieostrość
7
1.10. Wieloznaczność
7
1.11. Amfibologie
7
2. Wieloznaczność w rozumowaniach
9
2.1. Pojęcie błędu materialnego
9
2.2. Ekwiwokacja
9
2.3. Quaternio terminorum
10
2.4. Logomachia
11
2.5. Błąd podziału
11
2.6. Błąd połączenia
11
2.7. Błąd mylenia znaczenia bezwzględnego i względnego
11
3. Nieuzasadnione przesłanki
13
3.1. Fałszywe dylematy
13
3.2. Czarne lub białe
13
3.3. Sprzeczność przesłanek
13
3.4. Entymematy
14
3.5. Rekonstrukcja entymematu
15
3.6. Błędne koło w rozumowaniu
15
3.7. Petitio principi
16
4. Błąd formalny
17
4.1. Reguły zawodne
17
4.2. Wnioskowanie z przyjęcia następnika
17
4.3. Mylenie następstwa ze skutkiem
17
4.4. Wnioskowanie z odrzucenia poprzednika
17
4.5. Modus ponendo tollens
18
4.6. Pozorne dylematy
18
4.7. Problemy z negacją
19
4.8. Błędy sylogizmów
19
5. Argumenty w dyskusji
20
5.1. Argumenty z autorytetu
20
5.2. Odwoływanie się do osoby
21
5.3. Odwrócenie argumentu
22
5.4. Równia pochyła
22
Bibliografia
23
Słownik
25
Spis symboli
29
Wstęp
W ostatnim module powracamy do problematyki analizy rozumowań i argumentacji.
Tym razem skupimy się na warunkach poprawności wypowiedzi językowych, w tym
rozumowań. W czterech tematach omówimy typowe błędy logiczne, natomiast
w ostatnim zaprezentujemy techniki argumentacji, które mogą być wykorzystywane
zarówno w uczciwy, jak i w nieuczciwy sposób.
Znajomość typowych błędów logicznych oraz technik argumentacji jest niezbędna do
analizy rozumowań i prowadzenia dyskusji. Ich rozpoznanie pozwala podejrzewać,
że autor argumentacji, w której występują, jest nieuczciwy (stosuje je celowo) lub
naiwny (nie zauważa ich pojawienia się). To pozwala również podjąć skuteczną
obronę i nie ulegać bezmyślnie nierzetelnej perswazji.
Arystoteles dzielił błędy logiczne na błędy, które mają swoje źródło w języku,
a także takie, które mają swoje źródło w myśli. Podział ten nie jest wprawdzie zbyt
precyzyjny, ale staramy się go trzymać, umieszczając omówienie błędów o naturze
czysto językowej w temacie 1 i 2, a tych, które są mniej zależne od języka w 3 i 4.
Błędy omawiane w temacie 1 dotyczą wypowiedzi językowych w ogóle, w pozostałych
trzech tematach zajmujemy się błędami rozumowań. Ostatni temat poświęcony jest
prezentacji typowych rodzajów argumentacji, które nie są błędami
sensu stricto
, ale
których niewłaściwe użycie łatwo może przekształcić rzetelną dyskusję w jałowy
spór.
3
 1. Językowe błędy logiczne
1.1. Pojęcie błędu logicznego
Omawiając różne aspekty języka naturalnego, wiele razy wspominaliśmy o możliwości
pojawienia się nieporozumień. Tutaj rozwiniemy ten wątek. Pojęcie błędu logicznego
nie ma jasno określonego zakresu. Błędy ortograficzne raczej do tej kategorii nie
należą, ale granica między błędem stylistycznym a logicznym jest płynna.
Ponadto o błędach logicznych można mówić w sensie szerokim i wąskim. W ujęciu
szerokim bierzemy pod uwagę wszelkie błędy popełniane w komunikacji oraz błędy
specyficzne dla określonych czynności poznawczych, tzn. takie, które naruszają
ustalone dla nich warunki poprawności. W tym sensie można mówić o błędach
w definiowaniu, w klasyfikowaniu, w rozumowaniach różnego rodzaju. Błędy tego
typu, dotyczące definicji,podziału czy pytań, omawialiśmy już przy okazji prezentacji
odpowiednich czynności poznawczych w poprzednim module. Natomiast błędy
związane z rozumowaniami omówimy dalej.
W tym temacie skoncentrujemy się na błędach w sensie wąskim, dotyczących
generalnie użycia języka. Przyjmijmy, że interesują nas takie błędy, które powstają
w komunikacji językowej i prowadzą do niezgodnego z intencją nadawcy zrozumienia
komunikatu lub nawet do jego całkowitego niezrozumienia. Oczywiście, nigdy nie
możemy mieć gwarancji, że zostaniemy właściwie zrozumiani przez każdego odbiorcę
naszego komunikatu, ale powinniśmy przynajmniej starać się zminimalizować ryzyko
błędnego zrozumienia.
1.2. Przyczyny błędów logicznych
Zastanówmy się, jakie są najczęstsze przyczyny językowych nieporozumień. Wydaje
się, że można je sprowadzić do trzech zasadniczych:
— w komunikacie występują wyrażenia, których znaczenie jest nieznane odbiorcy
bądź zbyt skomplikowane konstrukcje syntaktyczne (niezrozumiałość),
— w komunikacie brak jest istotnych dla jego zrozumienia elementów (niepełność,
niedookreśloność),
— komunikat dopuszcza rozmaite interpretacje, nie wskazując na to, która z nich
jest zamierzona (wieloznaczność).
Granice między błędami przynależnymi do tych trzech kategorii są wprawdzie
nieostre, jednak rozróżnienia te pozwalają wprowadzić przynajmniej częściowy ład
w dalsze omówienie. W szczególności warto podkreślić, że sama wieloznaczność
komunikatu może być skutkiem jego niedookreśloności w tym sensie, że to brak
pewnych elementów powoduje możliwą wielość interpretacji.
4
 1.3. Niezrozumiałość
Niezrozumienie komunikatu z powodu niezrozumienia znaczenia użytych w nim słów
może mieć miejsce nawet w przypadku bardzo precyzyjnie i starannie sformułowanych
tekstów. Jest tak wtedy, gdy
kompetencja językowa
odbiorcy jest niewystarczająca dla
zrozumienia tego komunikatu. Należy pamiętać, że język naturalny nie jest tworem
jednolitym i że żaden jego użytkownik, nawet bardzo biegły, nie zna wszystkich jego
wyrażeń i dopuszczalnych konstrukcji gramatycznych.
Nadawca komunikatu powinien zawsze brać pod uwagę, do kogo adresuje swoją
wypowiedź i unikać takich wyrażeń, które mogą być dla nadawcy obce. Jest to
szczególnie ważne przy szeroko rozumianym przekazywaniu wiedzy. Zdarzają się
książki naukowe, które choć merytorycznie są bez zarzutu, to jednak dla szerszego
grona odbiorców są zbyt hermetyczne. Nie należą też do rzadkości wykładowcy,
którzy są znakomitymi fachowcami w swojej dziedzinie, ale w pracy dydaktycznej
się nie sprawdzają, gdyż nie potrafią dostosować sposobu przekazu do poziomu
przeciętnego studenta.
Jest też i druga strona medalu. Nie można w dążeniu do uprzystępnienia przekraczać
pewnych granic. Należy się zawsze dobrze zastanowić, co możemy w przypadku
danego kręgu odbiorców uznać za „oczywiste” i nie tłumaczyć wszystkiego od
samych podstaw, bo chociaż z pewnością zostaniemy zrozumiani, to łatwo możemy
stracić uwagę audytorium.
1.4. Źródła niezrozumiałości
W powyższych rozważaniach przyjmowaliśmy jako oczywiste, że nadawca wie, co
ma do przekazania, tylko niewłaściwie dobrał (ze względu na odbiorcę) słownictwo.
Bywa też czasem tak, że komunikat jest nadmiernie pogmatwany i zawiera
skomplikowane struktury składniowe, ponieważ jest wyrazem bałaganu myślowego
lub chęci ukrycia własnej ignorancji.
Często na pojawienie się niezrozumiałych w tym sensie komunikatów mają wpływ
czynniki pozajęzykowe, np. aktualny stan irytacji lub strachu, chęć popisania się swoją
wiedzą przed audytorium bez uprzedniego przygotowania wypowiedzi itd. Zdarza
się, np. na egzaminach, że niedouczeni studenci stosują tego typu „strategię”. Użycie
skomplikowanego języka ma stworzyć pozory, że odpowiednią wiedzę wprawdzie się
opanowało, ale przedmiot jest tak trudny, że w inny — prostszy — sposób przekazać
się go nie da. Niech mi będzie wolno powstrzymać się od komentarza na temat
skuteczności takiego postępowania.
1.5. Niedookreśloność
Wspominaliśmy już o rozmaitych mechanizmach językowych, które mogą prowadzić
do nadmiernej niedookreśloności komunikatu. Wszystkie te środki, dzięki którym
język naturalny umożliwia nam zwiększenie ekonomii przekazu informacji,
w niesprzyjających okolicznościach mogą spowodować, że tej informacji wcale nie
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]