Moduł 5.Działanie standardowe i działanie twórcze, Działania twórcze (teoria). M. Stasiak, J. Maciaszek ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Działanie standardowe i działanie twórcze
Działanie standardowe i działanie twórcze
Wstęp
1. Schemat działania podmiotu
2. Działanie standardowe
3. Opis działania twórczego
4. Definicja działania twórczego
4.1. Warunek innowacyjności
4.2. Warunek efektywności
4.3. Warunek wzbogacania podmiotu
5. Postulat twórczości umyślnej
6. Sprawca umyślnie twórczy
Wstęp
Celem naszej pracy w tym module jest przedstawienie podstawowych pojęć potrzeb-
nych do zdefiniowania działania standardowego, działania twórczego i działania
umyślnie twórczego. Przedstawimy ponadto argumentację na rzecz zainicjowania
procesu twórczego samorozwoju. Zrozumienie sensu twórczości umyślnej i przygo-
towanie się teoretyczne do analizy zaproponowanych tu ćwiczeń pozwoli doskonalić
i przeprowadzać proces twórczego samorozwoju
1
Działanie standardowe i działanie twórcze
1. Schemat działania podmiotu
Wprowadzona wcześniej terminologia prakseologiczna pozwoli opisać działanie
podmiotu — sprawcy. Należy przy tym pamiętać, że działanie sprawcy ma charakter
kołowy — podmiot działając wydatkuje energię, ale jednocześnie efekty działania
służą zaspokajaniu jego potrzeb. Warunkiem utrzymania się podmiotu przy życiu jest
istnienie pewnej nadwyżki użytkowania nad działaniem.
Aby to wyjaśnić, przyjrzyjmy się działaniu zwierzęcia, które zdobywa pożywienie.
Zdobycie pożywienia, np. polowanie, wymaga pewnego wysiłku, zainwestowania
pewnej porcji energii włożonej w pościg. Polowanie zakończone sukcesem pozwala
na pozyskanie energii ze zdobyczy. Aby zwierzę mogło żyć, to przynajmniej w pew-
nym okresie czasu energia pozyskana z upolowanej zdobyczy musi być większa niż
energia zużyta na polowanie. Utrzymanie przy życiu potomstwa, co jest warunkiem
istnienia gatunku, wymaga, aby nadwyżka energii pozyskanej nad zużytą, była
znaczna. Można zatem mówić o pewnym dodatkowym parametrze charakteryzują-
cym działanie, który można określić mianem
sprawności działania
.
Podany wyżej przykład jest niezwykle uproszczony. Działanie jakiegokolwiek spraw-
cy, nawet zwierzęcia, jest zbiorem bardzo różnych czynów. Również użytkowanie
polega na zaspokajaniu różnorodnych potrzeb, nie tylko potrzeb energetycznych.
Jednak ten uproszczony przykład wyraźnie wskazuje, że sprawność działania powin-
na być mierzona stosunkiem użytkowania do działania:
S
=
U
/ D
. Oczywiście w po-
szczególnych przypadkach nie jest łatwo obliczyć sprawność działania. Nie zawsze
bowiem dysponujemy skalą, w której można mierzyć działanie i użytkowanie.
W szczególności nie ma skali, w której można zmierzyć działanie i użytkowanie arty-
sty tworzącego dzieło. Podejście, w którym sprawność mierzylibyśmy stosunkiem
uzyskanego za obraz honorarium do nakładów finansowych (farby, płótno, sztalugi)
potrzebnych do jego powstania, jest wysoce niewystarczające, gdyż działanie artysty
i każdego człowieka zaspokaja również jego inne potrzeby, które nie są bezpośred-
nio związane z jego biologiczną egzystencją. Do sprawy tej powrócimy nieco dalej,
2
Działanie standardowe i działanie twórcze
w tym miejscu zaznaczymy jedynie, że sprawność działania, bez względu na to czy
możemy ją ściśle zmierzyć, czy też nie, jest bardzo ważną charakterystyką działania
sprawcy.
Obecnie zrekonstruujemy schemat działania podmiotu, w którym widoczny będzie
jego kołowy charakter.
SPRAWCA
(PODMIOT)
(repertuar aktywności, umiejętność wartościowania, wola działania)
S = U / D
UŻYTKOWANIE
(sprawnosć działania to stosunek
DZIAŁANIE
użytkowania do działania)
(wytwór) TWORZYWO (surowiec)
(Parametry przedmiotowe:
działanie, tworzywo, użytkowanie)
Kołowy charakter działania podmiotu wskazuje na to, że podmiot prowadzi swoistą
grę z otoczeniem, której celem jest zaspokojenie potrzeb. Składają się na nią róż-
norodne interakcje z otoczeniem. Jest to gra niemal w dosłownym znaczeniu, gdyż
3
ś
Działanie standardowe i działanie twórcze
podmiot podejmuje decyzje, które muszą być zgodne z pewnymi regułami zwanymi
prawami przyrody.
Podstawową potrzebą każdego organizmu jest przeżycie. W świecie zwierząt toczy
się nieustanna gra o przeżycie. Błędne decyzje kończą się śmiercią organizmów
bądź całych gatunków. Decyzje trafne mają natomiast tendencje do utrwalania się.
W rezultacie działanie, które wielokrotnie przyniosło sukces, staje się schematyczne.
Schematy zachowań przenoszone są na kolejne pokolenia drogą genetyczną lub
przez uczenie się młodszych osobników od starszych. W rezultacie wydaje się czę-
sto, że zachowania są automatyczne, że nie są one rezultatem wyboru.
Przedstawiciele poszczególnych gatunków doskonale wiedzą, jakie są wartościowe
źródła pożywienia, znają taktykę jego zdobywania, budują takie same schronienia
i wiedzą, jak unikać niebezpieczeństw. Wszelkie odstępstwa od zachowań standar-
dowych często kończą się śmiercią osobników. To samo dotyczy zachowań ludzkich.
Zachowujemy się bardzo często w utarty i schematyczny sposób. Pewne zachowania
wydają się nam oczywiste i naturalne. Edukacja najczęściej polega na wpojeniu nam
pewnych strategii rozwiązywania problemów. W ramach przedstawionego schematu
działania można łatwo wyjaśnić, jak przejawia się wolność. Manifestuje się ona
w naszych działaniach i naszych wyborach. Wolność nie musi się przejawiać jedynie
w działaniach nowatorskich. Zachowania utarte i schematyczne
są powtórzeniami
trafnych i wolnych wyborów dokonanych w przeszłości (tego samego organizmu lub
jego przodków).
W ramach przedstawionego schematu działania można wyjaśnić również mechanizm
utrwalania się pewnych działań. Jest to rezultat „kołowości” lub zwrotności działania.
Każde działanie podmiotu przekształca nie tylko otoczenie, ale również sam podmiot.
Najprostszym mechanizmem oddziaływania jest
selekcja naturalna
. To ona pozwala
na utrwalenie się w gatunku działań sprzyjających przeżyciu. Stanowi także siłę róż-
nicującą gatunki. Prosty organizm dysponuje minimalnym zakresem wolności wybo-
ru. Nie ma również świadomości tego, że wybiera.
4
Działanie standardowe i działanie twórcze
Trafne wybory oznaczają działania sprawne. Organizmowi pozostaje pewna nadwyż-
ka użytkowania nad działaniem, która dla prymitywnego organizmu może być mie-
rzona nadwyżką energii pozyskanej nad wydatkowaną. Owa nadwyżka pozwala nie
tylko utrzymać się przy życiu, ale również rozprzestrzenić się jego potomstwu. Wol-
ność wyboru jest istotą bycia organizmem żywym. Drobna zmiana lub drobna muta-
cja, która sprawia, że prymitywny organizm zachowa się inaczej niż pozostałe osob-
niki, jest nieświadomym wyborem będącym manifestacją bardzo ograniczonej wolno-
ści. Jeżeli wybór okazuje się trafny, to mutacja przenosi się na kolejne pokolenia.
Jedynym kryterium trafności wyboru dla prymitywnych organizmów jest przeżycie lub
śmierć.
Trafne decyzje wpływają zatem na sprawcę. Sprawca się zmienia, zmieniają się rów-
nież jego potrzeby. Przede wszystkim zaś zmienia się jego repertuar aktywności
i umiejętność wartościowania. Niekiedy dokonywanie niestandardowych wyborów
staje się koniecznością. Niezależne od sprawców zmiany w środowisku, np. pojawie-
nie się konkurencyjnego gatunku, uniemożliwiają kontynuowanie dotychczasowego
działania. W tej sytuacji brak wyboru jest również wyborem, który może mieć tragicz-
ne konsekwencje. O trafności wyboru rozstrzyga bowiem otoczenie, eliminując bez-
względnie organizmy, które podjęły wybory nietrafne
.
Dochodzimy zatem do pojęcia
przystosowania się, które jest odpowiednikiem działania twórczego w świecie zwie-
rząt.
Można oczywiście zadać pytanie: co ma wspólnego przystosowanie się prymityw-
nych organizmów z twórczością naukową czy artystyczną? Okazuje się jednak, że
można wskazać pewne cechy wspólne. W obydwu przypadkach ma miejsce nowe
i efektywniejsze zaspokajanie potrzeb oraz w obydwu przypadkach dochodzi do
zmian w samym podmiocie. W miarę kolejnych działań przystosowawczych pojawiają
się nowe potrzeby. Wśród zwierząt na wyższym poziomie rozwoju pojawiają się po-
trzeby wyższego rzędu — potrzeby psychiczne. Zaspokoić te potrzeby można tylko
przez odpowiednie oddziaływanie na inne podmioty. W ten sposób tworzą się więzi
społeczne i emocjonalne.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]