modul 1 Podstawy medycyny pracy, Medycyna i higiena pracy 2010
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Podstawy medycyny pracy
Wstęp
1. Historyczne kształtowanie się ochrony zdrowia
2. Organizacja opieki zdrowotnej nad pracującymi w Polsce — regulacje prawne
3. Opieka lekarska w środowisku pracy
4. Podstawy fizjologiiiergonomiipracy
5. Choroby zawodowe i parazawodowe występujące u pracowników
Wstęp
Przeobrażenia w gospodarce pociągnęły za sobą zmiany warunków pracy. Na wol-
nym rynku zwiększyła się konkurencja, która wymusiła wzrost wydajności, znacz-
nie zwiększyła się również mechanizacja i robotyzacja stanowisk pracy, a nowe
technologie informatyczne stały się powszechne. Pociągnęło to za sobą rozwój
i przekształcenia w dziedzinie medycyny i higieny pracy. Zmieniające się trendy
demograficzne również wpływają na opiekę zdrowotną nad pracującymi. Wydłu-
żenie okresu życia i zwiększenie odsetka ludzi starszych powoduje ujawnianie się
w większym stopniu charakterystycznych dla tego okresu chorób. O zmianie ich
profilu decyduje również nasilenie działania czynników cywilizacyjnych (zmniej-
szony wysiłek fizyczny,nadmiernestosowanieużywekitd.).
Sprawne funkcjonowanie służby zdrowia pracujących przyczynia się nie tylko do
poprawy ochrony zdrowia osób pracujących, ale także do ogólnego rozwoju spo-
łeczno-gospodarczego. Za pomocą tych służb można również sprawować nadzór
nad nadmiernymi wydatkami związanymi między innymi z absencją chorobową.
W celu ochrony zdrowia pracujących przed niekorzystnym wpływem warunków
związanych ze środowiskiem pracy i sposobem jej wykonania, a także w celu spra-
wowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, utworzono służbę
medycyny pracy.
Jednostkami organizacyjnymi służb medycyny pracy są:
1) jednostki podstawowe:
— publiczne zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane w celu spra-
wowania profilaktycznejopiekinadpracującymi,
— zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane przez pracodawców
i inne podmioty, jeżeli profilaktycznaopiekazdrowotnanadpracującymijest
ich zadaniem statutowym,
— lekarze praktykujący indywidualnie, posiadający odpowiednie kwalifikacje,
2) wojewódzkie ośrodki medycyny pracy.
Praca dostarcza nie tylko finansowychimaterialnychśrodkówdozaspokojeniapo-
trzeb życiowych, stanowi także źródło pozytywnych doznań społecznych, psycho-
logicznych, wpływa korzystnie na zdrowie i samopoczucie.
Jednak mimo wysokiego rozwoju gospodarczego miejsce pracy nadal może pozo-
stawać stanowiskiem niebezpiecznym. Pracownik może być narażony na działanie
szkodliwych czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych, może pracować
w warunkach nadmiernego obciążenia wysiłkiem fizycznym bądź wnieprawidło-
wych warunkach ergonomicznych, może również doświadczać nadmiernego ob-
ciążenia psychicznego w pracy.
3
1. Historyczne kształtowanie się
ochrony zdrowia
Celem każdego z funkcjonujących w świecie systemów ochrony zdrowia jest za-
pewnienie obywatelom bezpieczeństwa zdrowotnego przez zaspokojenie zarówno
indywidualnych, jak i zbiorowych potrzeb zdrowotnych. Każda realizowana poli-
tyka społeczno-gospodarcza ma fundamentalny wpływ na stan zdrowia społeczeń-
stwa, ale podstawowymi czynnikami zapewniającymi dobry stan zdrowia są: sta-
bilny system ekonomiczny gwarantujący bezpieczeństwo ekonomiczne, które obej-
muje godne warunki mieszkaniowe, edukację, odpowiednie żywienie, pracę i wy-
nagrodzenie gwarantujące dostęp do dóbr społecznych. Prowadzenie odpowiedniej
polityki ochrony zdrowia wymaga współdziałania wszystkich elementów władzy
z podmiotami życia publicznego.
Treść, formy i zakres ochrony zdrowia ludności zawsze były konsekwencją stanu sił
wytwórczych, ustroju społeczno-politycznego oraz poziomu kultury, nauki i tech-
niki, które były i są różne w odpowiednich formacjach społeczno-ekonomicznych.
Aby zrozumieć przyczyny i uwarunkowania zmian systemowych w ochronie zdro-
wia, dobrze jest ukazać je na tle historycznych przemian cywilizacyjnych.
W najwcześniejszej formacji społecznej, jaką była wspólnota pierwotna, nie wystę-
pował ani społeczny podział pracy, ani pojęcie odrębnej kategorii ludzi zawodo-
wo zajmujących się ochroną zdrowia. W razie potrzeby udzielano sobie wzajemnej
pomocy, opartej na wielowiekowym — przekazywanym z pokolenia na pokolenie
— doświadczeniu.
W miarę rozpadu wspólnoty pierwotnej zaczęła pojawiać się własność prywatna,
a wraz z nią zawodowe wykorzystywanie wiadomości leczniczych. Ludzie posiada-
jący większe doświadczenie i szerszą wiedzę w zakresie leczenia zaczęli strzec swo-
ich umiejętności i wykorzystywać je w celu zdobycia majątku bądź wpływów. Two-
rzyli oni wyodrębnione grupy, nadając swojej wiedzy charakter tajemniczy oraz
łącząc ją z magią i zaklęciami. Czas ten nazwano okresem szamanizmu lub demo-
nizmu, a pierwszych „lekarzy” — czarownikami lub szamanami. Przeżytki tej for-
macji do dziś występują wśród nielicznych najbardziej zacofanych plemion Afryki,
Ameryki Południowej czy Polinezji.
Można założyć, że pierwszą przyczyną, która spowodowała powstanie opieki zdro-
wotnej był podział pracy, czyli wyodrębnienie grupy zajmującej się leczeniem.
W początkach kształtowania się społeczeństw cywilizowanych świata starożytne-
go, obok działalności leczniczej jednostek zaczęły pojawiać się pierwsze zarządzenia
o charakterze sanitarno-profilaktycznym,wydawanewpostacinakazówiprzyka-
zań religijnym.TypowymtegoprzykładembyłyprzepisysanitarnenaterenieEgip-
tu w III tysiącleciu p.n.e., hinduskie prawo Manu czy odpowiednie rozdziały babi-
lońskiego kodeksu Hammurabiego. Zawierały one między innymi przepisy prze-
strzegania zasad higieny osobistej, odżywiania oraz zapobiegania chorobom zakaź-
nym przez izolowanie chorych, zakopywanie ludzkich odchodów, grzebanie zwłok,
padliny zwierzęcej itp. W ten sposób nastąpiła kolejna zmiana w opiece zdrowot-
nej, mająca na celu ograniczenie zachorowalności w skupiskach ludzkich.
W ustroju niewolniczym ze stałej pomocy lekarskiej korzystali głównie władcy
świata starożytnego, ich urzędnicy, elitarne oddziały wojskowe i zamożni właści-
4
ciele niewolników. Działania właścicieli w zakresie opieki zdrowotnej niewolników
polegały na ograniczeniu rozwoju chorób wśród siły roboczej i to tylko wtedy, gdy
koszt leczenia nie przekraczał kosztu nabycia niewolnika. Można więc założyć, że
podstawowym motywem działania tej grupy była chęć zysku i ograniczenia nieko-
rzystnych efektów działań wojennych, które leżały u podstaw naboru niewolników.
Ochrona zdrowia była podporządkowana interesom klas i rodów panujących.
W miarę rozwoju wiedzy medycznej obok lekarzy-kapłanów zaczął wykształcać się
stopniowo zawód lekarza praktykującego samodzielnie (Grecja, Egipt, Babilonia).
Zaczęto zakładać szkoły kształcące lekarzy, organizowano pierwowzory otwar-
tych i zamkniętych placówek opieki medycznej (początkowo przy świątyniach)
oraz opieki medycznej dla żołnierzy. Okres ten spowodował kolejne zmiany w sys-
temie opieki zdrowotnej, które były możliwe dzięki:
1) rozwojowi nowoczesnych koncepcji zdrowia (Platon, Hipokrates, Galen),
2) rozwojowi nauk medycznych,
3) wprowadzeniu zasad odpowiedzialności lekarzy za dokonywane zabiegi (kodeks
Hammurabiego),
4) wprowadzeniu nakazów moralno-etycznych (przysięga Hipokratesa w V wieku
p.n.e.).
Efektem tych wszystkich działań była znaczna poprawa jakości usług zdrowotnych,
ale tylko dla tej części społeczeństwa, która była w stanie je nabyć.
Dopiero w Rzymie za czasów Oktawiana Augusta (schyłek I wieku p.n.e.) ochro-
na zdrowia uzyskała formę prawno-polityczną, zaczęto tworzyć odrębną strukturę
organizacyjną, której podstawą było funkcjonowanie lekarzy gminnych i szpitali
ogólnych, finansowanychprzezwładzemiejskie.Tworzonozalążkipaństwowejor-
ganizacji sanitarnej, co wyrażało się między innymi w budowie wielkich akweduk-
tów, kanałów, łaźni czy zakazie chowania lub palenia zwłok w mieście. W formę
prawną ujęto także higienę miast (utrzymanie czystości ulic, zabudowań, kanałów
studni itp. jako środki zapobiegania przed epidemią). Działania tego okresu były
pierwszą próbą prowadzenia polityki zdrowotnej przez państwo i objęcia bezpłat-
ną opieką zdrowotną ludności. Po upadku potęgi Rzymu nastąpił spadek zaintere-
sowania zdrowiem, a zapoczątkowane ustawodawstwo w zakresie ochrony zdro-
wia odeszło w zapomnienie.
U schyłku starożytności rozwinęły się poglądy filozoficzne, w których wyniszcze-
nie fizyczne,cierpienieibólzostałypodniesionedorangiideału(np.asceza),ame-
dycyna i higiena zostały wyparte przez astrologię i alchemię, które rozpowszech-
niły mit o tym, że los, życie i zdrowie człowieka zależą od układu gwiazd i planet.
Doprowadziło to do upadku prawdziwej opieki zdrowotnej — ustąpiła ona miejsca
poglądom filozoficznymniesprzyjającymzdrowiu.
Podstawą kolejnych przemian w opiece zdrowotnej był rozwój chrześcijaństwa,
którego światopoglądowe i kanonicznie uzasadnione miłosierdzie było powodem
objęcia opieką warstw najuboższych. Zaczęły powstawać pierwsze szpitale, któ-
re miały charakter bardziej przytułkowy niż leczniczy. Zazwyczaj ciasne, brudne,
przepełnione, stanowiły potężne siedlisko chorób zakaźnych i epidemii. Ludzie za-
możni korzystali z pomocy medyków, a rycerstwo — do opatrywania ran i składa-
nia kości — z pomocy balwierzy lub chirurgów. Z tego okresu pochodzą pierwsze
historyczne informacje o opiece zdrowotnej w Polsce, tworzonej wyłącznie dla naj-
uboższej warstwy społeczeństwa przez klasztory, miasta, parafieigminy.Pierwszy
taki ślad to szpital założony przez biskupa gnieźnieńskiego Janisława przy klaszto-
rze cystersów w Jędrzejowie (1152 r.).
W odrodzeniu, dzięki reformom wprowadzonym przez Zygmunta I, Stefana Bato-
rego i Władysława IV, powstały zawody medyka, cyrulika, aptekarza armii i floty.
Ważnym etapem dla początków publicznej służby zdrowia było stopniowe wpro-
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]