Modul 3 Nauki wspolpracujace z pedagogika i dzialy pedagogiki, PUW Materiały, Pedagogika ogólna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
Wstęp
1. Związek pedagogiki z innymi naukami według Krzysztofa Rubachy
2. Nauki współpracujące z pedagogiką według Stefana Kunowskiego
3. Związek pedagogiki z innymi naukami według podręcznika pod redakcją Michała Godlewskiego
4. Działy pedagogiki
Bibliografia
Literatura podstawowa
Literatura dodatkowa
Wstęp
Serdecznie witamy po raz kolejny! Można powiedzieć, że po opanowaniu tego modułu
będziecie na półmetku naszego wspólnego studiowania pedagogiki. Czemu będzie
poświęcony ten moduł
— ostatni, który dotyczy metateorii pedagogiki
.
Jak wskazuje jego
tytuł, mówić w nim będziemy o naukach współpracujących z pedagogiką oraz o jej działach,
czyli inaczej subdyscyplinach. Omawiane zagadnienia (jeśli będzie to możliwe, gdyż nie
wszyscy wybrani przez nas autorzy uwzględniają te same problemy) odniesiemy, jak zwykle,
do trzech znanych nam podręczników. Zanim jednak to zrobimy, kilka słów wprowadzenia.
Jak zapewne Państwo dobrze pamiętacie z pierwszego modułu przedmiotem pedagogiki jest
wychowanie, edukacja. Posiadanie przez jakąś dyscyplinę naukową własnego przedmiotu
badań powoduje, że może ona istnieć samoistnie, to znaczy niezależnie. Nie oznacza to
jednak, że nie jest ona powiązana z całym kontekstem innych nauk. Powodów tego stanu
rzeczy jest kilka:
— po pierwsze, przedmiot badań pedagogiki jest wieloaspektowy i złożony;
— po drugie, otaczająca nas rzeczywistość, której jednym z przejawów jest wychowanie, jest
wielowarstwowa i wielokrotnie powiązana.
1
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
Stąd wynika taka wielość nauk, metod badań (patrz moduł II), teorii opisujących i
wyjaśniających rzeczywistość. Ze stwierdzeń tych wyraźnie już widać, że jeśli pragniemy
dogłębnie i wnikliwie analizować fakty wychowawcze musimy do nich podchodzić
wieloaspektowo, uwzględniając rozliczne relacje pomiędzy zjawiskami. Do tego konieczna
jest współpraca interdyscyplinarna, czyli współpraca pomiędzy różnymi naukami. Różne
nauki posiadają bowiem odmienne przedmioty badań, a więc w odmienny sposób patrzą na
otaczający nas świat, stosują też różne, dostosowane do swojego przedmiotu badań,
metody.
Korzystanie z ich doświadczeń badawczych zapewnia więc bardziej wnikliwe i obiektywne
poznanie edukacyjnej, wychowawczej rzeczywistości.
Wszystkie powyżej przedstawione fakty przemawiają za współpracą pedagogiki z innymi
dyscyplinami naukowymi. Jakimi? Tego dowiecie się właśnie z treści modułu trzeciego.
W module tym omówimy też podział pedagogiki na subdyscypliny, czyli opiszemy jej działy.
Podziału jakiejś dyscypliny na poddyscypliny dokonuje się zazwyczaj ze względu na pewne
kryteria. Ciekawy sposób podzielenia i uporządkowania wiedzy pedagogicznej zaproponował
Stanisław Kawula, który sformułował rejestr siedmiu kryteriów.
Poniżej zamieszczamy zaproponowane przez wspomnianego pedagoga kryteria i krótki ich
opis. Oto one:
1. Kryterium celów działalności edukacyjnej — dzieli działalność wychowawczą ze względu
na rodzaje celów stawianych przez pedagogikę.
2. Kryterium metodologiczne — pozwala wyodrębnić w pedagogice, ze względu na
stosowane przez nią metody, dwa obszary o zróżnicowanym stopniu ogólności. Pierwszy
z nich to obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz do
wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych. Drugi obszar to analizy
akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych, a więc na przykład
oddziaływania różnych środowisk wychowawczych i socjalizacyjnych (rodzina, szkoła,
media, grupy rówieśnicze itp.).
3. Kryterium rozwojowe — według tego kryterium można uszeregować kolejno
subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka
poddanego oddziaływaniom wychowawczym.
2
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka — w myśl tego kryterium
wyróżniona została pedagogika specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi.
5. Kryterium instytucjonalne — odnosi się ono nie tyle do refleksji teoretycznej, co do
konkretnej działalności praktycznej przebiegającej w instytucjach pedagogicznych.
Możemy więc w ramach tego kryterium mówić na przykład o pedagogice szkoły wyższej,
która będzie się zajmowała miedzy innymi badaniem organizacji i struktury szkolnictwa
wyższego, monitorowaniem wprowadzonych innowacji, krytyczną analizują programów.
6. Kryterium problemowe — dotyczy wyodrębniania subdyscyplin pedagogiki ze względu na
typ problematyki edukacyjnej, którą się zajmują. Jeśli na przykład będzie to problematyka
systemów edukacji w kraju i na świecie, to będziemy mówić o pedagogice porównawczej.
W przypadku problemów dotyczących zawodu nauczyciela będzie to pedeutologia.
7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej — nawiązuje do rodzajów działalności człowieka,
które pedagogika obejmuje swoim polem badawczym. Będzie to więc na przykład:
pedagogika opiekuńcza, wychowawcza, terapeutyczna.
Przedstawione przez Kawulę kryteria podziału pedagogiki na jej działy są wieloaspektowe
i dzięki temu pozwalają szeroko ująć omawiany problem, którego szczegółowa analiza
będzie przedmiotem naszych dociekań w drugiej części tego modułu.
Po tym krótkim, ogólnym wstępie na temat współpracy pedagogiki z innymi dyscyplinami
naukowymi oraz podziałem nauk pedagogicznych na subdyscypliny pora już przejść do
zagadnień szczegółowych, które rozpoczniemy od analizy poglądów Krzysztofa Rubachy na
temat związku pedagogiki z innymi naukami.
1. Związek pedagogiki z innymi naukami według Krzysztofa Rubachy
W swoich dociekaniach badawczych, według Rubachy, pedagodzy często korzystają z nauk
humanistycznych na przykład z socjologii. Nauczyciele–badacze czerpią z niej wiedzę,
w celu wyjaśnienia zaobserwowanych w świcie edukacji faktów. Dzieje się tak, gdyż:
3
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
— człowiek posiada społeczną naturę;
— działalność wychowawcza dokonuje się bardzo często w obrębie grup społecznych.
W opisanych powyżej przypadkach pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, a tym
samym nie dysponuje odpowiednimi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się
badaniem procesów społecznych. Jest to, jak wcześniej powiedziano, domena socjologii.
Aby przybliżyć czytelnikom zastosowanie socjologii w pedagogice, Rubacha posługuje się
przykładem
.
Badacz–nauczyciel, obserwując przez pewien okres grupę uczniów, zauważa, że większość
z nich nie stosuje się do poleceń nauczyciela. W porównaniu z innymi przedmiotami
nauczania, większość osób ma z tego przedmiotu bardzo niskie oceny. Jedynie dwóch
chłopców otrzymuje oceny dobre i bardzo dobre. Pozostali uczniowie unikają kontaktu
z nauczycielem, niekiedy nawet bojkotują jego oczekiwania. Nauczyciel często przyłapuje ich
na niewłaściwym zachowaniu, braku wiedzy, ściąganiu na klasówkach itp.
Po kilku tygodniach obserwacji okazuje się, że dwaj uczniowie, którzy dotychczas mieli dobre
oceny, stopniowo zaczynają zachowywać się jak reszta grupy, zarówno gdy chodzi
o postępowanie, jak i otrzymywane oceny. Za sprawdziany pisemne i odpowiedzi ustne
coraz częściej otrzymują oceny nieodpowiednie. Nauczyciel–badacz zaczyna więc coraz
dokładniej obserwować tych dwóch uczniów i odkrywa, że są przygotowani do lekcji, ale
swoją wiedzę przed nim ukrywają. W tej sytuacji dochodzi on do następującego wniosku:
„Prawdopodobnie mogę uznać, że zachowanie tych dwóch uczniów, jest strategią oporu
wobec mnie i wynika to z konformizmu jako stylu adaptacji do oczekiwań grupy
rówieśniczej”.
Badający nauczyciel, szukając wyjaśnienia, posłużył się pojęciem
konformizmu
jako stylu
adaptacji. Jest to jedna z teorii socjologicznych, która opisuje reguły zachowań ludzi wobec
oczekiwań grupy społecznej. Zastosowanie wymienionej kategorii pozwoliło wyjaśnić
otrzymany wynik obserwacji i zrozumieć zachowanie uczniów.
Inny przykład prezentowany przez Rubachę dotyczy znajomości przez pedagoga
psychologii, która stanowi również jedną z dyscyplin naukowych współpracujących
z pedagogiką. Oto opisywany przez autora przykład:
4
Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki
Badacz–nauczyciel próbuje oszacować efekty realizowanego w szkole programu
wychowania moralnego. W tym celu musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego
uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica
pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć o efektywności programu wychowania
moralnego. Problem przedstawionych tu badań dotyczy wychowania moralnego.
Wychowanie moralne to kategoria pojęciowa między innymi psychologii. Psychologowie
analizują bowiem gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości
emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych. Badający
pedagog musi więc znać te zagadnienia, by dokonać zaplanowanego pomiaru poziomu
rozwoju moralnego uczniów.
Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi więc dyscyplinę pomocniczą dla pedagogiki,
ponieważ psychologia dysponuje odpowiednim systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi
do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki
edukacyjnej. W zasadzie niemalże na każdym kroku nauczyciele napotykają na zjawiska
psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę
i zachowanie się człowieka.
W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako
psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny,
jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu,
weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej,
jaką jest wychowanie czy nauczanie. Pedagogika zaś ma za zadanie opisywać i wyjaśniać
praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska
psychiczne i społeczne. Wychowanie jest dla nich jedną z dziedzin, w których się ujawniają.
Uogólnijmy teraz to, co było do tej pory powiedziane. W podsumowaniu tym można
sformułować następujący wniosek:
Psychologia i socjologia dostarczają pedagogice wiedzy potrzebnej do:
— organizowania;
— planowania;
— krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej.
Psychologiczne i socjologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach
społecznych, poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych stanowią orientację dla
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]