Moduł 7, MEDYCYNA, Promocja zdrowia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia w chorobach przewlekłych
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia
w chorobach przewlekłych
Wstęp
1. Promocja zdrowia w zwalczaniu nowotworów złośliwych
2. Miejsce promocji zdrowia w chorobach układu krążenia
3. Promocja zdrowia osób niepełnosprawnych
4. Promocja zdrowia w chorobach alergicznych
5. Promocja zdrowia w cukrzycy
Słownik
Bibliografia
Literatura
1
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia w chorobach przewlekłych
Wstęp
Promocja zdrowia dotyczy w zasadzie ludzi zdrowych, jednak również ludzie przewlekle
chorzy chcą (i powinni) być traktowani na równi z osobami zdrowymi. Osoby z obniżonym
potencjałem zdrowotnym mają podobne potrzeby jak osoby całkowicie zdrowe.
W promowaniu zdrowia osób przewlekle chorych zabiegi terapeutyczne nie do końca
mają działania o charakterze leczniczym, lecz wywierają korzystny wpływ na ogólny stan
zdrowia pacjentów, chociażby przez działania psychosocjologiczne. Potrzeby w dziedzinie
promowania zdrowia osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych są niewystarczające,
ze względu na ich dynamiczne narastanie. Problem ten ma również swoją regulację
prawną. Nowelizowanie ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych
z czerwca 1995 roku daje ZUS-owi uprawnienia do kierowania osób niepełnosprawnych
i przewlekle chorych na tzw. rehabilitację przedrentową. Dotyczy to głównie osób
cierpiących na choroby układu krążenia oraz choroby narządu ruchu.
Choroby przewlekłe stanowią bardzo poważny problem nie tylko w Polsce czy Europie, ale
na całym świecie. Ludzie przewlekle chorzy borykają się z trzema rodzajami problemów:
ograniczeniami lub całkowitą utratą podstawowych funkcji i związanym z tym bólem,
który jest wynikiem choroby lub wypadku,
negatywnym wpływem na własną ocenę wartości,
wtórnymi następstwami choroby, które w znacznym stopniu upośledzają zdolność
jednostki do funkcjonowania w grupie.
Przez umiejętne promowanie zachowań zdrowotnych, edukację możemy poprawić i/lub
zmniejszyć istniejące problemy i właśnie tych działań dotyczyć będzie niniejszy moduł.
2
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia w chorobach przewlekłych
1. Promocja zdrowia w zwalczaniu nowotworów złośliwych
Nowotwory złośliwe są drugą po chorobach układu krążenia przyczyną zgonów (stanowią
ponad 20% zgonów ogółem w krajach rozwiniętych). Stwierdza się, że co piąta osoba
umiera na raka. W Polsce nowotwory złośliwe stanowią przyczynę zgonów 21,1%
mężczyzn i 15,9% kobiet (Karski, 1999).
Do końca XIX wieku medycyna nie mogła pochwalić się sukcesami w walce z rakiem
(nowotworem złośliwym). Sytuację tę zmieniło odkrycie promieni X, radu oraz coraz
większe postępy w chirurgii. W krajach wysoko rozwiniętych szansa wyleczenia
nowotworów sięga 50% przypadków. W Polsce i krajach mniej rozwiniętych sytuacja nie
wygląda tak optymistycznie — ma tendencje wzrostowe.
Częstość występowania związanych z tym zgonów na nowotwory złośliwe jest różna dla
poszczególnych grup wiekowych, jak również różna ze względu na płeć i umiejscowienie
nowotworów. Dlatego też promocja zdrowia i edukacja zdrowotna mają istotny wpływ na
możliwości przedłużenia życia ludzkiego oraz poprawienia jego jakości życia.
Tabela 1.
Struktura zgonów na najczęstsze nowotwory złośliwe u mężczyzn i kobiet
— Polska, 1995
Umiejscowienie (mężczyźni)
Procent
Umiejscowienie (kobiety)
Procent
Płuco
34,9
Sutek
14,1
Żołądek
9,5
Jelito grube
11,2
Jelito grube
8,2
Płuco
10,1
Gruczoł krokowy
5,6 Żołądek
7,0
Trzustka
4,1
Szyjka macicy
6,0
Pęcherz moczowy
4,1
Jajnik
5,5
Krtań
3,6
Trzustka
4,9
Nerka
3,0
Pęcherzyk żółciowy
4,6
Mózg
2,6
Wątroba
3,8
Wątroba
2,5
Mózg
2,8
Źródło: Karski, 1999: 111.
W sytuacji, gdy mówimy o profilaktyce, promocji i edukacji zdrowotnej związanej
z nowotworami złośliwymi, najczęściej myślimy o:
3
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia w chorobach przewlekłych
Raku sutka — pochodzi on z nabłonka przewodów i zrazików gruczołu sutkowego.
Raki zrazikowe i przewodowe mogą być inwazyjne i nieinwazyjne (nieinwazyjne
często uważa się za stany przedrakowe). Nowotwory (raki) inwazyjne to najczęściej
raki gruczołowe o różnych stopniach zróżnicowania.
Raku szyjki macicy — nowotwór ten i poprzedzające go zmiany przedrakowe
wywodzą się ze strefy przejściowej między nabłonkiem walcowatym a płaskim. Stany
przedrakowe, które poprzedzają rozwój złośliwego raka szyjki, obejmują różne
stopnie dysplazji (łagodną, umiarkowaną, ciężką) oraz raka śródnabłonkowego
(
Prewencja w Podstawowej Opiece Zdrowotnej...
, 1995).
Raku okrężnicy i odbytnicy — są one rozpatrywane są jako nowotwory jednego
narządu i ogólnie klasyfikowane jako nowotwory jelita grubego. Wywodzą się
z nabłonka gruczołowego śluzówki jelit (są zwykle rakami gruczołowymi).
Raku gruczołu krokowego — tzn. rak stercza (prostaty) wywodzi się z nabłonka
gruczołowego w strefach tylno-bocznej, a także przednio-środkowej gruczołu.
Raku skóry — rozróżniamy dwie grupy raków skóry:
•
rak skóry nie będący czerniakiem (rak podstawnokomórkowy, rak
kolczystokomórkowy),
•
czerniak złośliwy (czerniak rozrastający się powierzchownie, czerniak guzowaty,
czerniak dłoni i stóp, czerniak typu plamy soczewicowatej).
Raku płuc — rak rozwijający się najczęściej z nabłonka oskrzeli głównych i ich
odgałęzień, rzadziej z małych oskrzelików płucnych. Nazwy
rak płuc
i
rak oskrzeli
używane są jako synonimy.
Nowotwór definiuje się najczęściej „jako stan, w którym dochodzi do stałego,
nieprawidłowego i względnie autonomicznego namnażania się zmienionych morfologicznie
i czynnościowo komórek, początkowo w miejscu pierwotnej zmiany, potem w miarę
powiększania się masy guza, w otaczających tkankach, a następnie w miejscach
odległych” (Karski, 1999: 113).
Aby móc zapobiegać lub chociaż w stopniu minimalnym wpływać na powstawanie
nowotworów złośliwych musimy znać czynniki rakotwórcze i czynniki ryzyka
występowania nowotworów.
Czynnikami rakotwórczymi nazywamy wszystkie substancje, które powodują zwiększenie
ryzyka powstawania nowotworów złośliwych. Dzielimy je na: chemiczne (np. arsen i jego
związki, azbest, benzen, chrom, nikiel i ich związki, sadza, smoła, oleje), fizyczne
(np. promieniowanie jonizujące, ultrafioletowe), biologiczne (wirus ludzkiej białaczki,
wirus opryszczki HSV typ II, wirus żółtaczki zakaźnej typu B). Nie należy bagatelizować
4
Zagrożenia zdrowotne i promocja zdrowia w chorobach przewlekłych
również problemu związanego z zachowaniami seksualnymi i prokreacyjnymi (np. ciąża
w późnym wieku może wiązać się z ryzykiem raka piersi, duża ilość partnerów natomiast
z ryzykiem raka szyjki macicy).
Czynnikami ryzyka nazywamy wszystkie sytuacje, substancje oraz zachowania, które
mogą zwiększyć lub zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe.
W planowaniu i programowaniu promocji zdrowia należy wziąć pod uwagę te czynniki
ryzyka, na które mamy wpływ, które pomagają w planowaniu polityki prozdrowotnej oraz
dotyczą kształtowania postaw i zachowań społecznych.
Tabela 2.
Zgony na nowotwory złośliwe wg udziału czynników rakotwórczych (dane szacunkowe)
Czynnik rakotwórczy
% wszystkich zgonów z powodu nowotworów
Razem
100
Dieta i dodatki do żywności
35
Palenie tytoniu
30
Czynniki seksualne i prokreacyjne
7
Czynniki zawodowe
4
Alkohol
3
Czynniki geograficzne
3
Skażenie środowiska
2
Dodatki do żywności
1
Produkty przemysłowe
1
Leki i działania medyczne
1
Inne
13
Źródło: Karski, 1999: 112.
Działania promujące zdrowie
Działania promujące zdrowie będą opierać się głównie na zastosowaniu zewnętrznych
czynników ryzyka, a także czynników związanych ze stylem życia w powstawaniu
nowotworów złośliwych. I tak, aby zapobiegać powstawaniu nowotworów złośliwych
należy:
stosować odpowiednie czynniki żywieniowe przez:
•
zwiększenie w diecie spożycia owoców i warzyw,
zmniejszenie udziału tłuszczu (u osób od 2 r.ż. maksymalnie do 30% wszystkich
kalorii),
•
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]