Moduł 4

Moduł 4, MEDYCYNA, Promocja zdrowia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w systemie opieki zdrowotnej
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia
w systemie opieki zdrowotnej
Wstęp
1. Edukacja zdrowotna bazą dla promocji zdrowia
1.1. Pryncypia edukacji zdrowotnej
1.2. Edukacja zdrowotna w systemie opieki zdrowotnej: relacja nadawca–odbiorca
2. Promocja zdrowia w szpitalu
Bibliografia
Literatura podstawowa
1
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w systemie opieki zdrowotnej
Wstęp
Zdrowie jest najważniejszym sprzymierzeńcem człowieka. Umożliwia mu ono radość
życia, sukces i szczęście osobiste. Wykształcenie świadomości dbania o zdrowie własne,
rodziny i społeczeństwa jest obowiązkiem, zarówno każdego człowieka, jak i państwa.
W jaki sposób można to osiągnąć? Odpowiedź brzmi: dzięki odpowiednim wyborom
— wyborom dotyczących właściwych, rozumnych działań i konsekwentnej ich realizacji.
Na promowaniu zdrowia i ograniczaniu czynników ryzyka, z których na pierwszy plan
wysuwają się: niewłaściwe odżywianie, przerażający u większości z nas brak ruchu,
nałogi i wszechobecny stres, powinno się zatem koncentrować siły i środki.
Wzorem krajów wysoko rozwiniętych należy uznać edukację zdrowotną za
najskuteczniejszą formę promowania zdrowia, najlepszy sposób poprawiania fizycznego
i psychicznego funkcjonowania społeczeństwa. Uratowanie jednego człowieka dzięki
prewencji jest o wiele ważniejsze niż stosowanie samej medycyny naprawczej.
Coraz popularniejsze i coraz częściej postulowane hasło „Twoje zdrowie w twoich rękach”
znajduje głębokie uzasadnienie w różnych opracowaniach, z których wynika, że zdrowie
w ok. 60% zależne jest od naszych zachowań, w ok. 25% od tego, co mamy zakodowane
w genach, a tylko w ok. 15% od działania lekarzy. W związku z tym szeroko pojęte
zachowania człowieka są traktowane jako ta przestrzeń, w obrębie której rozstrzygają się
aktualne i przyszłe problemy zdrowia społeczeństw.
Czym zatem jest promocja zdrowia? Ujmując rzecz od strony semantycznej, jest to po
prostu podnoszenie zdrowia na wyższy poziom, umacnianie go. Dobrze określa jego
istotę stare polskie wyrażenie — „krzewienie zdrowia”
.
Promocja zdrowia jako nauka
stosowana wywodzi się z filozofii, patologii i higieny, najstarszych dziedzin wiedzy
o człowieku. Ma również swe korzenie w obserwacji życia codziennego i w analizie
licznych przekazów mówionych i pisanych. Podstawowa wiedza o zdrowiu była, jest
i będzie przekazywana dzieciom przez rodziców i/czy dziadków.
Zdrowie to jeden z najistotniejszych czynników warunkujących harmonijny rozwój
człowieka, stanowiący o jego roli w społeczeństwie oraz o zdolności do wykonywania
zadań i osiągania wyznaczonych sobie celów. Nie mniej ważny jest aspekt psychiczny
związany z promowaniem zdrowia. Profity z niego będziemy czerpać w przyszłości.
Chodzi mianowicie o kładzenie nacisku na możliwość poszerzania wiedzy po to, m.in., by
człowiek był przygotowany do wszystkich etapów życia, różniących się przecież od siebie.
2
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w systemie opieki zdrowotnej
O promocji zdrowia mówi się coraz więcej, chociaż wciąż dla wielu jest to jeszcze jedno
nowe hasło, które znaczy to samo, co profilaktyka. Tymczasem profilaktyka, czyli
zapobieganie chorobom, to głównie zespół działań medycznych podejmowanych
przeciwko konkretnej chorobie lub grupie chorób. Natomiast promocja zdrowia stanowi
proces podejmowania decyzji w sprawach ludzkiego zdrowia, bazujący głównie na
aktywności środowisk lokalnych i poszczególnych ludzi związanych z nimi oraz na
współpracy — nazwijmy ją — międzysektorowej (Karski, 1999). Wszelkie te działania
(profilaktyczne, edukacyjne czy promocyjne) zmierzają do jednego, wspólnego celu — do
utrzymania dobrego stanu zdrowia społeczeństwa, czyli każdego człowieka będącego
obywatelem danego kraju. Wobec tego należy podkreślić, że zdrowie i jego promocja
stanowią zagadnienie znacznie wykraczające poza problematykę i działalność medyczną.
Bardzo trafna jest, podana przez prof. M. Kacprzaka w 1960 roku, rozszerzona definicja
pojęcia zdrowia mówiąca, że zdrowie to nie tylko brak choroby czy niedomagań, ale i
dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego,
jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach. Gdzie więc
kształtuje się zdrowie? Mówiąc najprościej, tam, gdzie żyjemy, pracujemy,
odpoczywamy. Natomiast od tego, jak żyjemy, pracujemy i odpoczywamy, czyli od
warunków i sposobu życia, zależeć będzie jego jakość. Dlatego tak niebywale istotna jest
edukacja zdrowotna, czyli działalność informacyjna, dydaktyczna i wychowawcza, która
ma na celu utwierdzenie nas w przekonaniu, że stan naszego zdrowia zależy także,
a może głównie, od nas samych. To właśnie popularyzacji wiedzy o zdrowiu ma służyć
oświata zdrowotna.
Każdy człowiek powinien wiedzieć, co zdrowiu szkodzi; co wpływa na przedłużenie życia,
a co je skraca; co przyczynia się do wewnętrznej harmonii i jak zapobiegać chorobom
(a nie: jak je leczyć).
Kształtowanie pozytywnego sposobu myślenia o sobie i o świecie prowadzi do
konstruktywnych rozwiązań różnorakich ludzkich problemów, w tym także problemów
zdrowotnych, co może stanowić naczelną zasadę promocji zdrowia człowieka.
Najistotniejsza dla kształtowania sposobu rozumienia siebie w relacji z otoczeniem jest
nasza podatność na wprowadzanie zmian. Dzięki niej stajemy się prowokatorami dla
samych siebie w procesie ulepszania naszego zdrowia, zaspokajanie potrzeb zdrowotnych
polega bowiem przede wszystkim na naszej odpowiedzialności, a nie, jak sądzi wielu, na
odpowiedzialności innych, np. lekarza.
3
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w systemie opieki zdrowotnej
To wszystko, wbrew pozorom, nie jest dla nas proste, zważywszy, że tempo przemian
cywilizacyjnych niekiedy przerasta możliwości adaptacyjne człowieka. Dlatego
ogólnoświatowy ruch promocji zdrowia stanowi jeden z mechanizmów obronnych przed
— tak właśnie — naszym samozniszczeniem. Niech grecki wzorzec
kalos kagatos
(
piękny
w kształcie ciała i w postępowaniu
) oraz rzymskie hasło „W zdrowym ciele zdrowy duch”
— pierwowzory współczesnych doktryn — przesiąkną nasze codzienne zachowania.
4
Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w systemie opieki zdrowotnej
1. Edukacja zdrowotna bazą dla promocji zdrowia
Błędem byłoby spychanie całej odpowiedzialności za zdrowie na poszczególnych ludzi, jak
to czyniono w pierwszych programach promocji zdrowia pochodzących z lat 70. Programy
te ukierunkowane były na zmianę jednostkowego zachowania, natomiast nie obejmowały
ważnej kwestii, jaką powinny stanowić możliwości dane przez państwo obywatelowi, by
mógł realizować w sposób zadowalający potrzeby zdrowotne. Skuteczność oddziaływania
na człowieka zależy od wielu czynników, szczególnie zaś od umiejętności przekazywania
wiedzy, od dobierania argumentów motywujących do zmiany zachowań, a także od
kontekstu, w którym przebiega to oddziaływanie — czyli od czynników ekonomicznych,
politycznych i społecznych.
Koncepcje poszczególnych Narodowych Programów Zdrowia (ostatni obejmuje lata
1996–2005) zawierały cele strategiczne i operacyjne, których zadaniem było podniesienie
poziomu zdrowotności, a tym samym jakości życia naszego społeczeństwa. Obecny
Narodowy Program Zdrowia opiera się na strategii i koncepcji Karty Ottawskiej (1986)
i zawiera 18 celów operacyjnych. Kluczowy, 6. cel to skuteczniejsze działania
i skuteczniejsza edukacja zdrowotna. Przykre to, ale ani jeden z Narodowych Programów
Zdrowia nie doczekał się pełnej realizacji. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą tkwić
w braku politycznego i społecznego wsparcia, braku zainteresowania ze strony mass
mediów, braku własnego lobby i braku strategii w osiąganiu celów i realizacji
poszczególnych zadań.
Strategia powinna obejmować proces socjalizacji, od wczesnego dzieciństwa przez okres
młodzieńczy aż po dorosłość — przez ten cały czas winny być kształtowane zachowania
zdrowotne. Najważniejszym zadaniem myślącego człowieka jest troska o należyte
wychowanie rosnących pokoleń, mających jutro przyjąć ster z naszych dłoni — pisze prof.
M. Janiszewski (1996).
Jak już wspomnieliśmy, działania edukacyjne, które mają promować zdrowie, muszą być
prowadzone wielotorowo. Najważniejsze z nich to:

uczenie, w jaki sposób kształtować człowieka, by właściwie pojmował szacunek
— wobec siebie samego i innych,

dostarczenie wiedzy popartej dobrymi przykładami praktycznych działań,

poprawa i rozwój służb działających na rzecz zdrowia,

ochrona przed zagrażającymi zdrowiu produktami,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]