Modul 3. Wychowanie - dziedziny metody srodowiska (1), Pedagogika, dydaktyka,szkoła podstawowa, nauczanie ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wychowanie — dziedziny, metody, środowiska
1. Dziedziny wychowania
1.1. Wychowanie fizyczneizdrowotne
1.2. Wychowanie umysłowe
1.3. Wychowanie moralne
1.4. Wychowanie estetyczne
1.5. Wychowanie seksualne
1.6. Wychowanie patriotyczne
2. Metody wychowania
2.1. Metoda modelowania
2.2. Metoda zadaniowa
2.3. Metoda perswazyjna
2.4. Metoda nagradzania
2.5. Metoda karania
2.6. Metody oddziaływań grupowych
3. Techniki oddziaływań wychowawczych
3.1. Techniki wymiany opinii
3.2. Techniki oparte na dramatyzacji
3.3. Techniki wzmocnienia pozytywnego i negatywnego
3.4. Techniki oddziaływań niewerbalnych
3.5. Techniki organizowania czasu wolnego
4. Podstawowe środowiska wychowawcze
4.1. Rodzina
4.2. Szkoła
Bibliografia
1. Dziedziny wychowania
Wychowanie to złożony proces, który obejmuje wiele sfer ludzkiej osobowości
i funkcjonowania. Proces ten ma na celu ukształtowanie pożądanych postaw spo-
łecznych i moralnych, wzbogacenie życia wewnętrznego, rodzinnego, uwrażliwie-
nie na sztukę, krzywdę ludzką, sprawy własnego narodu oraz kształtowanie fizycz-
ności w zgodzie ze świadomością biologiczną. Wychowanie wkracza zatem w róż-
ne dyscypliny nauki, które ukonstytuowały się jako poszczególne dziedziny wycho-
wania. Proces rozwoju rozciąga się na całe życie człowieka i jest zróżnicowany pod
względem płci, wieku, środowiska, przez co potwierdza autonomię osoby. Proces
wychowania dokonuje się w wymiarze:
— biologiczno-funkcjonalnym,
— poznawczym (intelektualnym),
— emocjonalnym i moralnym,
— społecznym (i narodowym),
— religijnym.
Skoncentrowanie się na konkretnej dziedzinie wychowania nie oznacza rezygnacji
z wielostronnego oddziaływania na wychowanka, każda z dziedzin jest bowiem in-
tegralną częścią wychowania rozumianego ogólnie.
Do najczęściej wymienianych dziedzin wychowania zalicza się wychowanie fizycz-
ne i zdrowotne, umysłowe, moralne, estetyczne, seksualne oraz patriotyczne (Ło-
bocki, 2006: 264–304, Nowak, 2008: 385–437).
1.1. Wychowanie fizyczneizdrowotne
Rozwój fizycznyiprawidłowystanzdrowiawychowankanależądopodstawowych
kwestii wychowania. Rozpatrując zagadnienie wychowania fizycznego, bierze się
pod uwagę tzw.
fizjologię wychowania
, czyli sytuacje środowiskowe i kontakt ze śro-
dowiskiem za pomocą zmysłów wzroku, słuchu, mowy oraz narządów ruchu. Waż-
ną funkcję pełnią także: ruch fizyczny,higiena,odpoczynek,odżywianie.Wycho-
wanie fizyczneopierasięnanaturze,integrujewychowankaześrodowiskiemipo-
lega na przenikaniu się sfery psychicznej i fizycznejczłowieka.Wszelkieformyak-
tywności motorycznej, na przykład sport, zabawa, gimnastyka, są kształcące i wy-
chowujące, jeśli wpływają na rozwój osobowości dzieci i młodzieży. Wychowanie
fizyczne wspomaga również kształtowanie zdolności, takich jak siła, odporność,
panowanie nad sobą, dyscyplina, zorganizowanie, wzajemna pomoc, współpraca,
współdziałanie, uczciwa rywalizacja. Nabyte umiejętności i kwalifikacje wpływa-
ją na sposób postępowania wychowanka, stają się jego postawami, pomagają mu
przezwyciężyć własne słabości i ograniczenia, poprawiają samoocenę.
Wychowanie fizyczne jest ściśle związane z kwestią zdrowia i wychowania zdro-
wotnego. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization — WHO)
definiuje
zdrowie
jako stan ogólnego dobrostanu psychicznego, fizycznego, spo-
łecznego, a nie tylko brak dolegliwości i choroby.
2
Czynnikami coraz silniej oddziałującymi obecnie na zdrowie i styl życia człowieka
są telewizja i komputer. Dla dorastających dzieci media te stanowią dużą pokusę,
mogą być sposobnością do wspomagania rozwoju, ale również poważnym zagroże-
niem dla prawidłowego trybu życia. Stają się bowiem alternatywą dla aktywności
fizycznej, sposobem spędzania wolnego czasu, wpływają na uzależnienia, adapta-
cję do środowiska, prezentowane postawy i kontakt z rzeczywistością. Badania od-
działywania telewizji na zdrowie dzieci i młodzieży wskazują na istnienie czterech
typów relacji:
— telewizja i otyłość,
— telewizja i agresywność,
— telewizja i uzależnienia,
— telewizja i wczesna aktywność seksualna.
Bardzo ważna jest więc szeroko pojęta edukacja zdrowotna inicjowana przez wy-
chowawców i nauczycieli od najwcześniejszych lat życia podopiecznych.
1.2. Wychowanie umysłowe
Rozwój intelektu związany jest z nabywaniem języka i zdolności mówienia, co od-
różnia nas od zwierząt. Poprzez mowę człowiek wyraża swój świat wewnętrzny.
Dziecko stopniowo opanowuje umiejętność porozumiewania się ze światem, na-
wiązuje kontakt z rzeczywistością, przyswaja ją sobie, poszerzając w ten sposób
własne doświadczenie i dzieląc się nim z innymi. Ćwiczenie różnych form języka
— nie tylko werbalnego — pobudza rozwój umysłowy, wyostrza sferę emocjonal-
ną, której rozwój wzbogaca język o elementy osobowe i kulturowe.
Wychowanie łączy się z przyswajaniem wielu różnych form wyrażania siebie i ota-
czającej rzeczywistości — słownych, muzycznych, plastycznych, konstrukcyjnych
— i czyni je zrozumiałymi. Zdobywanie umiejętności językowych jest warunkiem
rozwoju intelektualnego i emocjonalno-moralnego. Wychowanek wchodzi w rela-
cje z faktami i osobami, które mogą zaspokajać jego potrzeby. Zachodzą procesy
dawania i otrzymywania odpowiedzi, rozwijająsięstrukturymyślowe,czylisyste-
my symbolicznych znaków porozumiewania się i języka. Myślenie wiąże się z inter-
pretowaniem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, a w konsekwencji z nada-
waniem im znaczenia, które wyrażane jest w sądach.
Myśleć
oznacza przyswajać
sobie właściwości, które prowadzą do rozwiązania problemu. Myśląc, systematy-
zujemy pojęcia i obrazy.
Celem wychowania umysłowego jest stworzenie warunków, które umożliwią prze-
mianę praktycznego myślenia wychowanka, opartego na konkretnym działaniu,
w myślenie pojęciowe, spekulatywne, oparte na procesach poznawczych, pobudza-
jące wyobraźnię. Wychowanie umysłowe wiąże się także z potrzebą wychowan-
ka do przystosowania się do środowiska poprzez wyobraźnię i myślenie. Uczy się
on wyobrażania siebie w konkretnych sytuacjach, przewidywania ich, a następnie
przekształcania w wiedzę przydatną do działania. Ćwiczenie tych aktywności roz-
wija zdolności logiczne. Rozwój intelektualny wychowanka prowadzi zatem do
spotkania z rzeczywistością zewnętrzną (środowisko i kultura), kształtując posta-
wę poszukiwania i twórczości. W ten sposób człowiek uzyskuje zdolność poszuki-
wania refleksyjnego,anastępnieanalizyisyntezy,dziękiczemuwyzwalasięzza-
leżności od utartego sposobu myślenia.
Zadaniem wychowawcy i nauczyciela jest wytworzenie współzależności między
aktywnością umysłową a treściami, co zapobiega pasywności.
3
1.3. Wychowanie moralne
Wychowanie moralne odgrywa szczególnie ważną rolę w kształtowaniu postaw
i charakteru wychowanków. Pojęcia
wychowanie moralne
używa się często zamien-
nie z pojęciami
wychowanie do wartości
i
wychowanie etyczne
. Pierwsze z nich po-
lega na zapoznawaniu młodego człowieka z wartościami i umożliwianiu ich prak-
tycznej realizacji, a drugie na przekazywaniu wiedzy z zakresu etyki i budzeniu re-
fleksjinadpostępowaniemmoralnym.Wychowaniemoralnezaśjestwzmożonym
wywieraniem wpływu na zachowania i postawy zgodne z uznawaną moralnością.
Szeroko pojmowane wychowanie moralne ma związek z wychowaniem obywatel-
skim, prorodzinnym, religijnymilaickim,atakżezdrowotnymiumysłowym.Tak
rozumiane wychowanie ma na celu zapoznawanie dzieci i młodzieży z normami
określającymi ludzkie powinności oraz z wartościami moralnymi mającymi odnie-
sienie do wyrażanych sądów, opinii i ocen moralnych. Uczy również występowania
w obronie uznawanych norm i wartości, zwłaszcza wartości uniwersalnych i po-
nadczasowych, a także pewnych wzorów i ideałów moralnych. Przede wszystkim
jednak wychowanie moralne umożliwia internalizację wzorów i wartości moral-
nych, czyli przyjęcie ich jako własne i kierowanie się nimi w codziennym postępo-
waniu. Istnieje tendencja, by wychowanie moralne górowało nad wychowaniem
intelektualnym czy fizycznym, albowiem jedynie wten sposób jesteśmy wstanie
kształtować postawy moralne i pożądane zachowania dzieci i młodzieży.
W procesie wychowania moralnego wyróżniamy trzy fazy:
1. Fazę początkową —
anomię
— charakteryzującą się rytualizmem i materiali-
zmem (okres dzieciństwa).
2. Fazę średnią —
heteronomię
— charakteryzującą się konformizmem i stwarza-
niem zewnętrznych pozorów (okres młodzieńczy).
3. Fazę końcową —
autonomię
— charakteryzującą się procesami interioryzacji au-
tentyczności oraz zdolnością bycia wolnym w wyborze i w sytuacjach zdetermi-
nowania.
Prawdziwe wychowanie moralne polega na
nabywaniu autonomii
, czyli wolności od-
powiedzialnej, przy czym nieodzowna jest krytyczna i racjonalna akceptacja war-
tości proponowanych z zewnątrz.
Głównym celem wychowania moralnego jest
rozwój moralny
wychowanka, szcze-
gólnie przekazywanie wiedzy o problemach moralnych, rozwijanie umiejętności
rozpoznawania tego, co złe z moralnego punktu widzenia, uczenie wrażliwości
moralnej i gotowości do moralnego postępowania.
Wyróżniamy dwojakie znaczenie wychowania moralnego:
1. Opisowe (neutralne) — zakładające zapoznanie, zwłaszcza młodzieży, ze spo-
sobami postępowania moralnego bez sugerowania jednoznacznej jego oceny,
rozwijanieświadomościmoralnej,rozumienieróżnegorodzajumoralnychpro-
blemów, doskonalenie umiejętności racjonalnego uzasadniania akceptowanych
norm. Od nauczycieli wymaga troski o wysoki poziom dyskusji na temat kon-
trowersyjnych moralnie postaw, wzbudzanie refleksjiuwychowankównatente-
mat, logicznej argumentacji prezentowanego stanowiska moralnego.
2. Oceniające (normatywne) — zakładające przyswojenie przez wychowanków
norm, zasad, wartości moralnych, których wyznawanie ma im zapewnić by-
cie moralnie dobrymi ludźmi. Zakłada się nieomylność dorosłych w narzuca-
niu postaw moralnych, akceptacji i postępowania zgodnego z przekazywanym
modelem.
4
Żaden z podanych sposobów wychowania moralnego nie występuje w rzeczywi-
stości w czystej postaci czy bezwzględnej przewadze.
Wychowanie moralne wydaje się nieodzowne zwłaszcza w społeczeństwie plurali-
stycznym, gdzie obecna jest wielość kultur, religii, ideologii i stylów życia. Z jed-
nej strony oznacza to wolność jednostki, ale z drugiej — determinuje konieczność
wskazywania na wartości, które nie pozwolą naruszać czyjejś wolności w imię
własnej.
Wychowanie moralne istotne jest ze względu na dość często współcześnie wystę-
pującą utratę poczucia sensu własnej egzystencji, poczucie lęku, niepewności, za-
gubienia w świecie mnogości atrakcji, wyzwań i wymagań współczesnego świata.
Relatywizm moralny
sprawia, że coraz popularniejsze jest podejście uznające, iż to, co
nie jest wyraźnie zakazane, jest dozwolone. Młodzi ludzie pozbawieni wyraźnych
wskazań wychowania moralnego staliby się niejako analfabetami moralnymi.
Innym powodem, dla którego konieczne wydaje się wychowanie moralne, jest
stę-
pienie wrażliwości etycznej
ludzi. Najczęstszym jej przejawem jest oddawanie się
uzależnieniom, przemoc, zwłaszcza w rodzinie, wobec najbliższych, zanik etyki
pracy, korupcja, molestowanie seksualne, przywłaszczanie sobie cudzej własno-
ści oraz inne widoczne symptomy bezprawia i bezkarności. Powszechny jest brak
okazywania szacunku innym oraz zanik zwykłej ludzkiej uprzejmości i dobrych
obyczajów.
Wychowanie moralne jest dziedziną, w której wychowawca powinien posługiwać
się całą gamą metod, począwszy od tradycyjnych, jak dawanie wychowankom do-
brego przykładu, umożliwianie im wykonania konkretnych zadań zgodnie z obo-
wiązującymi zasadami, poprzez perswazję, oddziaływanie na świadomość moral-
ną, rozmowę, dyskusję, aż po korzystanie z literatury i biografii postaci godnych
naśladowania.
W rozwiązywaniu problemów moralnych wyróżnia się dwa stanowiska:
— intelektualizm — akcentowanie zasad moralności opartych na czystej, wolnej
i uporządkowanej według pewnych powinności woli, która jest kategoryczna
i odwołuje się do wartości uniwersalnych,
— sentymentalizm — rozróżnianie doświadczenia poznawczego i doświadczenia
emocjonalnego oraz uznanie, że wartości nie wywodzą się z sumienia, lecz są
znajdowane i przyjmowane według przyjętych powszechnie hierarchii.
Do nowszych sposobów wychowania w tej dziedzinie zalicza się metodę klaryfiko-
wania wartości oraz metodę rozumowania moralnego
.
Metoda klaryfikowaniawartości
polega na uświadamianiu sobie własnych uczuć prze-
żywanych w związku z wartościami, czyli tego, jaką wartość jednostka uznaje za
słuszną i godną prezentowania we własnym postępowaniu. Metoda ta zaprzecza
istnieniu wartości samych w sobie, a umacnia pogląd, że wartościom przysługuje
względna ważność, zależna od odczuć i poglądów jednostki. Metodzie tej zarzuca
się w związku z tym hołdowanie relatywizmowi moralnemu.
Metoda rozumowania moralnego
opiera się na głębokim namyśle przy użyciu logicz-
nej argumentacji nad ocenami, normami, wartościami i zasadami moralnymi. Roz-
strzygając dylematy moralne, wychowankowie próbują rozwiązywać problemy na-
tury etycznej, biorąc pod uwagę ich konsekwencje oraz wnioski możliwe do za-
stosowania w praktycznym postępowaniu. Liczy się siła argumentów opartych na
prawidłowym rozumowaniu logicznym. Słabą stroną tej metody jest zakaz powoły-
wania się na autorytety oraz rozstrzyganie dylematów, z którymi wychowankowie
mogą nie spotkać się w swoim życiu, a zwłaszcza argumentowanie rozwiązań przez
dzieci w wieku nieodpowiednim do analizowanych dylematów.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]