Moduł 3, MEDYCYNA, Promocja zdrowia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Style życia
Style życia
Wstęp
1. Uwarunkowania dziedziczne i środowiskowe jako modulatory stylu życia
2. Wpływ rozwoju psychicznego człowieka na zdrowie oraz styl życia
2.1. Dobrostan psychiczny
2.2. Typ osobowości a ryzyko chorób psychosomatycznych
3. Postawy rodziców, opiekunów i uczniów zalążkiem prozdrowotnego stylu życia
3.1. Potrzeba edukacji zdrowotnej wychowawców
3.2. Wpływ aktywności fizycznej na styl życia dzieci i dorosłych
4. Znaczenie wartości neotycznych (duchowych) w kształtowaniu stylu życia człowieka
Bibliografia
Literatura podstawowa
1
Style życia
Wstęp
„Zdrowie nie jest wszystkim, ale wszystko bez zdrowia jest niczym”. To często dziś
przytaczane zdanie wypowiedziane przez filozofa niemieckiego Arthura Schopenhauera
ma głęboki sens dla każdego, niezależnie od pochodzenia, kultury, wieku czy
wykształcenia.
Znamy wiele definicji pojęcia zdrowia, wydaje się jednak, że najadekwatniej oddaje je
następujące stwierdzenie: zdrowie to nie tylko brak choroby czy niedomagania, ale
i dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania biologicznego, psychicznego
i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.
Zacytowana definicja prezentuje wieloaspektowe spojrzenie na zajmujący nas problem.
Każdy człowiek, rzecz jasna, odniesie to do siebie, do swej konkretnej sytuacji życiowej,
do swego stylu myślenia i postrzegania rzeczywistości — czyli do tego wszystkiego, co
składa się na pojęcie stylu życia.
Bardzo często w wypowiedziach osób ankietowanych na temat pojęcia zdrowia przewijało
się słowo
szczęście
. Zarówno młodzież (uczniowie i studenci), jak i osoby dorosłe
kojarzyli nierozerwalnie zdrowie ze szczęściem. Grupy te jednak różnie, co wydaje się
zrozumiałe, pojmowały omawianą kategorię; przede wszystkim inny był związany z nią
nacisk emocjonalny. Dla wielu młodych ludzi istotniejsze okazywało się szczęście niż
zdrowie. Pojęcie szczęścia określali oni jako zadowolenie z posiadania rzeczy i wartości
oraz kogoś bliskiego, pomyślność w życiu duchowym, rodzinnym i rówieśniczym,
przyjemności duchowe i cielesne, dążenie do czegoś idealnego i realnego.
Zarówno młodzi, jak i dorośli posługują się pojęciem szczęścia zależnie od swej
świadomości, światopoglądu i bytu. Z ich wypowiedzi wynika często rozbieżność między
pojmowaniem szczęścia a jego realną osiągalnością.
2
Style życia
1. Uwarunkowania dziedziczne i środowiskowe
jako modulatory stylu życia
Jesteśmy świadkami zdumiewających wydarzeń. Po raz pierwszy w dziejach życia na
Ziemi gatunek ludzki przeczytał przepis na samych siebie. Ludzki genom bowiem to
właśnie instrukcja budowy i obsługi naszego organizmu. Stało się to 26.06.2000 roku,
gdy równolegle prezydent Bill Clinton w Białym Domu i Tony Blair na Downing Street
oznajmili, ze wstępny szkic całego genomu jest gotowy. Badania nad ludzkim genomem
motywuje, rzecz jasna, przede wszystkim potrzeba znalezienia terapii chorób
dziedzicznych i innych, znacznie powszechniejszych, takich jak rak czy choroby serca,
którym geny dają początek lub sprzyjają. Poszukiwania te jednak inspirowane są również
przez chęć poznania uwarunkowań dziedzicznych w naszych zachowaniach — w naszej
osobowości, inteligencji czy chociażby w reakcji na stres. Jesteśmy istotami biologicznymi
zaprogramowanymi przez geny. To one zapisały nasze kształty, kolor włosów i oczu,
nasze zdolności i talenty, naszą agresję, naszą lepszą czy gorszą pamięć.
Móc zrozumieć molekularną naturę raka, rozpoznać chorobę Alzheimera i zapobiec jej,
odkryć sekrety ludzkiej historii, zrekonstruować prehistoryczne organizmy — to wszystko
olbrzymie zalety płynące z posiadanej przez człowieka wiedzy.
Aktualna wiedza genetyczna zakłada podobieństwo genomu wszystkich ludzi w 70%. Te
70% wspólnych genów decyduje o naszej identyczności dotyczącej struktury, funkcji,
sposobów przyswajania i zużywania energii, o mechanizmach odpornościowych itd.
Natomiast pozostałe 30% genów ma dotyczyć różnic w osobowości, kondycji ciała
i zdrowia oraz w długości życia — a wszystko to zapisane jest w każdej z około
100 bilionów komórek naszego ciała. Każda komórka zawiera jądro, a w nim dwa pełne
zestawy ludzkiego genomu w postaci 23 par chromosomów (z wyjątkiem komórek
jajowych i plemników, z których każda ma po jednej kopii, oraz krwinek czerwonych
niemających żadnej).
Jeden zestaw genomu pochodzi od matki, drugi od ojca. W zasadzie każdy zestaw
posiada te same 30–40 tysięcy genów na tych samych 23 chromosomach. Kiedy się
rozmnażamy, przekazujemy potomstwu jeden pełen zestaw, ale dopiero po tym, jak
dokona się wymiana fragmentów matczynego i ojcowskiego chromosomu w procesie
zwanym rekombinacją. W rzeczywistości istnieją często małe i subtelne różnice między
matczyną i ojcowską wersją każdego genu, które odpowiadają np. za niebieskie czy
3
Style życia
brązowe oczy. Każdy chromosom to jedna para bardzo długich łańcuchów kwasu
dezoksyrybonukleinowego — DNA. Wszystkie chromosomy w jednej komórce ułożone
jeden za drugim i rozciągnięte mają blisko 2 m długości.
Dziś wiemy, że głównym celem genów jest przechowywanie przepisów na białko. To
właśnie białka są odpowiedzialne za niemal wszystkie procesy chemiczne, budowlane
i regulacyjne w organizmie. To one wytwarzają energię, zwalczają infekcje, trawią
pokarm, budują włosy, przenoszą tlen itd. Geny są przepisami nie tylko na anatomię, ale
także na zachowanie. Niemal wszystko w naszym organizmie — od włosów do hormonów
jest białkiem albo produktem białek. Można powiedzieć, że każde białko to
przetłumaczony gen.
Jesteśmy w zdumiewającym stopniu determinowani przez geny, ale w jeszcze większym
przez to, czego nauczyliśmy się w ciągu życia. Konsekwencję naszej wiedzy stanowi styl
życia, który wybieramy jako najbardziej nam odpowiadający, choć często nie jest to
równoznaczne z podejściem właściwym, korzystnym dla zdrowia — zarówno fizycznego,
jak i psychicznego. Nie każdy bowiem człowiek stawia sobie za cel promowanie zdrowia
dla osiągnięcia potencjalnej możliwości dożycia w dobrej kondycji zakodowanych w genie
długich lat (120–130).
Każdy z nas może wpływać na opóźnienie, ale i na przyspieszenie procesów
degeneracyjnych, które zachodzą w nim z samej natury starzenia się organizmu.
Wykorzystując swą wiedzę i świadomość, powinniśmy kłaść nacisk na promowanie
zdrowia i zapobieganie (profilaktykę), a przez to na opóźnienie procesów starzenia czy na
łagodzenie ewentualnej choroby (Rusting, 1993). Pamiętajmy też, że istnieją
środowiskowe uwarunkowania długości życia. Dla przykładu — przeciętna długość życia
Japończyków obojga płci wynosi średnio 81
±
7 lat, przy czym kobiety żyją dłużej średnio
o ok. 5–7 lat. Dla Polaków wskaźniki te są niższe i wynoszą dla kobiet średnio 74 lata, dla
mężczyzn 67 lat.
Jednym z ważniejszych czynników środowiska mających wpływ na rozwój biologiczny, ale
i społeczny, jest pożywienie. Jeśli nie ma zachowanej równowagi między dostarczanymi
składnikami odżywczymi a zapotrzebowaniem organizmu, dochodzi do zaburzenia
rozwoju i do komplikacji w odbudowie komórek ciała — taka odbudowa trwa wciąż: od
urodzenia do śmierci.
Musimy wiedzieć i pamiętać, że zarówno ilość, jak i jakość pożywienia szczególnie
znacząco wpływa na rozwój organizmu płodu, później zaś w okresie niemowlęctwa,
4
Style życia
dziecięctwa i w trakcie dojrzewania płciowego. Problemy związane z niewłaściwym
odżywianiem mogą być przejściowe, odwracalne, lecz mogą też spowodować trwałe
i nieodwracalne zmiany zaburzające rytm i rozwój biologiczny osoby — stają się wówczas
przyczyną, która zmusza człowieka do zmiany stylu życia. Znane są dowody naukowe
potwierdzające wpływ długotrwałego nieprawidłowego żywienia, zwłaszcza podczas
wzrostu komórek układu nerwowego, mięśniowego i endokrynalnego, na kłopoty dzieci
w szkole (obserwuje się np. zwolnione procesy uczenia się i zapamiętywania), a także na
zaburzenia w sferze emocjonalnej, również w późniejszym, dojrzałym życiu.
I wreszcie — ogromnie istotnym modulatorem stylu życia człowieka jest jego
świadomość. S. Kierkegaard w swej książce
Choroba na śmierć
(1982) pisze o tym, że
świadomość jest rzeczą decydującą o stosunku do samego siebie. Im więcej
świadomości, tym więcej osobowości; im więcej świadomości, tym więcej woli; im więcej
woli, tym więcej osobowości. Człowiek, który nie posiada woli, nie ma osobowości; a im
więcej ma woli, tym więcej ma także samowiedzy.
Autorzy
Filozofii medycyny
, H. Wulf, S. Pedersen i R. Rosenberg (1993) konkludują, iż
człowieka można opisać jako syntezę pierwiastka biologicznego i psychospołecznego,
którego spoiwem jest poczucie własnej tożsamości. Istotą naszego bytu jest bowiem,
oprócz istnienia psychofizycznego, również istnienie duchowe. Człowiek urzeczywistnia
swą duchowość, kształtuje jakość swego życia poprzez nadanie mu sensu, a ściślej
poprzez odkrycie sensu związanego z samym faktem życia. Aktywność stymulowana
wartościami duchowymi nie podlega całkowitemu zaspokojeniu, gdyż nie da się posiąść
pełni Dobra, Prawdy czy Piękna. W tym kontekście można powiedzieć, że rozwój
człowieka w wymiarze duchowym nie podlega żadnym ograniczeniom, ani też nie osiąga
swego kresu.
By móc jednak realizować aspiracje, zaspokajać potrzeby, niezbędna jest podstawowa
funkcja życia — zdrowie. I tutaj możemy oprócz zdrowia fizycznego, umysłowego
— związanego z procesem myślenia, emocjonalnego — wyrażającego zdolność do
przeżywania uczuć, społecznego — czyli zdolności do relacji z innymi ludźmi, wyróżnić
dodatkowo zdrowie duchowe — wyrażające właśnie zasady osiągania własnej tożsamości,
kierowanie się wartościami i znajdowanie sensu życia.
Zdrowie stanowi podstawowy wyznacznik jakości życia, gdyż decyduje o jego wartości.
Im lepsze zdrowie, tym bogatsze życie, niekoniecznie w jego wymiarze finansowym, na
pewno za to w wymiarze psychospołecznym i duchowym. Za zdrowie, podobnie jak i za
swój rozwój, jesteśmy odpowiedzialni my sami. Nasze potencjalne możliwości nie są
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]