Moduł 2

Moduł 2, Semestr IV, Medycyna i higiena pracy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Higiena pracy i profilaktyka
1. Higiena pracy
2. Zatrucia zawodowe
3. Działanie wysokich i niskich temperatur otoczenia oraz promieniowania na organizm pracownika
4. Profilaktykaprzeciążeńfizycznychnarząduruchu
5. Zespół wibracyjny oraz wpływ hałasu na organizm człowieka
5.1. Wibracja
5.2. Hałas
6. Zawodowe choroby narządu wzroku
7. Normy i zasady higieny pracy umysłowej człowieka
8. Wypadki przy pracy
9. Środki ochrony osobistej pracowników
10. Promocja zdrowia i programy profilaktycznekierowanedopracowników
10.1. Promocja zdrowia w miejscu pracy
10.2. Programy profilaktycznekierowanedopracowników
1. Higiena pracy
Higiena pracy to dział higieny ogólnej, który ma na celu uchwycenie związków
przyczynowo-skutkowych między stanem zdrowia a warunkami pracy. Wskazu-
je na powiązania samej pracy oraz jej środowiska materialnego (szkodliwości fi-
zyczne, chemiczne i biologiczne, obciążenie neuropsychiczne, przeciążenia fizycz-
ne narządów ruchu) ze stanem zdrowia pracowników. Ukierunkowana jest ściśle
na działalność profilaktycznąipromocjęzdrowia.
W wyniku wykonywanej pracy (zarówno fizycznej,jakiumysłowej)worganizmie
człowieka zachodzi wiele zjawisk fizjologicznych ipatologicznych, których istota
do końca nie została poznana, a które uzewnętrzniają się pod postacią obniżenia
lub nawet utraty zdolności do kontynuowania pracy. Obniżenie bądź utrata zdol-
ności do pracy może zależeć od różnych czynników i przybierać różne formy. Jed-
ną z nich jest zmęczenie — istotą tego zjawiska jest jego narastanie wraz z upły-
wem czasu pracy, a ustępowanie podczas przerw w pracy. Im dłużej pracujemy,
tym większa musi być liczba przerw w pracy, tym częściej organizm domaga się
przerwy wypoczynkowej. Na szybkość zmęczenia wpływają także czynniki emo-
cjonalne oraz warunki pracy, na przykład praca w hałasie, zapyleniu, wilgotnym
powietrzu, przy złym oświetleniu czy przy wysokiej temperaturze otoczenia.
Na organizm człowieka na stanowisku pracy oddziałują zarówno szkodliwe, jak
i nieszkodliwe czynniki. Charakter pracy w znacznym stopniu może uniemożli-
wiać eliminację zawodowych czynników szkodliwych. Niekorzystne oddziaływa-
nie wyżej wymienionych czynników zagrożenia na stanowiskach pracy może do-
prowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie człowieka, określanych mia-
nem chorób zawodowych.
2
2. Zatrucia zawodowe
Niemal każdej działalności człowieka towarzyszą procesy i czynności, które wy-
magają użycia substancji chemicznych. Są one niezbędne do wydobycia surowców,
ciężkiej produkcji przemysłowej, produkcji towarów i usług przydatnych w życiu
codziennym — odzieży, żywności, tworzyw, farb, lakierów, ceramiki, obuwia, me-
bli, budownictwa, transportu, środków do dezynfekcji, deratyzacji i dezynsekcji,
farmacji i kosmetyki, środków ochrony roślin, tworzyw sztucznych i innych. Sub-
stancje te (pyły, pary, aerozole, dym, mgła) mogą dostawać się do organizmu przez
drogi oddechowe, przez skórę i układ pokarmowy. Ekspozycja na środki chemicz-
ne może prowadzić do zatruć ostrych i podostrych. Ponadto środki te, działając
w stężeniach podprogowych przez długi czas, mogą upośledzać funkcję układu im-
munologicznego, prowadząc do zmniejszenia odporności populacji. Mogą też wią-
zać się z zasadami purynowymi i pirymidynowymi DNA w postaci adduktów oraz
uszkadzać materiał genetyczny, wywołując odległe skutki w postaci działania mu-
tagennego, teratogennego, embriotoksycznego i karcinogennego.
Do niekorzystnych zjawisk, charakteryzujących współczesną gospodarkę, należy
oddziaływanie przemysłu na środowisko. Podstawowymi źródłami skażenia che-
micznego środowiska są:
1) zanieczyszczenia i odpady przemysłowe oraz zanieczyszczenia komunikacyjne,
2) zanieczyszczenia rolnicze,
3) odpady komunalne.
Zanieczyszczenia i odpady przemysłowe są charakterystyczne dla poszczególnych
gałęzi gospodarki. Część odpadów przemysłowych zaliczana jest do niebezpiecz-
nych z uwagi na znaczne stężenie substancji, które — zdeponowane na powierzch-
ni litosfery i w jej głębi — mogą wywołać negatywne następstwa w organizmach
żywych, a także powodować degradację otaczającego środowiska. Podstawowymi
substancjami zanieczyszczającymi powietrze są: dwutlenek węgla, tlenek węgla,
tlenki siarki, tlenki azotu i węglowodory. Substancje te powstają w wyniku spala-
nia węgla kamiennego i brunatnego oraz ropy naftowej w elektrowniach, hutach
i innych zakładach przemysłowych.
Dzięki chemizacji rolnictwa osiąga się znaczne zwiększenie produkcji rolnej. Uzy-
skuje się to z jednej strony przez stosowanie nawozów sztucznych, zawierających
głównie mocznik, związki azotu, fosforu, wapnia i potasu, dostarczających rośli-
nom składników mineralnych do budowy ich tkanek, a z drugiej strony — przez
stosowanie środków ochrony roślin, czyli pestycydów do walki ze szkodnikami.
Nawozy sztuczne przedostają się wraz z wodą z opadów do wód gruntowych, a na-
stępnie do zbiorników wodnych, powodując niekontrolowany wzrost glonów i ro-
ślin wodnych, co prowadzi do zarastania zbiorników wodnych. Pestycydy zanie-
czyszczają glebę i wodę, a następnie — dostając się do łańcucha pokarmowego
— powodują skażenie żywności.
Rozwój naszej cywilizacji przyczynił się do ogromnego wzrostu ilości odpadów
produkowanych przez człowieka. Ilość odpadów i ścieków przypadająca na gło-
wę mieszkańca w krajach wysoko uprzemysłowionych jest niewspółmiernie więk-
sza niż w społeczeństwach słabo rozwiniętych. Ścieki komunalne zawierają przede
wszystkim duże ilości detergentów używanych w gospodarstwie domowym. Deter-
genty, których istotą działania jest zmniejszanie napięcia powierzchniowego, do-
stają się do wód gruntowych, po czym oddziałują na organizmy żywe przez zmianę
3
struktury błon biologicznych (komórkowych, mitochondrialnych, lizozomalnych),
prowadząc w efekcie do uszkodzenia funkcji i struktury komórek. Najbardziej po-
datne na ich działanie są krwinki czerwone. Ścieki komunalne mogą zawierać też
znaczne ilości rozpuszczalników organicznych, farb i lakierów o różnym stopniu
toksyczności. Emisja związków ołowiu od środowiska pochodzi ze spalin pojazdów
mechanicznych, z hutnictwa i odlewnictwa metali kolorowych, produkcji akumu-
latorów, ceramiki, szkła, farb, lakierów i benzyn etylizowanych. Po wniknięciu do
organizmu przez drogi oddechowe ołów dostaje się bezpośrednio do krwi. We krwi
wiąże się z błonami erytrocytów, uszkadzając ich funkcję i skracając czas przeży-
cia. Zaburza syntezę hemu w szpiku kostnym, upośledzając zdolności nośnikowe
hemoglobiny. Z krwią ołów transportowany jest do narządów miąższowych, gdzie
ulega kumulacji. Z obu tych magazynów może być uwalniany w przypadku zabu-
rzeń metabolicznych i wywoływać późne objawy zatrucia. Wystawienie zwierząt
doświadczalnych na związki ołowiu wykazało ich działanie mutagenne i terato-
genne przy odpowiednio wysokiej ekspozycji. Największą toksycznością charak-
teryzują się organiczne związki ołowiu. Zatrucie ostre objawia się uszkodzeniem
narządów miąższowych i OUN, pojawiają się bóle brzucha, napady kolki ołowi-
czej, zaburzenia świadomości, drgawki, parastezje obwodowe, a także spadek ci-
śnienia i zaburzenia rytmu serca. Śmierć następuje na skutek porażenia ośrodka
oddechowego i naczynioruchowego. Zatrucie przewlekłe prowadzi też do upośle-
dzenia funkcji wątroby. W przypadku narażenia na nieorganiczne związki ołowiu,
objawem późnym, pojawiającym się nawet po kilku latach od ekspozycji może być
niewydolność nerek (Indulski J., Jethon Z., Dawydzik T., 2000:
Zdrowie publicz-
ne
, IMP, Łódź; Marcinkowski T. J., 1997:
Podstawy higieny
, Wydawnictwo Volu-
med, Wrocław).
Rtęć jest kolejnym, obok ołowiu, pierwiastkiem, stwarzającym duże zagrożenie
dla zdrowia człowieka. Duże ilości rtęci występują w łupkach węglowych i ropie
naftowej (8–20 mg/kg), dlatego spalanie tych produktów powoduje emisję związ-
ków rtęci do środowiska. Toksyczne działanie rtęci wynika z jej powinowactwa
do grup sulfhydrylowych, karboksylowych i aminowych, co powoduje uszkodze-
nie i zaburzenie przepuszczalności błon komórkowych, unieczynnienie większo-
ści enzymów ustrojowych i upośledzenie podstawowych procesów biochemicz-
nych ustroju. Ostre zatrucie zawodowe parami rtęci jest stosunkowo rzadkie, ob-
jawia się silnym podrażnieniem dróg oddechowych (z zapaleniem płuc włącznie),
krwotocznym zapaleniem jelit z biegunką, ostrą niewydolnością nerek oraz krąże-
nia. Zatrucie przewlekłe może wystąpić zarówno u ludzi narażonych zawodowo
na pary i związki rtęci, jak i na skutek spożywania pokarmów zawierających tok-
syczne ilości metylortęci. Zatrucia takie (epidemie) były kilkakrotnie notowane
w różnych regionach świata. W przypadku zatruć przewlekłych, o łagodniejszym
przebiegu, obserwuje się parastezje, zaburzenia pamięci i kojarzenia, uszkodzenie
nerwu wzrokowego i słuchowego, zespoły móżdżkowe oraz stany otępienne o po-
stępującym charakterze (Indulski J., Jethon Z., Dawydzik T., 2000:
Zdrowie pu-
bliczne
, IMP, Łódź; Marcinkowski T. J., 1997:
Podstawy higieny
, Wydawnictwo
Volumed, Wrocław).
Skażenie środowiska kadmem związane jest przede wszystkim ze spalaniem węgla
oraz przemysłem metali nieżelaznych. Kadm stosowany jest jako środek chronią-
cy przed korozją, w produkcji akumulatorów, błon filmowych, wprzemyśle far-
biarskim, w produkcji pestycydów, tworzyw sztucznych i w reaktorach jądrowych.
Źródłem narażenia na kadm jest woda i żywność na terenach położonych w pobli-
żu zakładów przemysłowych, emitujących kadm do atmosfery i odprowadzających
ścieki do rzek. Duże ilości kadmu zawierają ścieki komunalne. Kadm dostaje się do
organizmu człowieka drogą pokarmową, a w przypadku ekspozycji zawodowych
również inhalacyjną. Duże ilości kadmu znajdują się w dymie papierosowym. Wy-
palenie 20 papierosów powoduje wchłonięcie 1–3 mikrogramów kadmu. Zatrucia
4
ostre obserwuje się u ludzi narażonych zawodowo na związki kadmu wchłaniane
drogą oddechową oraz po spożyciu żywności zanieczyszczonej tym metalem. Za-
leżnie od drogi wniknięcia, zatrucie objawia się:
1) podrażnieniem układu oddechowego, kaszlem, pieczeniem w klatce piersiowej
i obrzękiem płuc, następstwem zatrucia mogą być zwłóknienia tkanki płucnej,
2) ostrymi bólami brzucha, biegunką, wymiotami, odwodnieniem i niewydolno-
ścią nerek.
Zatrucie przewlekłe objawia się przede wszystkim rozedmą płuc i uszkodzeniem
funkcji nerek. Stwierdza się też nadciśnienie tętnicze i zmiany w układzie kostnym
(osteoporoza, osteomalacja), związane z zaburzeniami metabolizmu wapnia, spo-
wodowanego zahamowaniem syntezy czynnej formy witaminy D w nerkach (In-
dulski J., Jethon Z., Dawydzik T., 2000:
Zdrowie publiczne
, IMP, Łódź; Marcin-
kowski T. J., 1997:
Podstawy higieny
, Wydawnictwo Volumed, Wrocław).
Warunkiem redukcji ryzyka związanego ze stosowaniem substancji chemicznych
jest wiedza o zagrożeniach i odpowiedzialność użytkowników. Pracodawcy, mene-
dżerowie i służby medycyny pracy ponoszą odpowiedzialność za wybór sposobów
kontroli służących ochronie pracowników, odpowiednich dla danego procesu pro-
dukcyjnego i dla rodzaju zagrożeń.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]