Modul 1 Powstanie i rozwoj socjologii, socjologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Powstanie i rozwój socjologii
Wstęp
3
1. Socjologia jako dyscyplina naukowa
4
1.1. Wprowadzenie
4
1.2. Nauki społeczne a socjologia
5
2. Przedmiot badań socjologii
7
2.1. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe
8
3. Funkcje i znaczenie socjologii
9
3.1. Funkcje naukowo-poznawcze
9
3.2. Funkcje użytkowe
10
4. Metody badań socjologicznych
12
5. Główni przedstawiciele oraz najważniejsze kierunki i koncepcje socjologiczne
14
5.1. August Comte (1798–1857) i początki socjologii
14
5.2. Myśl społeczna Karola Marksa (1818–1883)
14
5.3. Herbert Spencer (1820–1903) i socjologia ewolucjonistyczna
16
5.4. Socjologizm Emila Durkheima (1858–1917)
17
5.5. Koncepcje socjologiczne Maxa Webera (1864–1920)
17
5.6. Socjologia formalna Georga Simmla (1858–1918)
18
5.7. Orientacja strukturalno-funkcjonalna
19
5.8. Socjologia humanistyczna — Florian Znaniecki (1882–1958)
20
5.9. Współczesna socjologia amerykańska
21
Bibliografia
24
Wstęp
Moduł pierwszy prezentuje podstawowe informacje dotyczące socjologii jako dyscy-
pliny naukowej, przedmiotu jej zainteresowań, funkcji socjologii i najważniejszych
metod badań socjologicznych, a także specyficznych cech tej dyscypliny na tle in-
nych nauk społecznych.
W drugiej części modułu przedstawiono rozwój myśli socjologicznej oraz przegląd
teorii i koncepcji socjologicznych głównych nurtów i przedstawicieli tej nauki, po-
cząwszy od połowy XIX w. do czasów współczesnych.
3
1. Socjologia jako dyscyplina naukowa
1.1. Wprowadzenie
Socjologia jako nauka pojawiła się dopiero w połowie XIX wieku, jednakże re-
fleksje nad różnymi przejawami życia zbiorowego, uogólnienia formułowane na
podstawie obserwacji zachowań ludzkich, wyznaczających wzory postępowania
człowieka wobec gromady, w której żył, czy wobec szerszej zbiorowości, wskazania
mędrców, władców, reguły, powinności, nakazy, zakazy, kodeksy praw itp. towa-
rzyszyły rozwojowi ludzkości od zarania dziejów. Można więc szukać początków
myśli społecznej w bardzo odległych czasach, sięgając do dorobku starożytnych cy-
wilizacji, doktryn filozoficznych, prawnych i politycznych kolejnych epok czy po-
szczególnych narodów. Znajdziemy tam zazwyczaj mniej czy bardziej rozbudowane
poglądy, niekiedy uwzględniające bardzo istotne do dziś zagadnienia i dyskusje na
temat życia ówczesnych społeczeństw. Nie jest to jednak jeszcze usystematyzowana
i wyspecjalizowana wiedza socjologiczna. Ten bardzo długi i ważny dla późniejszej
dyscypliny naukowej czas rozwoju traktowany jest jako okres przednaukowej myśli
społecznej.
Poznanie świata społecznego dokonywało się w obrębie różnych koncepcji filo-
zoficznych. Kwestie dziś zajmujące nauki społeczne przez stulecia podejmowane
były właśnie przez filozofów, którzy tworzyli co prawda wizje ustrojów, państwa,
władzy, stosunków gospodarczych i społecznych, lecz nie zajmowali się wieloma
zagadnieniami, jakimi współcześnie interesuje się socjologia.
Pierwszy znaczący etap w dziejach wiedzy o społeczeństwie sięga czasów starożyt-
nej Grecji. Wówczas nastąpiło oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury
(pierwsze analizy życia zbiorowego w dziełach Platona i Arystotelesa). Następnym
etapem było natomiast oddzielenie porządku społecznego od politycznego i wyraź-
ne wyodrębnienie pojęcia społeczeństwa obok funkcjonującego od dawna pojęcia
państwa (Szacka, 2003: 19).
Socjologia jako nauka zaczęła wyodrębniać się z filozofiiw pierwszejpołowie XIX
wieku. Za jej ojca uważany jest francuski myśliciel
August Comte
, który wprowa-
dził nazwę i sformułował program tej dyscypliny. Powstanie socjologii miało dwie
główne przyczyny. Po pierwsze — dokonujące się w pierwszych dziesięcioleciach
XIX wieku burzliwe zmiany gospodarcze i kryzysy społeczne, po drugie zaś — roz-
wój nauk przyrodniczych.
Rewolucja przemysłowa, która ogarnęła w XVIII wieku wiele państw europej-
skich, przyniosła nowe zjawiska społeczne i gospodarcze: rozwój przemysłu, miast,
migracje ludności wiejskiej do ośrodków przemysłowych, powstanie nowej klasy
społecznej — proletariatu przemysłowego, podziały, antagonizmy i konfliktyspo-
łeczne (Bolesta-Kukułka, 2003: 65). Te nowe zjawiska zburzyły istniejący dotych-
czas ład społeczny, radykalnie zmieniły społeczeństwa i wymagały sformułowania
nowych zasad organizacji życia społecznego, koniecznych do rozwiązania kwestii
praktycznych, zwłaszcza tzw. kwestii socjalnej, związanej z narastającą biedą wielu
grup społecznych i przejawami patologii społecznej. W zamyśle Comte’a socjologia
jako nauka o faktach społecznych i prawach nimi rządzących mogła być pomocna
w ustaleniu właściwych reguł organizacji społecznej i stanowić swoiste lekarstwo
na pojawiające się bolączki społeczne (Szacka, 2003: 25). Potrzebna była „reali-
4
styczna, obiektywna, ścisła i pewna wiedza naukowa przy racjonalnym organizo-
waniu nowego społeczeństwa, ponieważ tylko na jej podstawie można różne pro-
cesy i zjawiska przewidywać (...) i skutecznie na nie wpływać” (Bolesta-Kukułka,
2003: 65).
Z kolei rozwój nauk przyrodniczych inspirował myślicieli tej epoki do poszukiwa-
nia tzw. pozytywnych, czyli empirycznych, badawczych metod opisu rzeczywisto-
ści, także życia społecznego, w postaci systematycznej obserwacji zjawisk i zmian
społecznych, która prowadzi do odkrywania i ustalania praw społecznych. Istotne
znaczenie miał sformułowany przez Comte’a pogląd, iż „życie społeczne nie jest
czymś przypadkowym i chaotycznym, ale są w nim pewne prawidłowości i można
do pewnego stopnia przewidywać jego bieg” (Szacka, 2003: 26).
1.2. Nauki społeczne a socjologia
Socjologia to jedna z nauk zajmujących się badaniem społeczeństwa. Istnieje dziś
cała rodzina takich nauk, w tym wiele znacznie starszych niż socjologia.
Słownikowa definicja określa
nauki społeczne
jako „grupę dyscyplin naukowych,
których przedmiotem jest społeczeństwo i stosunki międzyludzkie” (
Słownik so-
cjologii i nauk społecznych
, 2005: 206). Do nauk społecznych zalicza się m.in.:
socjologię, historię, ekonomię, politologię, antropologię kulturową, demografię,
etnologię, psychologię (choć tej ostatniej czasem przypisuje się status nauki przy-
rodniczej).
Granice nauk społecznych nie zawsze są jasno określone. W XIX wieku rozwój
nauk społecznych dokonywał się na wzór nauk przyrodniczych, choć towarzyszyły
mu dyskusje o zakresie odmienności, zwłaszcza wobec faktu, iż przedmiotem zain-
teresowań wszystkich nauk społecznych jest człowiek i jego zachowania.
Można postawić pytanie o charakterystykę obszaru zainteresowań socjologii i po-
zostałych nauk społecznych. Socjologia jako dziedzina nauki bada ludzkie zacho-
wania społeczne, związki i interakcje między ludźmi oraz rezultaty działalności
społecznej. Przedstawia ogólny pogląd na warunki ludzkiego byto-
wania.
Poszczególne nauki społeczne kładą nacisk na pewne określone aspekty działalno-
ści człowieka i zbiorowości ludzkich. Często jednak nie tyle przedmiot badań, co
stosowane metody badawcze, stanowią o odrębności tych dyscyplin naukowych.
Ekonomia
zajmuje się badaniem sposobów produkcji, rozdziału i konsumpcji dóbr,
a także relacjami między produkcją i konsumpcją dóbr a porządkiem społeczno-
-ekonomicznym, w którego obrębie odbywają się te procesy (
ekonomia polityczna
).
Koncentruje się na pojęciu dobrobytu, ale bada również problemy związane z efek-
tami zjawiska bezrobocia, ceny podstawowych produktów i całkowitą wartość
dóbr i usług wytwarzanych przez społeczeństwo. Bardzo bliska ekonomii — a na-
wet trudna do wyraźnego oddzielenia zakresowego — jest subdyscyplina socjolo-
gii, jaką stanowi socjologia ekonomiczna (por. Koźmiński, 2002: 52–59).
Antropologia kulturowa
(lub
społeczna
) niegdyś zajmowała się naturą i ewolucją spo-
łeczeństw nieznających pisma, czyli społeczeństw pierwotnych, które bądź już
zanikły, bądź też stają się niedostępne z przyczyn politycznych. Natomiast obec-
nie antropologia kulturowa analizuje współczesne społeczeństwa przemysłowe,
kulturę i strukturę społeczną małych zbiorowości i grup sąsiedzkich (Goodman,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]