Modul 3. Szkola tradycyjna i nowe wychowanie, Historia wychowania. Arkadiusz Trzuskowski 2010
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Szkoła tradycyjna i nowe wychowanie
— kopernikański przełom w pedagogice
Wstęp
1. Szkoła tradycyjna
2. Nowe wychowanie
Bibliografia
Wstęp
W tym module przedstawiono dwa systemy pedagogiczne, które zostały stworzo-
ne przez największych pedagogów w historii dyscypliny i które są stale obecne we
współczesnej edukacji. Niektóre elementy tych systemów (np. te, które składają się
na naukowy charakter pedagogiki) zostały omówione na zasadzie porównania, tak
by łatwiej było dostrzec różnice i podobieństwa między nimi. Należy podkreślić,
że obydwa systemy w dalszym ciągu odgrywają ważną rolę w codziennej praktyce
edukacyjnej. Starcie poglądów dwu wielkich pedagogów — Jana Fryderyka Her-
barta i Johna Deweya — zostało nazwane przełomem kopernikańskim w pedago-
gice, dlatego warto dowiedzieć się, co dokładnie było przedmiotem tych systemów,
że uzyskało tak wysoki status zarówno społeczny (powszedniość praktyk i zastoso-
wań), jak i naukowy (publikacja prac pedagogów tych nurtów w większości państw
na świecie).
2
1. Szkoła tradycyjna
Nurt pedagogiczny nazwany szkołą tradycyjną zapoczątkował niemiecki filozof
i pedagog
Jan Fryderyk Herbart
(1776–1841). Należy on do tych postaci świata pe-
dagogiki, którzy na stałe zapisali się w historii edukacji, wskazując kierunki myśle-
nia i organizacji procesów edukacyjnych. System stworzony przez Herbarta z nie-
wielkimi zmianami jest nadal wykorzystywany w szkołach na świecie i prawdopo-
dobnie będzie stosowany jeszcze długo. Warto przyjrzeć się budowie tego systemu,
aby odkryć fenomen jego powszechnego zastosowania. Najważniejsze książki Her-
barta poświęcone temu systemowi to:
Wykłady pedagogiczne w zarysie, Pedagogika
ogólna wywiedziona z celu wychowania.
Szkoła tradycyjna miała znakomitych kontynuatorów:
Tuiskona Zillera
(1817–1882)
i
Wilhelma Reina
(1847–1929), i rozwijasię przez wieki. Badając systemy i nurty pe-
dagogiczne, zawsze należy pamiętać, by analizie poddać najistotniejsze ich elemen-
ty. Można oczywiście przyjąć różne założenia do analizy, ale nie wolno pominąć
najważniejszych elementów badanego kierunku. Zdaniem Kazimierza Sośnickiego,
aby dyscyplina została uznana za naukę, powinna posiadać
przedmiot badań
,
metody
badań
i tzw.
treści
, czyli określone prawa, twierdzenia, powiązane ze sobą za pomo-
cą logicznego wynikania (Sośnicki, 1968: 11–12). Tak więc w pedagogice Herbar-
ta możemy wskazać poszczególne elementy
świadczące o jej naukowości.
Przedmiotem badań jest
nauczanie wychowujące
rozumiane jako proces stawania
się człowiekiem. Natomiast metody badań wykorzystywane w pedagogice herbar-
towskiej to
metody racjonalne, głównie dedukcja
. Układ treści można zilustrować np.
przez układ działów pedagogiki.
pedagogika
historyczna systematyczna
teoretyczna
praktyczna
(wychowanie i wykształcenie
społeczeństwa)
teologia
(teoria celów
wychowania
w oparciu o etykę)
metodologia
(teoria środków
wychowania
w oparciu o psychologię)
a) formy wychowania:
— domowe
— zakładowe
— szkolne
b) administracja szkolna:
— ustawodawstwo
— zaopatrzenie
— kierownictwo
— kształcenie nauczycieli
— dokształcanie nauczycieli
a) dydaktyka:
— cele nauczania
— środki nauczania
plany nauczania, metody
b) hodogetyka:
— karność
— pielęgnacja
Rysunek 1
Działy pedagogiki według Reina
Źródło: Sośnicki, 1967: 38.
3
Wychowanie opiera się na imperatywie kategorycznym Kanta, który brzmi: Postę-
puj tak, aby zasada twojego postępowania była powszechnie obowiązująca.
Celem
wychowania
czy ideałem było
kształtowanie charakteru
według pięciu idei moralnych.
Dwie z tych cnót odnoszą się do życia osobistego. Są to:
—
wewnętrzna wolność
, kiedy uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekona-
niami i zgodność tę przeżywamy z pozytywnymi uczuciami. Istotny jest tu mo-
ment, kiedy stajemy się ludźmi wolnymi. Dobrze ilustruje to przykład zaczerp-
nięty z zasad ruchu drogowego. Jesteśmy wewnętrznie wolni wtedy, gdy zaak-
ceptujemy kodeks drogowy, zasady poruszania się po drodze, znaki drogowe
itp. i gdy jesteśmy przekonani co do słuszności owych zasad. Możemy w grani-
cach przyjętych zasad „wszystko robić na drodze”, będąc zarazem najlepszym
kierowcą;
—
idea doskonałości
, której osiąganie polega na uznawaniu silnej woli, w odróżnie-
niu od słabej woli.
Trzy pozostałe zasady, które są podstawą kształtowania charakteru, odnoszą się
do uregulowań stosunków społecznych. Zalicza się do nich (Herbart, 2007: 138
i 1965: 97):
—
ideę życzliwości
—
uznaje się zgodność własnej woli z wolą innych osób,
—
ideę prawa
— niezgodność woli może być usunięta na zasadzie uznawania prawa,
—
ideę słuszności
— łamanie prawa prowadzące do wyrządzania innym przykrości
i krzywdy wymaga zadośćuczynienia.
Osiągnięcie celu wychowania według Herbarta (1965: 104–105) jest możliwe za
pomocą:
—
nauczania
(stąd pochodzi nazwa
nauczanie wychowujące
— nauczyciel podczas
lekcji zobowiązany był nie tylko nauczać),
—
karności
(utrzymywania dyscypliny),
—
pielęgnowania
(kierowania wychowankiem i organizowania mu zajęć).
Celem nauczania ma być wielostronność zainteresowań, zdobycie wiedzy teore-
tycznej (powiązanej z uczuciami i wolą).
W zrozumieniu, na czym polega proces uczenia, pomoże nam znajomość pojęć z za-
kresu ówczesnej psychologii. Psychologia ta nosi nazwę
asocjacyjnej
, wykorzystu-
je bowiem zjawisko kojarzenia (inna nazwa —
psychologia kojarzeniowa
). Jednym
z podstawowych pojęć z dziedziny psychologii asocjacyjnej jest tzw.
przedstawienie
,
czyli element życia psychicznego. Dzisiaj nazwalibyśmy go w pewnym sensie wy-
obrażeniem, ponieważ przedstawienie czegoś to wyobrażenie tego czegoś.
Masa
apercepcyjna
to świadome lub podświadome elementy życia psychicznego. Jest to
pewien „strumień świadomości”, to, o czym myślimy w danej chwili, oraz możliwe
przywołanie skojarzonych faktów. Dzisiaj masę apercepcyjną nazwalibyśmy świa-
domością latentną. Na przykład w danej chwili nasza świadomość zajmuje się poję-
ciami z zakresu psychologii i tekstem o Herbarcie, ale w świadomości latentnej, jak
w magazynie, znajdują się różne ważne i mniej ważne obszary przechowujące np.
wiedzę z zakresu filmu,malarstwa,literaturypięknejitp.czyteżobszaryzwiązane
z np. rolą studenta, syna, córki, pracownika itd.
Proces apercepcji
polega na tym,
że jeżeli pewne przedstawienie znajduje się ponad progiem świadomości, to może
ono wzmocnić jakieś inne będące pod progiem świadomości i spowodować, że sta-
nie się ono świadome (Herbart, 1967: 98–101). Podsumowując, rolą nauczyciela
było takie prezentowanie przedstawień, np. związanych z różnymi problemami do-
tyczącymi tematu lekcji, aby za pomocą procesów apercepcyjnych wyposażać masę
apercepcyjną uczniów. Znając psychologiczny mechanizm uczenia, przeanalizujmy
budowę lekcji jako części systemu
szkoły tradycyjnej
.
4
Od czasu Herbarta i jego uczniów lekcja stała się przedmiotem badań dydaktyki
jako subdyscypliny pedagogiki (patrz rys. 1). Lekcja zbudowana jest z czterech ko-
lejno następujących po sobie
stopni formalnych lekcji
. Są to
(Herbart, 2007: 61–63):
— jasność,
— kojarzenie,
— system,
— metoda.
Rein pierwszy stopień podzielił dodatkowo na dwie części, a mianowicie przygo-
towanie i połączenie. Lekcja przebiegała więc według takich etapów, jak (Sośnic-
ki, 1967: 33):
1.
Przygotowanie
— znalezienie w umyśle ucznia treści ważnych dla nowej lekcji.
2.
Przedstawienie
— ukazanie przedmiotu w sposób jasny (dlatego Herbart określa
ten stopień jako jasność) i wyobrażalny, który ma służyć do poznania ogólnego
pojęcia lub prawa na lekcji.
3.
Połączenie
— przeprowadzenie myślenia od tego, co jednostkowe, do uogólnienia
za pomocą innych podobnych faktów, przedmiotów, często drogą abstrakcji.
4.
Zebranie
— włączenie uogólnienia będącego rezultatem lekcji w całość systemu
wiedzy ucznia.
5.
Zastosowanie
— wdrożenie do posługiwania się uzyskaną wiedzą.
Każda lekcja prowadzona była według powyższych stopni. Współcześnie stopnie
lekcji różnią się nieco od stopni zaproponowanych przez Herbarta i Reina (choć
w podobnej formie przetrwały). Zmieniły się one przede wszystkim pod wpływem
stopni lekcji innego znakomitego pedagoga Johna Deweya. Lekcje od początku do
końca prowadził nauczyciel. Wykorzystywał podręcznik jako podstawowe źródło
wiadomości. Efektem miało być zainteresowanie uczniów tematem, przedmiotem
lekcji. Zainteresowanie może przybierać formę:
— zainteresowania bezpośredniego — gdy interesujemy się rzeczą dla niej samej
(uwaga mimowolna),
— zainteresowania pośredniego — gdy interesujemy się rzeczą ze względów ubocz-
nych; prowadzi ono do jednostronności i egoizmu (uwaga dowolna).
Według Zillera elementem łączącym nauczanie z wychowaniem są zainteresowa-
nia. Jego dewiza brzmi: Nauczaj, aby rozwijać zainteresowania, rozbudzaj je, aby
kształcić wolę.
Nauczanie stanowi jeden ze sposobów osiągnięcia celu wychowania. Do pozosta-
łych
metod wychowania
zalicza się karność i pielęgnowanie.
Karność
stanowiła śro-
dek radykalnego nacisku na ucznia, aby zmienił swoje postępowanie. Jej celem jest
uzyskanie doraźnego porządku. Przymus i kara są głównymi czynnikami nacisku.
Działanie osoby karzącej jest chwilowe, zimne i oschłe. Po przywróceniu ładu na-
uczyciel powinien przestać je stosować i zapomnieć o niewłaściwym postępowaniu
ucznia.
Pielęgnowanie
to zespół i ciąg środków wychowania (takich jak przykład,
zachęta, życzliwość) oddziałujących przez dłuższy czas i wyrażających się spokoj-
nymi i łagodnymi interakcjami, które zmierzają do powolnego, ale trwałego kształ-
towania charakteru (Kot, 1996: 159).
Według tradycyjnej szkoły wychowania pedagogika ma charakter obiektywny.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]