Modul 1 Informacje podstawowe. Prawo autorskie i prawa pokrewne, Politologia dokumenty, Własność ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Informacje podstawowe.
Prawo autorskie i prawa pokrewne
1. Trochę historii
2. Pojęcie prawa własności intelektualnej
3. Źródła prawa autorskiego
4. Co to jest utwór?
5. Kim jest twórca?
6. Różnice między autorskimi prawami osobistymi a majątkowymi
6.1. Autorskie prawa osobiste
6.2. Autorskie prawa majątkowe
6.3. Prawa pokrewne
7. Sposoby przeniesienia autorskich praw majątkowych. Rodzaje i treść licencji
7.1. Informacje podstawowe
7.2. Licencja wyłączna i niewyłączna
7.3. Licencje creative commons (CC)
8. Kiedy i w jakim zakresie można korzystać z cudzej twórczości?
8.1. „Nie-utwory”
8.2. Dozwolony użytek chronionych utworów
8.2.1. Użytek prywatny
8.2.2. Pozostałe przypadki dozwolonego użytku
8.3. Uprawnienia uczelni wobec prac dyplomowych
9. Plagiat i inne przestępstwa przeciwko prawom autorskim
9.1. Plagiat
9.2. Inne przestępstwa przeciwko prawom autorskim
10. Cywilnoprawne konsekwencje naruszenia praw autorskich
11. Kto i dlaczego płaci ZAiKS-owi?
12. Krytyka nadużyć prawa własności intelektualnej
12.1. Ruch wolnego oprogramowania
12.2. Ruch wolnej kultury
Słownik wybranych terminów prawniczych
Bibliografia
1. Trochę historii
Przedmiotem własności intelektualnej są różnego rodzaju innowacje, w szczegól-
ności wynalazki i utwory. Pomysł ochrony praw wynalazców oraz twórców jest
stosunkowo świeżej daty. W starożytności rzemieślnicy oraz władcy zachowywali
w tajemnicy sposób produkcji określonych towarów (papieru, jedwabiu, porcelany
itp.), jednakże była to ochrona faktyczna, a nie prawna. Wyjątkiem była grecka ko-
lonia Sybaris, gdzie już w V wieku p.n.e. obowiązywał przepis, zgodnie z którym
kucharz miał wyłączne prawo przyrządzania wynalezionej przez siebie potrawy
przez rok od jej wynalezienia.
Starożytni nie znali praw autorskich, tzn. praw do utworów literackich, plastycz-
nych czy muzycznych. Każdy mógł kopiować je według uznania, jeśli tylko potrafił.
W starożytnym Rzymie praktyki, które dziś nazwalibyśmy plagiatem, nie budziły
niczyjego oburzenia, ponieważ sparafrazowanie w języku łacińskim tekstu greckie-
go filozofawymagałorzadkospotykanychw owychczasachumiejętności(rzymski
filozof Cyceron przeszedł do historii dzięki umiejętnemu parafrazowaniu cudzych
tekstów). W średniowieczu głównym zajęciem mnichów w klasztorach było prze-
pisywanie cudzych prac. Zdarzało się, że skryba umieszczał na egzemplarzu ko-
piowanej księgi klątwę przeciwko złodziejom lub niszczycielom, ale nie zakazywał
dalszego jej kopiowania.
Sytuacja zaczęła zmieniać się wraz z postępem techniki. Ochrona własności inte-
lektualnej zaczęła się od wynalazków. Pierwszą znaną historyczną próbą unormo-
wania ich prawnej ochrony była wenecka ustawa z 1474 roku. Dawała ona wyna-
lazcy, który zgłosił wynalazek w odpowiednim urzędzie, prawo wyłączności jego
produkcji przez dziesięć lat. W siedemnastowiecznej Anglii król Jakub I ogłosił
Sta-
tut o monopolach
(1624), który stanowił, że monopol na wytwarzanie określonych
produktów przysługiwał będzie jedynie ich „pierwszemu i prawdziwemu” wyna-
lazcy (Zajączkowski, 2003: 71). W połowie XVIII wieku we Francji wprowadzo-
no zasadę, że wynalazcy przez piętnaście lat przysługuje wyłączne prawo wytwa-
rzania produktu. Wyłączność gwarantować miał przywilej królewski zwany paten-
tem. W latach dziewięćdziesiątych XVIII wieku uchwalono dwie ustawy patentowe
— amerykańską (1790) i francuską (1791). Zasady międzynarodowej ochrony wy-
nalazków określiły kongresy patentowe, które miały miejsce w Paryżu w latach sie-
demdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku. W roku 1883 podpisano tam Kon-
wencję paryską o ochronie własności przemysłowej. Określiła ona pewne wspólne
zasady respektowane przez wszystkie kraje będące stronami konwencji. Konwencja
paryska obowiązuje do dziś, a jej stronami jest około 180 państw.
Postęp techniki rzutował również na pojawienie się i rozwój praw autorskich. Wy-
nalezienie ruchomej czcionki przez Gutenberga około roku 1450 spowodowało, że
zwielokrotnianie utworów literackich stało się znacznie łatwiejsze niż dotąd. Skut-
kiem reformacji oraz kontrreformacji było upowszechnienie się umiejętności czy-
tania i pisania. Spadła cena nośnika (zadrukowanego papieru), wzrosła zaś wartość
samego tekstu. Pojawiły się zatem warunki, w których książka mogła stać się to-
warem. Początkowo na handlu książkami zarabiali papiernicy. W roku 1557 w An-
glii zyskali oni królewski przywilej monopolu drukarskiego. Jeżeli papiernik ku-
pił rękopis od autora, zyskiwał wyłączne prawo drukowania książki na podstawie
tego rękopisu. Autor musiał zadowolić się wynagrodzeniem, jakie otrzymał od pa-
piernika. W roku 1662 w Anglii i Szkocji wprowadzono rejestr ksiąg licencjono-
3
wanych oraz obowiązek składania wydrukowanych książek w archiwum cechu pa-
pierników. Pierwszą ustawą chroniącą prawa autorskie był angielski
Statut Anny
(1709). Zlikwidował on monopol papierników, przyznając prawo do powielania
utworu literackiego jego autorowi. Drugą zasadą wprowadzoną tym statutem było
przyznanie autorowi wyłącznego prawa reprodukcji utworu przez okres dwudzie-
stu lat w odniesieniu do utworów istniejących w chwili wejścia w życie statutu lub
czternastu lat w odniesieniu do utworów powstałych później (Niżankowska, 2007:
25–26). Ponadto na mocy
Statutu Anny
drukarze zostali zobowiązani do wysyła-
nia egzemplarza obowiązkowego drukowanego utworu wskazanym w ustawie bi-
bliotekom. Zasady międzynarodowej ochrony utworów uregulowano w Konwen-
cji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 9 września 1886 roku.
Obowiązuje ona do dziś. W roku 1967 odbyła się konferencja w Sztokholmie, któ-
rej uczestnicy powołali do życia Światową Organizację Własności Intelektualnej
(World Intellectual Property Organization — WIPO). Przejęła ona funkcje wyko-
nywane przez organy powołane konwencjami: paryską i berneńską. Powstała za-
tem jednolita organizacja zajmująca się zarówno ochroną wynalazków, jak i pra-
wami autorskimi.
4
2. Pojęcie prawa własności
intelektualnej
Mimo głosów protestu twórcy aktów prawa międzynarodowego oraz takie organi-
zacje, jak WIPO i WTO uznają istnienie własności intelektualnej za sprawę oczy-
wistą. Zgodnie z konwencją o utworzeniu WIPO własność intelektualna oznacza
prawa odnoszące się do dzieł literackich, artystycznych i naukowych, wykonań
artystów-interpretatorów oraz artystów-wykonawców, do fonogramów, progra-
mów radiowych i telewizyjnych, wynalazków we wszystkich dziedzinach działal-
ności ludzkiej, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych
i usługowych, nazw handlowych i oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczci-
wą konkurencją oraz wszystkie inne prawa dotyczące działalności intelektualnej
w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej (Zajączkowski,
2003: 218).
Na własność intelektualną składają się dwa obszary ochrony:
Do
własności przemysłowej
zaliczamy:
1) wynalazki,
2) wzory użytkowe,
3) wzory przemysłowe,
4) znaki towarowe,
5) znaki usługowe,
6) nazwy handlowe,
7) oznaczenia miejsca pochodzenia,
8) topografie układów scalonych,
9) tajemnice produkcyjne.
Ochrona własności przemysłowej uregulowana jest w konwencji paryskiej z 1883 roku
oraz Ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity:
DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117 — dalej u.p.w.p.), a także w innych ustawach i rozpo-
rządzeniach wykonawczych. Będzie o tym mowa szerzej w module 2.
Do
własności literackiej i artystycznej
zaliczamy:
1) utwory literackie (poezja, proza),
2) utwory naukowe,
3) utwory choreograficzne i pantomimy,
4) utwory muzyczne,
5) filmy,
6) fotografie,
7) utwory plastyczne (malarstwo, grafika, rzeźba itp.),
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]