Mobbing i bullying w szkole - S. ...

Mobbing i bullying w szkole - S. Orłowski, MOBBING

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
StanisławOrłowski
Pracownia Profilaktyki i Resocjalizacji
Mobbing i bullying w szkole
Charakterystyka zjawiska i program zapobiegania
Definicje
Słowo mobbing nie ma dokładnego polskiego odpowiednika. Po raz pierwszy pojcie
to zostało uyte przez Dana Olweusa w wersji norweskiej jako mobbining, a obecnie
rozpowszechnione jako mobbing. Zarówno w jzyku angielskim, jak i w jzykach
skandynawskich, rozumie si przez nie przemoc i molestowanie głównie w miejscu pracy. Z
czasem pojcie to zostało równie rozszerzone o zachowania wystpuj$ce w %rodowisku
dzieci i młodziey w szkole. &adne z polskich okre%le' nie oddaje w sposób pełny zjawiska, z
którym mamy do czynienia w szkolnych relacjach midzy uczniami. Zjawisko to mona
porówna( do funkcjonuj$cego w naszym polskim j
zyku poj
cia "fali" (w szkole analogicznie
do tej w wojsku). Istot$ "fali" jest jednak rónica wieku lub pozycji, poza tym "fala" jest
zjawiskiem grupowym. Dlatego pojcie to, cho( bardzo bliskie nie jest w pełni adekwatne.
Mobbing polega na szykanowaniu jednostki zazwyczaj przez grup. Oznacza
terror psychiczny: zaczepianie, izolowanie, obmawianie, nieprzyjazne wypowiedzi i
zachowania grupy lub osoby w stosunku do drugiej osoby lub grupy, maj!ce na celu
wył!czenie konkretnej osoby z grupy kole#e$skiej lub zawodowej. Ofiara zostaje
poddana długoterminowej przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu
zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia jej zdolno%ci do obrony. Odczuwa ja
subiektywnie, ale mobbing daje si tak#e potwierdzi& intersubiektywnie. Jest to
wielofazowy proces, w którym mobber (sprawca) stosuje metody manipulacji od
najbardziej subiektywnych i niezauwa#alnych przez ofiar po najbardziej drastyczne,
powoduj!ce u ofiary izolacj społeczn!, jej autodeprecjacj, poczucie krzywdy,
bezsilno%& i odrzucenie przez współpracowników (rówie%ników), a w konsekwencji silny
stres oraz choroby somatyczne i psychiczne. Prze%ladowania mog! przyjmowa& form
po%redni! lub bezpo%redni!, a# do przemocy fizycznej wł!cznie. Mog! ogranicza& si do
gorszego traktowania (np. nikt z dan! osob! nie chce si spotyka& po szkole lub bawi&).
Ten rodzaj przemocy ma charakter długofalowy. Pocz!tkiem mobbingu zwykle
jest jaki% konflikt, czsto mało istotny. Mobbing czsto przybiera posta& wyizolowania
jednostki z grupy wbrew jej woli.
1
Pokrewnym terminem w praktyce maj$cym takie samo zastosowanie jest bullying.
Słowo bullying jest rozumiane najcz%ciej jako tyranizowanie, z intencj!
skrzywdzenia drugiej osoby. Agresywny akt w du#ej mierze nie jest wynikiem
prowokacji i powtarza si na przestrzeni jakiego% czasu. Okre%lany jest czsto jako,
celowe, powtarzalne i nie prowokowane zachowania agresywne jednego lub grupy
sprawców wobec ofiary; z zamiarem sprawienia jej bólu fizycznego, przykro%ci,
poni#enia lub przera#enia jej, najcz%ciej w obliczu grupy „widzów” z wyra1n!
nierównowag! sił – niemo#no%ci! obronienia si ofiary i poczuciem bezkarno%ci
sprawcy.
Rozpatruj$c bliej to zjawisko, moemy rozróni( kilka odmian bullyingu:
1) bullying bezporedni
a) fizyczny – popychanie, plucie, kopanie, uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy,
zmuszanie do wykonywania poniaj$cych, o%mieszaj$cych lub odraaj$cych czynno%ci, w
tym kopro i uro-filnych i seksualnych;
b) słowny (emocjonalny) – groenie, ponianie przez przezywanie, wy%miewanie,
robienie min i prowokowanie;
2) Bullying poredni (ukryty)
a) relacyjny – obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji
ofiary, odrzucania jej i ignorowania;
b) cyber bullying – umieszczanie w sieci (e-maile, blogi, itp.) oszczerczych
informacji.
Sprawcami bullyingu zwykle s$ osoby impulsywne, dominuj$ce, bez empatii,
postrzegaj$ce pozytywnie przemoc, łakn$cy społecznego prestiu z wysok$ samoocen$.
Ofiarami staj! si najcz%ciej osoby, o nastpuj!cych cechach: małe poczucie
bezpiecze'stwa, lkowe, o niskim wska4niku wizi rówie%niczych, niskim poczuciu
kompetencji, czasem autsider.
Pojcie bullyingu jest bardziej rozpowszechnione w krajach anglojzycznych to jest w
Wielkiej Brytanii, Irlandii, Australii oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Natomiast
pojcie mobbing zadomowiło si midzy innymi w Szwecji, Finlandii, Norwegii, Niemczech
oraz w Polsce.
Rozpoznawanie mobbingu i bullyingu oraz działania zapobiegawcze szkoły
Czsto nauczyciele podejmuj$c prób oddziaływania na agresywne zachowania
pojawiaj$ce si w szkole frustruj$ si mał$ ich efektywno%ci$, gdy po pierwsze nie posiadaj$
2
wła%ciwych umiejtno%ci, po drugie działaj$ bez wsparcia innych. Zdarza si te, e w
sytuacji konfliktu nauczyciele nie zagłbiaj$ si w jego szczegóły, a w celu szybkiego
rozwi$zania konfliktu oceniaj$ sytuacj powierzchownie. Mog$ w takich sytuacjach obwini(
prze%ladowan$ osob, midzy innymi na skutek wcze%niejszego jej naznaczenia zacieraj$c
tym samym rónic pomidzy obron$ i atakiem utrudniaj$c tym wła%ciw$ reakcj. Agresja
bywa bowiem czsto odpowiedzi$ na wcze%niejszy atak, natomiast skarga moe wynika(
zarówno z poczucia zagroenia jak równie próby zamaskowania wcze%niejszej własnej
agresji, która spowodowała atak.
Bezsprzecznie jednak, utrwalaniu zachowa' mobbingowych w szkole sprzyja brak
reakcji nauczycieli na wszystkie dostrzegalne nawet te drobne sytuacje przemocowe, których
s$ %wiadkami. Nauczyciele czsto nie%wiadomie, mog$ uczestniczy( w procesie wpisywania
dziecka w rol „kozła ofiarnego” przez publiczne krytykowanie uczniów którym si nie
powiodło. Decyduj$ tym samym o pozycji ucznia w klasie, poniewa inni uczniowie dla
zyskania aprobaty przył$czaj$ si do tej opinii utrwalaj$c swoj$ postaw take w innych
sytuacjach. Wychowawcy czsto nie zdaj$ sobie sprawy ze swej roli w kreowaniu kozła
ofiarnego, co utrudnia im niesienie pomocy uczniom. Uczniowie ofiary mobbingu mog$
wówczas postrzega( takich nauczycieli jako współsprawców przemocy lub wrcz inicjatorów.
Dlatego z oczywistych wzgldów, nie bd$ te szuka( u nich pomocy.
Koncepcja Dana Olweusa
Dan Olweus, profesor psychologii w Bergen (Norwegia) od ponad 20 lat zajmuje si
zagadnieniem mobbingu w szkole. Punktem wyj%cia w proponowanym przez niego programie
zaradczym jest utrwalenie prze%wiadczenia, e aden ucze' nie moe by( nkany, adne
dziecko nie moe by( dyskryminowane. Agresywno%( uczniów w szkołach i poza ni$ jest
podstawowym i wci$ narastaj$cym problemem. Nauczyciele chc$ podejmowa( działania
maj$ce na celu zmniejszenie lub eliminacj ze szkół zjawiska agresji we wszelkich jej
postaciach. Moliwo%( zapoznania si z opracowanym przez Dana Olweusa programem
skutecznej interwencji w sytuacjach wystpowania agresji w szkołach - jest jak najbardziej
po$dana ze wzgldu na potrzeby systemu szkolnego w Polsce.
Szerokie stosowanie koncepcji D. Olweusa pomoe przezwyciy( te problemy.
Mocnymi stronami programu Dana Olweusa s$: opis oddziaływa' adresowanych do szkoły
jako cało%ci, do klasy oraz do poszczególnych osób uwikłanych w sytuacje zwi$zane z
przemoc$.
3
Odpowiadaj$c na pytanie, co rodzi agresj u chłopców D. Olweus wymienia:

Negatywne emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza głównego
opiekuna dziecka, brak ciepła i bliskich wizi zwiksza ryzyko, e dziecko bdzie
agresywne i wrogie wobec otoczenia;

Przyzwolenie na agresywne zachowania dziecka. Opiekunowie zbyt
tolerancyjni wobec agresywnych zachowa' w stosunku do rodze'stwa, kolegów i
dorosłych przyczyniaj$ si do wzrostu agresji. Do powstawania agresywnych
schematów reakcji bardzo przyczynia si
zbyt mało miło%ci i opieki, a za du
o
swobody w okresie dzieci'stwa;

Stosowanie przez rodziców metod wychowawczych opartych na sile, takich jak
kary cielesne, którym towarzysz$ wybuchy zło%ci i agresji. Jest to zgodne z zasad$,
e przemoc rodzi przemoc. Bardzo istotne jest wyznaczanie dziecku wyra4nych
granic, okre%lenie, co mu wolno, a czego nie. Nie mona jednak ucieka( si przy
tym do przemocy fizycznej lub zblionych metod;

Charakter samego dziecka, czyli rola czynników temperamentalnych.
Konkluduj$c wypowiedzi na temat przyczyn skłonno%ci agresywnych u dzieci D.
Olweus stwierdza,
e: "wychowanie, w którym jest du
o miło%ci i zaanga
owania ze strony
rodziców (opiekuna) wyra4ne wytyczanie granic, jak dziecku wolno, a jak nie wolno
zachowywa( si oraz niestosowanie metod wychowawczych opartych na sile przyczynia si
do harmonijnego rozwoju dziecka i do wzrostu jego samodzielno%ci".
D. Olweus uwaa, e powyszy wniosek dotyczy zarówno chłopców, jak i
dziewczynek, tak dzieci młodszych, jak i starszych. Uwaa take, e wikszo%(
niepo$danych czynów, takich jak: dokuczanie innym dzieciom, zachowania aspołeczne czy
nawet przestpstwa ma miejsce wówczas, gdy rodzice nie wiedz$, co młody człowiek robi
pod nieobecno%( dorosłych. Zwraca równie uwag na to, e rodzice, którzy dbaj$ o psychik
dziecka, w adnym wypadku nie mog$ pozwoli(, by uczestniczyło ono w ich wewntrznych
sporach.
Powołuj$c si na wyniki bada' socjologicznych Olweus uwaa, e na poziom agresji
dziecka nie ma wpływu pochodzenie społeczne. Badania socjologiczne wykazały, e sytuacja
socjalno-ekonomiczna rodziny, czyli dochody, wykształcenie rodziców, standard mieszkania
itp. nie odgrywaj$ adnej roli.
4
Zjawisko mobbingu jako fenomen grupowy:
Zarówno dzieci, jak i doro%li cz%ciej zachowuj$ si agresywnie patrz$c na
inn$ osob zachowuj$c$ si agresywnie. Wpływ ten jest wikszy, gdy pozytywnie
oceniamy osob, z której bierzemy przykład;
Osłabianie si hamulców moralnych lub kontroli nad własnymi agresywnymi
zachowaniami, gdy widzimy, e osoba, z której bierzemy przykład jest
wynagradzana za swoj$ agresj;
Rozmywanie si odpowiedzialno%ci przyczynia si do zmniejszenia poczucia
winy i osłabienia wyrzutów sumienia.
Ludzie ogl$daj$cy duo przemocy w telewizji i na wideo, czy w kinach, s$ bardziej
agresywni i mniej współczuj$cy wobec ofiar. Wypowiadaj$c si w kwestii rozpoznawania
dzieci, których dotyczy problem mobbingu D. Olweus wprowadził rozrónienie na oznaki
podstawowe i drugorzdne w odniesieniu do podanej przez niego definicji mobbingu.
Zwraca równie uwag na to, i oceniaj$c nasilenie i znaczenie konkretnej oznaki lub
cechy trzeba bra( pod uwag czstotliwo%( jej wystpowania.
Podstawowe oznaki rozpoznania mobbingu w szkole:
Przezywanie, upokarzanie, wy%miewanie, wyszydzanie, zastraszanie,
zakrzykiwanie, groenie.
Zaczepianie, popychanie, szturchanie.
Dzieci takie wci$ganie w kłótnie i bójki, w których s$ stron$ słabsz$, nie
broni$ si, lecz próbuj$ uciec lub si wycofa( (czsto płacz$c).
Zabieranie ksi$ek, pienidzy i innych rzeczy.
Siniaki, zadrapania, podarte ubrania.
Oznaki pozwalaj!ce rozpozna& nauczycielom ofiary mobbingu:
S$ samotne w czasie przerw i niedopuszczanie do grupy.
Jako ostatnie wybierane s$ do składu druyny w grach zespołowych.
W czasie przerw staraj$ si trzyma( w pobliu nauczyciela lub innych
dorosłych.
Maj$ problemy z gło%niejszymi wypowiedziami na lekcjach, a odpowiadaj$c
sprawiaj$ wraenie niepewnych, nerwowych.
Wygl$daj$ na sfrustrowane, nieszcz%liwe, smutne i łatwo płacz$.
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • kazimierz.htw.pl