Motywacja postawy prospołeczne a ...

Motywacja postawy prospołeczne a osobowość(1), Książki Tekstowe

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JANUSZ REYKOWSKiMotywacja postawy prospołeczne a osobowoćPAŃSTWOWE WYDAWNICTWO N AU KOWE WARSZAWA 1979projeMotcatKorełcforTytuł dotomany przez MiwłłtłfWtMO Wyższego 4@ Copyright by Państwowe Wydawnictwo NtuhoweWarszawa 1979ISBN 83-01-00949-7 ^v.PRZEDMOWAKsišżka niniejsza powstała jako wynik działalnoci badawczej i retycznej, prowadzonej przez Zespół Osobowoci* Instytutu chologii Uniwersytetu Warszawskiego przez blisko 10 lat. W 1967 r^l! wraz z niewielkim gronem współpracowników zaczęlimy się zastanawiać nad następujšcym problemem: jak na podstawie istniejšcej wiedzy psychologicznej można by wyjanić, że jedni ludzie koncentrujš cały swój wysiłek na maksymalizowaniu osobistego dobra, podczas gdy inni troszczš się o pomnażanie dobra wspólnego, a nieraz powięcajš na rzecz drugich czy na rzecz zadań społecznych jakie ważne osobiste wartoci. Co więcej, ci sami ludzie w pewnych sytuacjach zachowujš się w pierwszy, a w innych, w drugi z opisanych sposobów.Jak się okazało, w owym czasie na tak postawione pytanie w literaturze psychologicznej niewiele można było znaleć konkretnych odpowiedzi. Większoć badań psychologicznych koncentrowała się na takich aspektach zachowania i osobowoci, które dotyczyły człowieka jako jednostki realizujšcej swoje osobiste - adaptacyjne czy rozwojowe cele. Badajšc takie zjawiska, jak lęk, agresja, potrzeba osišgnięć, potrzeba afiliacji, konformizm, makia-welizm, autorytaryzm, atrakcyjnoć interpersonalnš itp. uwzględniano wprawdzie, iż cechy zachowania jednostki majš wpływ na otoczenie społeczne, ale nie zmienia to faktu, iż badaczy interesowała jednostka rozwišzujšca, lepiej lub gorzej, własne problemy.* Pełna nazwa: Zespół Badań nad Osobowociš w Społeczeństwie Współczesnym. ..:Mii^xqyw tpelałda;wn eczn:eclsp<Inpodi W'tykitybyłferencjach krajowych i zagranicznych wygłosili 16 referatów, a ponadto w wykładach i odczytach przedstawiali swoje prace w orodkach naukowych 12 krajów. Można powiedzieć, iż przedstawiane w niniejszym opracowaniu poglšdy oraz wyniki badań sš w znacznym stopniu wytworem wspólnej pracy dużego zespołu, w którym obok pracowników Instytutu Psychologii byli także doktoranci i studenci. Jestem im wszystkim ogromnie wdzięczny za trud, jaki powięcili na rzecz wspólnego przedsięwzięcia. Szczególnie jednak pragnę podziękować swoim najbliższym współpracownikom, z którymi od wielu lat realizujemy wspólne zadania: Marii Jarvmowicz Jerzemu Karyłowskiemu, Teresie Szustrowej, Zuzannie Smoleńskiej, Lidii Grzesiuk, Grażynie Kochańskiej, Pawłowi Boskiemu, Andrzejowi Gołšbowi. Ich pracom badawczym, refleksji teoretycznej i koleżeńskiemu współdziałaniu ksišżka ta zawdzięcza najwięcej. Podziękowania kieruję też do Zofii Milskiej, która dopomagała mi w gromadzeniu materiałów do niniejszej ksišżki w pierwszej fazie pracy nad niš.Słowa wdzięcznoci kieruję ku recenzentom ksišżki prof. Markowi Fritzhandowi, prof. Stanisławowi Mice i prof. Bogdanowi Su-chodolskiemu za głębokie i wnikliwe uwagi, jakie przekazali mi w swoich recenzjach. Choć nie wszystkie byłem w stanie uwzględnić, jestem przekonany, że zyskałem bardzo wiele i że przyczyniły się one do znacznego ulepszenia niniejszej pracy.Pragnę wreszcie złożyć podziękowania memu Nauczycielowi Prof. Tadeuszowi Tomaszewskiemu. Wprawdzie przy pracy nad -niniejszš ksišżkš mniej miałem niż dawniej okazji do dyskusji ł z Nim i mniej możliwoci korzystania z Jego bezporedniej inspi-,! racji, ale mam przewiadczenie, że główne zasady, na których opiera się moje mylenie teoretyczne i prace badawcze, ukształtowały się pod Jego wpływem. Chciałbym więc traktować tę ksišżkę, jako realizację pewnych idei, które wraz z innymi kolegami z Instytutu Psychologii na Uniwersytecie Warszawskim staramy się rozwijać, a które zaszczepił w nas Profesor Tomaszewski.czerwiec 1978 r.WPROWADZENIEWizja "lepszego człowieka" fantazja poetycka czy program działania?Do najistotniejszych właciwoci ludzkiego umysłu - jednej z tych, które odróżniajš człowieka jakociowo od wszelkich innych, nawet najinteligentniejszych gatunków zwierzšt - należy zdolnoć do tworzenia "wyobrażeń" czy też "wizji idealnych", tj. tworzenia koncepcji stanu, który nie istnieje, a który ma być doskonalszy od tego, który istnieje *. "Wyobrażenie idealne", czy może, formułujšc to lepiej, wyobrażenie stanu idealnego 2 - wydaje się być nieodzownš przesłankš specyficznie ludzkiej, a zarazem konstytuujš-' cej działalnoci człowieka - pracy. Jak wiadomo, w swoim klasycznym przykładzie porównujšcym pracę pszczoły i pracę tkacza Marks wyodrębnił tę włanie cechę - tworzenie "idealnych antycypacji", jako cechę istotnš człowieka."Wizje idealne" dotyczš wszelkich form rzeczywistoci, z którš człowiek ma do czynienia. Dotyczš kształtów i funkcji przedmiotów fizycznych, którymi człowiek posługuje się w życiu codziennym. Sš to wyobrażenia przedmiotów doskonałych pod względem estetycznym i funkcjonalnym.Wizje te odnoszš się także do cech i wyglšdu tworów przyrody: rolin, zwierzšt, krajobrazu. Przybierajš formę wyobrażeń o "rajskich ogrodach", "wspaniałych rumakach", wysoce płodnych gatun-* Człowiek może wyobrażać sobie również stany, których nie ma, a które sš gorsze od tego, który istnieje. "** W tym także przedmiotu, procesu. M ^ ,it$'<f? ,A'.T." .t. ^...".-. .--....,,l,.^.^., .,.......,.'.kach trzody, udoskonalonych drzewach owocowych, kwiatach ^ Wizje tworzono również odnonie organizacji społeczeństw) i form życia ludzi. "Państwo doskonałe" przedstawiane przez Pla tona czy Utopia Tomasza Morusa, a także niezliczone wersje do-^ skonałego społeczeństwa rojšce się w głowach rewolucjonistów] wszystkich czasów stanowiš przykłady tego rodzaju "wyobrażeń idealnych".Sš także wizje idealne dotyczšce człowieka. Sš one formułowane od najdawniejszych czasów. Grecki heros, redniowieczny rycerz doskonały czy też angielski wzorowy gentelman, franklinowski idealny kupiec (Ossowska 1956, 1973) to rozmaite warianty wyobrażeń o człowieku doskonałym.Wizje te występowały zresztš, jak zauważa Maria Ossowska (1973, s. 17), także w ukrytej formie, w toku rozważań nad "naturš ludzkš" lub nad istotš szczęcia. Współczenie zawierajš się one np. w koncepcjach zdrowia psychicznego, pełnej samorealizacji, "wszechstronnego rozwoju" itp. Występujš w programach politycznych (por. Jasińska i Siemieńska 1975) i w koncepcjach ideału wychowawczego."Wyobrażenia idealne" nie sš wyłšcznie "epifenomenami życia". Pełniš one ważne funkcje regulacyjne w stosunku do działalnoci ludzi. Dwie z tych funkcji należałoby podkrelić przede wszystkim.Po pierwsze, ^MMkcję mo%tuujqcq, albowiem rozbieżnoć między wyobrażeniem idealnym a dowiadczeniem mówišcym o tym, jaki wiat (a cilej, okrelony jego fragment) jest naprawdę, stanowi potężne ródło sił pobudzajšcych. Włanie dzięki temu, że człowiek może wyobrażać sobie rzeczywistoć pod jakim względem poprawionš, doskonalszš od tej, z którš ma do czynienia, rodzš się w nim siły, aby owš rzeczywistoć doskonalszš zrealizować. Czy to będzie skonstruowanie nowego przedmiotu o wyższych walorach użytkowych, czy zbudowanie pięknych konstrukcji, czy zorganizowanie lepszych instytucji, to za każdš aktywnociš tego rodzaju kryje się motywujšca rola rozbieżnoci między tym co jest, a tym co jest wyobrażone, jako doskonalsze.Po drugie, "wyobrażenie idealne" odgrywa rolę programu sterujšcego działalnociš zmierzajšcš do jego realizacji. Człowiek realizujšc pewien stan uznany za pożšdany kieruje się jego wyobrażeniem jako zbiorem wskazówek, w oparciu o które dokonuje wy-10)<.ru czynnoci i ocenia prawidłowoć dokonanych wyborów. "Wy-jażenie idealne" ma więc funkcję sterttjqcq.Nie sš to jego funkcje wyłšczne. Występuje bowiem ono rów-eż w roli zupełnie odmiennej. Może mianowicie, pełnić funkcję Hnpensacyjnš: tworzenie wizji idealnych bywa aktywnociš polu ;jmowanš czasami zamiast realnego działania po to, by w fantazji [realizować pragnienia, których w rzeczywistoci zrealizować się Lie da. Tak np. mieszkańcy Melanezji, znajdujšcy się pod europej-pkš dominacjš, rozwinęli tzw. "kulty cargo", które opierały się na /ierzenm, że wkrótce nadejdzie szczęliwa era, w której zacznie opływać do Melanezji obfitoć europejskich towarów ("cargo") irzysłanych krajowcom przez (zmarłych) przodków. Potopy, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów zniszczš białych ludzi, a na wielkim okręcie przybędš przodkowie z towarami przeznaczonymi dla [Krajowców (Nowicka 1972). Dzięki swej motywujšcej i sterujšcej iunkcii "wyobrażenia idealne" odgrywajš rolę pragmatycznš - służš poprawie aktulnego stanu rzeczy; natomiast ich funkcja kom-ponsacyjna, fantazyjne spełnienie życzeń (jak to ujmował Freud) stanowi zaprzeczenie praktycznej działalnoci, służy podporzšdkowaniu się temu, co jest.To, jakš rolę odegra "wyobrażenie idealne", zależy od jego właciwoci. Tylko taka wizja może pokierować ludzkš działalnociš, która liczy się z realnymi cechami rzeczy, która zatem łšczy wyobrażenie tego, co doskonałe z wiedzš o tym, co możliwe. Tak więc znajomoć "realnej natury rzeczy" jest przesłankš wizji, która może mieć funkcje sterujšce; natomiast wizje oderwane od rzeczywistoci, wizje poetyckie miewajš nierzadko funkcję motywujšcš: pobudzajš do poszukiwań lepszych rozwišzań, choć nie mówiš nic o tym, gdzie tych rozwišzań szukać by należało. Nie mało jest i takich wizji poetyckich, które wynikajš z bezsilnoci i które zmierzajš wyłšcznie do tego, by przedstawić przyszłoć w różowych barwach, ale do żadnych wysiłków nie pobudzajš. Przytaczane wyżej "kulty cargo" mogłyby być chyba przykładem takich włanie wizji - pomagajš one człowiekowi znosić jego los, ale nie mogš spowodować rzeczywistego postępu.Oto np. człowiek od... [ Pobierz całość w formacie PDF ]