Moduł 3(1), Pielęgniarstwo, badanie fizykalne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Patologia zmian wstecznych
Patologia zmian wstecznych
Wstęp
1. Martwica i obumieranie. Zwyrodnienia
2. Zaniki. Zaburzenia gospodarki białkowej i węglowodanowej
3. Zaburzenia przemiany tłuszczów i elektrolitów
4. Zmiany barwnikowe
5. Rola zmian wstecznych w procesie starzenia się organizmu (biomorfoza)
Literatura podstawowa
Literatura dodatkowa
Wstęp
Zmiany wsteczne to, najogólniej mówiąc, reakcja komórek i tkanek na negatywne bodźce
zewnętrzne. Wiele z tych zmian występuje w procesach fizjologicznych (np. starzenie się
organizmu) jednak większość stanowi wykładnik morfologiczny wielu chorób. Najczęściej
zmiany wsteczne nie są izolowane i stanowią jedynie cząstkę całości wykładników
morfologicznych procesu chorobowego. Nazwa
zmiany wsteczne
pochodzi od poglądu, że
narząd czy tkanka, które ulegają jednemu z procesów patologicznych opisanych poniżej,
cofają się jakby w swym rozwoju. Swego rodzaju kontynuacją tej myśli jest włączenie do
grupy zmian wstecznych zaburzeń, które polegają na nieosiągnięciu przez narząd czy tkankę
ostatecznej formy. Ten wielki dział nazywamy wadami wrodzonymi. Zmiany wsteczne
zawsze powodują zakłócenie czynności tkanki, narządu czy całego organizmu i jako takie
mają swój udział w procesie chorobowym.
1
Patologia zmian wstecznych
1. Martwica i obumieranie. Zwyrodnienia
Martwicą nazywamy miejscową śmierć tkanki w obrębie żywego organizmu. Na ogół
dotyczy części lub całości narządu, rzadko pojedynczych, rozsianych komórek w obrębie
narządu.
Ob u mi e ran i e to miejscowa śmierć tkanki na skutek powoli nasilających się zaburzeń
przemiany materii lub/i nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych.
Przyczyny obu procesów są podobne, najważniejsze z nich to:
1. Zaburzenia podaży tlenu do komórki; np. zamknięcie naczynia krwionośnego,
dostarczającego krew (a z nią tlen) do komórki.
2. Oddziaływanie czynników fizycznych: uszkodzenie mechaniczne, oddziaływanie wysokiej
i niskiej temperatury, promieniowanie, mikrofale czy działanie prądu elektrycznego.
3. Oddziaływanie czynników chemicznych: kwasy, zasady, toksyczne związki (np. metali
ciężkich), substancje organiczne, leki.
4. Oddziaływanie czynników biologicznych (najczęstsze):
— czynniki zewnętrzne: bakterie, które oddziaływują bezpośrednio lub pośrednio za
pomocą toksyn, wirusy, grzyby, riketsje, pierwotniaki, itd.
— czynniki wewnętrzne: nadwrażliwość (alergie, zapalenia autoimmunizacyjne),
uczynnienie własnych enzymów, zaburzenia hormonalne itd.
Jeżeli działanie jednego z powyższych czynników na tkankę jest dostatecznie długie,
pojawiają się wykładniki morfologiczne martwicy, widoczne zarówno makro-, jak
i mikroskopowo.
Do wykładników makroskopowych zaliczamy:
— zmianę zabarwienia narządu (najczęściej zblednięcie),
— utratę połysku,
— zatarcie rysunku powierzchni,
— odgraniczenie od tkanek żywych (pas przekrwienia i wybroczyn krwawych wokół ogniska
martwicy).
Ta ostatnia cecha pozwala na odróżnienie zmian przyżyciowych od zmian pośmiertnych.
Do mikroskopowych wykładników martwicy zaliczamy:
2
Patologia zmian wstecznych
— zmiany w jądrze komórkowym: obkurczenie (pyknoza), zanik, rozpad:
NORMA
Rysunek 1.
Wykładniki martwicy w jądrze komórkowym
— zmiany w cytoplazmie komórek: ziarnistość struktury, kwasochłonność, zanik organelli
komórkowych.
NORMA
Rysunek 2.
Wykładniki martwicy w cytoplazmie komórki
Zmiany w komórce przez jakiś czas mogą być odwracalne. Dopiero po wyczerpaniu
zasobów energetycznych czy możliwości obronnych, dochodzi do śmierci komórki.
Zjawisko martwicy, zależnie od jego przebiegu, dzielimy na dwie grupy:
— martwicę skrzepową,
— martwicę rozpływną.
Martwica skrzepowa powstaje bez udziału własnych enzymów proteolitycznych tkanek.
Tkanka martwa ma zwiększoną konsystencję. Mikroskopowymi wykładnikami
morfologicznymi tego typu martwicy są: obkurczenie lub rozfragmentowanie jądra
komórkowego, obrzęk lizosomów, zmiany w mitochondriach, denaturacja cytoplazmy. Z tym
typem martwicy mamy do czynienia w takich narządach, jak: serce, nerka, śledziona, kości.
Martwica rozpływn a powstaje na skutek miejscowego uczynnienia się własnych
enzymów wewnątrz komórki lub tkanki, bez dostępu bakterii. Podobnie zachowują się tkanki
pod działaniem substancji żrących. Tkanka martwa ma zmniejszoną spoistość.
Mikroskopowymi wykładnikami morfologicznymi są: rozpływanie się jądra, rozpad lizosomów,
obrzęk mitochondriów i rozpuszczanie się cytoplazmy. Występuje najczęściej w mózgu
(niedokrwienia), wątrobie (zapalenie wirusowe).
3
Patologia zmian wstecznych
Wyróżnia się też kilka postaci martwicy, w większości zaliczanych do grupy martwic
skrzepowych, które są charakterystyczne dla różnych jednostek chorobowych.
Martwica Balserowska tkanki tłuszczowej trzustki — dochodzi do uczynnienia enzymów
soku trzustkowego, przeżarcia przewodów trzustkowych,
„strawienia” okołotrzustkowej tkanki tłuszczowej z wytworzeniem
charakterystycznych złogów nierozpuszczalnych mydeł wapniowych.
Martwica woskowa mięśni prostych brzucha — wywoływana przez drobnoustroje
(pałeczki duru brzusznego, paciorkowce, toksyny błonicze);
dochodzi do zniszczenia struktury włókienek kurczliwych
w komórkach mięśniowych. Makroskopowo: rozerwanie mięśni,
wylewy krwi. Zmiana odwracalna.
Martwica serowata, występująca np. w płucach i węzłach chłonnych w przypadku
gruźlicy, a także w centrum szybko rosnących nowotworów;
wywoływana przez toksyny bakteryjne, stanowi odpowiedź na
obecność obcego białka (prątek gruźlicy) albo nadmiar własnych
metabolitów tkankowych. Warunkiem jej powstania jest słabe
ukrwienie tkanki ulegającej martwicy. W tkance powstają ogniska
szaro-białawej, drobnoziarnistej masy.
Zawał, czyli martwica związana z zamknięciem dopływu krwi do narządu. Zlokalizowany
może być w sercu, śledzionie, nerce, mózgowiu (zawał blady)
a także w jelicie, płucach (zawał czerwony). O mechanizmach
powstawania zawału szerzej w module IV. Opis ogniska martwicy
podany na początku rozdziału jest najbliższy opisowi zawału
bladego.
Mu mi f ik acj a dotyczy nie całego ciała po śmierci, lecz np. kończyny, która ulega martwicy,
a następnie szybkiemu wysychaniu.
Owrz o dz en i e (wrzód) typ martwicy rozpływnej. Definiowane jako ubytek tkanki martwiczo
zmienionej. Występuje najczęściej na powierzchni błon śluzowych,
np. w przewodzie pokarmowym lub na skórze. Sięga głęboko
w tkanki, przekraczając naskórek czy nabłonek. Od wrzodu odróżnić
należy nadżerkę, zmianę płytszą, obejmującą jedynie nabłonek czy
naskórek, nieprzekraczającą błony podstawnej. Różnicę pomiędzy
nadżerką a owrzodzeniem przedstawia rys. 3.
4
Patologia zmian wstecznych
BŁONA
PODSTAWNA
BŁONA
PODSTAWNA
Rysunek 3.
Różna pomiędzy nadżerką a owrzodzeniem
Nadżerka prawdziwa, jako typ nadżerki, została opisana powyżej.
Nadżerka rzekoma, inaczej nadżerka gruczołowa, spotykana jest w ginekologii. Mimo
podobnego wyglądu w badaniu gołym okiem, są to zupełnie różne
zmiany. Nadżerka gruczołowa to nie ubytek, lecz zastąpienie
jednego rodzaju nabłonka (w tym wypadku wielowarstwowego
płaskiego) przez inny, w tym wypadku gruczołowy. Różnicę
pomiędzy tymi nadżerkami przedstawia.
Rysunek 4.
Różna pomiędzy nadżerką prawdziwą a gruczołową
Odleżyna, zmiana, z którą personel średni ma bardzo często do czynienia, jest również
postacią martwicy. Występuje na uciśniętych okolicach ciała, gdzie
na skutek niedokrwienia, tkanki ulegają obumieraniu. Najczęściej
odleżyny występują u chorych w ciężkim stanie, z niewydolnością
krążenia, przewlekle unieruchomionych, jednak z odleżynami
spotykamy się także pod opatrunkami (szczególnie gipsowymi),
w pęcherzyku żółciowym pod wpływem kamieni czy nawet w łożu
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]