Możliwości stosowania mediacji na etapie postępowania przygotowawczego przez policję, mediacje
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ANALIZY
Nr
2/2007
RAPORTY
EKSPERTYZY
MariaNiełaczna
StowarzyszenieInterwencjiPrawnej
MOśLIWOŚCISTOSOWANIAMEDIACJI
NAETAPIEPOSTĘPOWANIA
PRZYGOTOWAWCZEGO
PRZEZPOLICJĘ.
OPINIAPRAWNA
MoŜliwościstosowaniamediacjinaetapiepostępowaniaprzygotowawczegoprzezPolicję.Opiniaprawna.
2
I.
Uwagiwstępne
Opinia prawna skierowana do władz publicznych jest formą wyraŜania przez organizacje pozarządowe
stanowiskauzasadnionegoaktualnymstanemprawnym,posiadanąwiedzaorazdoświadczeniem,jeśliwzwiązku
z celami statutowymi danej organizacji zachodzi taka potrzeba. Opinia ma takŜe na celu przedstawienie
szczególnegopogląduorganizacjispołecznejnasprawęwaŜnąspołecznie,dotyczącąbezpośredniostosowania
prawa,wtymumoŜliwieniarealizacjiprawobywateliiobowiązkówfunkcjonariuszypublicznych.Opiniaprawna
pomagaorganowiwładzypublicznejwkompleksowymrozpoznaniuproblematycznejkwestii,zuwzględnieniem
argumentóworazpoglądów,któreniekonieczniemogąbyćprzedstawionebezpośrednioprzezosoby,których
problemdotyczy.Wtymprzypadkusątopotencjalnestronypostępowaniaprzygotowawczego.
Wzwiązkuztym,Ŝestronypostępowaniaprzygotowawczego:domniemanysprawcaprzestępstwaoraz
pokrzywdzony, nierzadko nie znają lub nie rozumieją swoich uprawnień procesowych, co udaremnia im ich
skutecznąrealizacjęiodbieramoŜliwośćwpływanianakształtorazzakończeniekonfliktuiniejako„poddaje”ich
decyzjom organów wymiaru sprawiedliwości, wbrew postulatowi nowoczesnej filozofii prawa karnego
dotyczącegoautonomiistron,StowarzyszenieInterwencjiPrawnej(SIP)uznało,Ŝewtejkwestiizaistniałinteres
społecznyiprawny,któryuzasadniawystąpienieSIPdowładzpublicznych.
Poruszona kwestia wymaga odpowiedniego komentarza, zarówno ze strony Stowarzyszenia, jak i ze
stronytychwładz.Mamynadzieję,ŜeniniejszaopiniajakiwniosekskierowanydoMinistraSprawiedliwości
zapoczątkujądialogwprzedmiotowejkwestii.
WyraŜamytakŜenadzieję,Ŝeniniejszaopiniaprawnapozwoliwładzompaństwowym,zwłaszczaPolicji,
podjąćaktywnośćnarzeczupowszechnieniawiedzyomediacjiwśródpolicjantóworazdostarczyimśrodkówdo
kierowaniasprawnamediacjęwtrakciepostępowaniaprzygotowawczego.
II.
InteresprawnyispołecznyStowarzyszeniaInterwencjiPrawnej
StowarzyszenieInterwencjiPrawnejjestorganizacjąpozarządową,którejstatutowymcelemjestm.in.ochrona
praw człowieka, w tym ich przestrzeganie przez organy władzy publicznej w Polsce oraz działanie na rzecz
mediacji i sprawiedliwości naprawczej. W związku z tym, SIP jest szczególnie zainteresowany dostępem
obywateli–stronkonfliktu–domediacjiorazfaktycznymigwarancjami,którezapewniająstronomkonfliktu
udziałwmediacji,zgodniezichwolą.WobecpowyŜszego,zagadnienieprawnedotyczącemediacjiwsprawach
karnych, zwłaszcza na etapie postępowania przygotowawczego oraz odpowiednie stosowanie prawa jest
przedmiotemnaszegoszczególnegozainteresowania.
WpraktyceStowarzyszeniaInterwencjiPrawnejspotykamysięzróŜnymodbioremmediacjiwsprawach
karnychprzezorganywymiarusprawiedliwości.
ZnamytakŜeperspektywęstronkonfliktu,któreodmomentuwszczęciapostępowaniastająsięstronami
procesowymi.Bezpośrednioodtychstronzyskujemywiedzęnatematskutków,jakieniesiezesobąprzestępstwo
wichŜyciuosobistym,rodzinnym,zawodowymispołecznym.
Na bieŜąco monitorujemy prasę i publikacje związane z tematyką prawa i praktyki mediacji w
postępowaniu karnym (na etapie przygotowawczym i sądowym). TakŜe prowadzimy mediacje w sprawach
karnych,cywilnychinieletnichwOśrodkumediacjiutworzonymprzyStowarzyszeniu.WspółpracujmyrównieŜ
StowarzyszenieInterwencjiPrawnej
Analizy,Raporty,Ekspertyzy2/2007
MoŜliwościstosowaniamediacjinaetapiepostępowaniaprzygotowawczegoprzezPolicję.Opiniaprawna.
3
ze środowiskiem akademickim Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskiej Akademii Nauk w celu
upowszechnieniaideimediacjiorazułatwieniadoniejdostępu.
Bazującnazdobytymdoświadczeniuorazwiedzyukształtowanejwdialoguzprzedstawicielaminaukii
praktyki stosowania prawa, uwaŜamy, Ŝe stosowanie przez Policję mediacji na etapie postępowania
przygotowawczegojestzasadneistanowiobowiązekprawny,atakŜewynikającyzzasadwspółŜyciaspołecznego
i ogólnego obowiązku ochrony pokrzywdzonego oraz uwzględniania jego interesów podczas postępowania
karnego,ciąŜącynatychsłuŜbachspołecznych.
Naszymzdaniem,niemaŜadnychprzeszkódaniprzeciwwskazań,abykierującsięprzepisamiprawnymi
oraz racjonalnymi kryteriami doboru spraw na mediację, policjanci, zwłaszcza prowadzący dochodzenia lub
śledztwa,kierowalistronypostępowanianamediację.
UwaŜamy,Ŝejeślijakieśnieoficjalneprzeszkodyudaremniająfunkcjonariuszomstosowanieprzepisów
prawa i tym samym urzeczywistnianie obywatelom: sprawcy i pokrzywdzonemu przyznanych im uprawnień
procesowych, powinny zostać skomentowane oraz usunięte. Organy władzy publicznej są zobowiązane do
takiegoukształtowaniazagadnieniamediacjinaetapiepostępowaniaprzygotowawczego,abydawałopolicjantom
jasnewskazówki,jakjąstosować,jakwykorzystaćjejwynikiwprowadzonympostępowaniu(np.przywydawaniu
rozstrzygnięciaosposobiezakończeniapostępowania)orazzachęcałoichdoskuteczniejszegodziałanianarzecz
upowszechnienia mediacji i udostępnienia jej obywatelom. Jasne i oficjalne wytyczne będą miały istotne
znaczeniedlaochronyprawuczestnikówpostępowańkarnych,zwłaszczapokrzywdzonych.
III.Stanprawny
3.1.
Przepisymiędzynarodowe:pozycjaofiaryiprawapokrzywdzonego
(a)
Uregulowaniamiędzynarodowedotyczącemediacji
Mediacja naleŜy do tzw. alternatywnych metod rozwiązywania konfliktów, takŜe tych, które mogą wypełniać
znamionaprzestępstw.Zostaławprowadzonadomodelupostępowaniaanglosaskiego,główniewcelunadania
mucharakterukonsensualnegoorazuwzględnieniarzeczywistychinteresówidóbrpokrzywdzonego.
Wdrugiejpołowieubiegłegostuleciarozpocząłsięrozwójnowejdziedzinynauki–wiktymologii,która
skupiłasięnaanaliziesytuacjipokrzywdzonychwwynikuprzestępstwa.Doprowadziłondozmianypodejściaw
stosunku do ofiary przestępstwa, jak i do problemów sądownictwa, które działało niewydolnie (długi okres
rozstrzyganiasprawy,duŜaliczbadrobnychsprawkarnych,np.sporysąsiedzkie,drobnekradzieŜe,zniszczenie
mienia).ZauwaŜono,Ŝepokrzywdzony„stoiwcieniu"toczącegosiępostępowania,jesttraktowanyjedyniejako
osobowe źródło dowodowe, a jego pozycja procesowa jest słabsza niŜ oskarŜonego sprawcy (np. nie ma
środków, aby dąŜyć do ustalenia prawdy za pomocą składania wniosków dowodowych, nie ma moŜliwości
zadawaniapytańanikorzystaniazpełnomocnika).
Wiktymologiapodkreśla,Ŝeofiaracierpinietylkozpowodusamegoprzestępstwa,alerównieŜdlatego,
ŜejestlekcewaŜonaprzezsystemwymiarusprawiedliwości.Uznano,Ŝepokrzywdzonywtrakcieprocesukarnego
powinienuzyskiwaćodprzestępcynaleŜytąrekompensatęzaszkody.Mediacjapojawiłasięwięcwmomencie,
gdy tradycyjny system wymiaru sprawiedliwości, bazujący w głównej mierze na karze pozbawienia wolności
zawiódł zarówno oczekiwania społeczne ukierunkowane na obniŜenie przestępczości, jak i oczekiwania
StowarzyszenieInterwencjiPrawnej
Analizy,Raporty,Ekspertyzy2/2007
MoŜliwościstosowaniamediacjinaetapiepostępowaniaprzygotowawczegoprzezPolicję.Opiniaprawna.
4
pokrzywdzonego.Wefekciezaczętokorzystaćzinnychsposobówreagowanianaczynprzestępczy.Jednymz
nichjestmediacja.
Wtymsamymokresie,wprawiekontynentalnymnastępowałaewolucjaeuropejskiegoprawakarnego.
Zainteresowanie przestępstwem jako konfliktem pomiędzy państwem a sprawcą przesunęło się w kierunku
uwzględniania i respektowania praw ofiar przestępstw
1
. Wraz z rozwojem zainteresowania alternatywnymi
metodami rozwiązywania konfliktów społecznych, w tym przestępstw, zaczęto dąŜyć do zrównania pozycji
pokrzywdzonegoidostarczeniamuskutecznychśrodkówdochodzeniaswoichpraworazinteresówwzwiązkuz
popełnionymprzestępstwem.Przemówiłotozastosowaniemmediacjiwsprawachkarnych.
Podsumowując, na rozwój mediacji w systemie prawa karnego miał wpływ postęp w nauce
wiktymologii,któradostarczałanastępującychargumentówspołecznychipsychologicznych:
-
ofiaramaprawodospotkaniazesprawcąiopowiedzeniaoskutkachdokonanegoprzestępstwawjejŜyciu
osobistym,rodzinnym,zawodowym,społecznym(np.outraciepracy,zaufaniadoinnych,oprzeŜywanym
lęku);
-
ofiaramaprawodoodpowiedniejrestytucji(naprawieniaszkody)wrozsądnymczasie,ajeślitoniejest
moŜliwe,doodszkodowania,zadośćuczynienialubinnejformykompensacji;
-
ofiarapowinnamiećwpływnaprzebiegiwynikpostępowaniakarnego,wzwiązkuzczympowinnojejsię
zapewnić równe prawo głosu, takie same moŜliwości, jakimi dysponuje podejrzany (oskarŜony) m.in. w
zakresie składania wniosków dowodowych, zadawania pytań świadkom, itd.;pozycja pokrzywdzonego w
procesiepowinnawięcbyćzrównanazpozycjąsprawcy,poniewaŜlekcewaŜeniejegoudziałuprzezorgany
wymiarusprawiedliwościnaraŜagonawtórnąwiktymizację.
Tenruchnaukowo–społecznyzjednejstronypostulującywzmocnieniepozycjipokrzywdzonegowwymiarze
sprawiedliwości,azdrugiejstrony,wprowadzeniekonsensualnychmetodrozwiązaniakonfliktuizakończenia
postępowaniakarnego,jakrównieŜpraktykapostępowaniazmierzającadouproszczeniaproceduryirealizacji
zasadyszybkości,stałysiępunktemwyjściadostworzeniaodpowiednichregulacjiprawnych.
(b)
Uregulowania dotyczące pozycji pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, ze szczególnym
uwzględnieniemprawadomediacji.
NapoczątkuwartozauwaŜyć,Ŝeogólnezasadydotyczącepozycjipokrzywdzonegowwymiarzesprawiedliwości
wynikają z celów Rady Europy, jakimi są dąŜenia do zunifikowania prawa i praktyki państw członkowskich
niemalwewszystkichaspektachŜyciaspołecznegoigospodarczegoorazzprawpodstawowychoraztzw.„zasad
uznanych”, wymienionych w szczególności, w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej jako ogólnych
zasadprawawspólnotowego.
Do najwaŜniejszych aktów szczegółowych regulujących pozycję pokrzywdzonego oraz instytucję
mediacjiwsprawachkarnych,naleŜą:
-
KonwencjaRadyEuropyokompensacjidlaofiarprzestępstwzuŜyciemprzemocy zdnia24listopada
1983r.;
1
N.Christie:Conflictsasproperty,BritishJournalofCriminology,1977nr17,s.115.
StowarzyszenieInterwencjiPrawnej
Analizy,Raporty,Ekspertyzy2/2007
MoŜliwościstosowaniamediacjinaetapiepostępowaniaprzygotowawczegoprzezPolicję.Opiniaprawna.
5
-
ZalecenieRadyEuropyNrR(85)11wsprawiepozycjiofiarywprawiewprocesiekarnym.Wskazujeono
nakoniecznośćzapewnieniaofiaromwewszystkichstadiachpostępowaniakarnegonaleŜytejochronyich
interesów,atakŜemoŜliwościaktywnegodochodzeniaswoichpraw.WzwiązkuztymZaleceniepodkreśla
potrzebę uruchamiania i rozwijania procedur mediacyjnych, które dają moŜliwość samodzielnego
dochodzeniaswoichprawatakŜekształtowaniaswojejsytuacjiprocesowej.Zaleceniezmieniatradycyjne
podejścieprawakarnego,któreodnosisięgłówniedorolistosunekfunkcjipaństwawstosunkudosprawcy
przestępstwa, a nie uwzględnia pozycji stosunek dóbr osoby pokrzywdzonego bądź robi to w
niewystarczającym stopniu. Zalecenie zawiera wytyczne, których celem jest zapewnienie ofiarom
przestępstwa naleŜytej ochrony i zabezpieczenia interesów na kaŜdym etapie postępowania karnego: na
szczeblupolicji,podczaspostępowaniasądowegoorazwzakresiekompensacjiiszczególnejochronyofiary.
Akt akcentuje potrzebę badań nad mediacją, działaniami pojednawczymi podejmowanymi przez strony i
skutecznościprzepisówmającychwpływnasytuacjęofiary;
-
ZalecenieRadyEuropynrR(87)21z1987r.wsprawiezapobieganiawiktymizacjiipomocydlaofiar.
Zasadniczo akt postuluje konieczność zapewnienia ofiarom niezbędnego wsparcia oraz właściwego,
kompleksowego kreowania programów zapobiegania wiktymizacji, poniewaŜ zapobieganie jest tańsze i
przynosi lepsze oraz długoterminowe efekty niŜ niwelowanie skutków przestępstw. Pozwala takŜe
zaangaŜowaćsiębezpośrednimstronomkonfliktuwjegowygaszanieirozwiązanie.
-
Rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy z dnia 15 września 1999 r. (Nr R(99)19) dotycząca
mediacjiwsprawachkarnych,wktórejzalecasiępaństwomczłonkowskimRadyEuropywprowadzeniei
doskonalenie instytucji mediacji w sprawach karnych jako dogodnej dla ofiary i sprawcy przestępstwa
alternatywy dla tradycyjnego postępowania karnego, mającej na celu rozwiązanie konfliktu związanego z
zaistnieniemprzestępstwaprzydobrowolnym,czynnymudzialezainteresowanychpodmiotów;
-
Zalecenie Rec(2000)19 Rady Europy z dnia 6 października 2000 r. dot.roliprokuraturywwymiarze
sprawiedliwościwsprawachkarnych
2
.Generalnie„prokuratorzypowinnipoddaćszczegółowejanalizie
legalność dochodzeń policyjnych najpóźniej w momencie podjęcia decyzji o wszczęciu lub kontynuacji
ścigania” (pkt 21). Prokuratorzy równieŜ powinni pod tym względem monitorować przestrzeganie praw
człowiekaprzezpolicję
3
.
-
Decyzjaramowa2001/220/WSiSWRadyUniiEuropejskiejzdnia15marca2001r.wsprawiepozycji
ofiarwpostępowaniukarnym.DecyzjajestopartanatytuleVITraktatuoUniiEuropejskiejiumoŜliwia
ofiaromprzestępstwdochodzeniekompensatyodsprawcywramachpostępowaniakarnego.Decyzjajest
aktem wiąŜącym i wśród najwaŜniejszych praw wymienia się: prawo do szacunku i uznania, prawo do
uzyskiwaniainformacji,gwarancjęwzakresiekomunikowaniasię,prawodouzyskaniakompensacjiwtrakcie
postępowaniakarnegoorazmediacjęwsprawachkarnych.WzwiązkuzestaraniamiPolskioprzyjęciedo
2
Zalecenie Rec (2000) 19, przyjęte przez Komisję Ministrów Rady Europy w dniu 6 października 2000 r., zostało
przygotowaneprzezKomisjęEkspertówdosprawRoliProkuraturywWymiarzeSprawiedliwościwSprawachKarnych
(PCPR),ustanowionąpodpatronatemKomisjiEuropejskiejds.problemówzwiązanychzprzestępczością(CDPC).
3
Ponadto w Memorandum Wyjaśniającym do Zalecenia moŜna przeczytać: „Wymagania dotyczące praw człowieka i
poszanowaniawolnościindywidualnejdoprowadziłydozmianztendencjądozbliŜeniaobusłuŜb,wychodzączzałoŜenia,
Ŝe monitoring wewnętrzny w słuŜbie policji nie jest adekwatny, biorąc pod uwagę zakres uprawnień policji, a w
szczególnościniszczącekonsekwencjenielegalności”.Ztegowzględuprokuratorzypowinniprzywiązywaćszczególnąwagę
dosposobuwykonywaniaprzezpolicjantówswoichobowiązkówidziałaniawramachuprawnień.
StowarzyszenieInterwencjiPrawnej
Analizy,Raporty,Ekspertyzy2/2007
[ Pobierz całość w formacie PDF ]