Motyw Morza, Materiały pomocnicze, Motywy literackie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Morze
Morze od zawsze wpływało na wyobraźnię twórców. Powstało wiele dzieł, w których stanowi ono
główny temat, a często jest alegorią ludzkiego zmagania się z losem. Ten ogromny żywioł wydobywał z ludzi
skrajne emocje, takie jak: miłość, nienawiść, tęsknotę. Morze bywa też ucieczką od świata i jego problemów.
Często zmagając się z morzem, tak naprawdę człowiek zmaga się z samym sobą, co w swoich dziełach
doskonale oddało wielu autorów.
-
Latarnik
Dobrym przykładem dzieła literackiego, w którym występuje motyw morza jest nowela Henryka
Sienkiewicza pt. „Latarnik”. Morze stanowi tutaj barierę odgradzającą głównego bohatera, Skawińskiego –
Polaka na emigracji, od świata zewnętrznego. Skawiński był uczestnikiem powstania listopadowego, po którym
musiał opuścić swoją ojczyznę. Po życiu pełnym przygód w różnych zakątkach świata w latarni morskiej znalazł
spokojną przystań. Czytając „Pana Tadeusza”, zaniedbał swoje obowiązki i spowodował wypadek łodzi, przez
co został zwolniony i musiał znów tułać się po świecie. Jego tęsknota za ojczyzną była silniejsza niż bariera jaką
stworzyło morze, które miało go od niej oddzielać. Latarnik sam jest jak miotana przez różne wiatry i burze
historii łódź, która nigdy nie może na dłużej zawinąć do bezpiecznego portu.
-
Stary człowiek i morze
Morze stanowi główne tło opowiadania Ernesta Hemingway'a pt. „Stary człowiek i morze”, w którym
stary kubański rybak wypływa na połów upragnionej ryby. Po długim okresie niepowodzeń możliwość
złowienia dużej ryby napełniła go nadzieją. Pisarz przedstawia długą walkę człowieka z żywiołem morskim,
własnymi słabościami i starością. Morze jest przyjacielem człowieka, ale także wystawia go na trudną próbę.
Zwycięstwo w tej walce można osiągnąć jedynie nie poddając się. Morze wynagradza wytrwałych i tych, co
szanują jego potęgę, lecz jest zgubne dla tych, którzy nie potrafią go docenić. Ludzkie życie pełne klęsk i
zwycięstw odzwierciedlają ważne słowa: "Człowieka można zniszczyć, ale nie pokonać". Słowa te świadczą o
tym, jak ważne znaczenie ma w życiu optymizm, wiara we własne siły, upór w dążeniu do celu, niepoddawanie
się.
-
Odyseja
Kolejnym przykładem dzieła, które wpisuje się w tematykę marynistyczną , jest „Odyseja” Homera. Jej
główny bohater – Odyseusz – wraca drogą morską spod Troi do swej ojczyzny Itaki. Liczne przeciwności i
kłopoty sprawiają, że dociera do niej dopiero po dziesięciu latach. W czasie podróży spotyka boga wiatrów
Eola, czarodziejkę Kirke, wróżbitę Tejrezjasza, nimfę Kalipso, zmaga się z przeróżnymi potworami
(Cyklopami, Scyllą i Charybdą), jednak jego największym przeciwnikiem jest morze, którym rządzi Posejdon.
Bóg mści się za okaleczenie jego syna Polifema. Mimo to niezłomny król Itaki nie poddaje się i ostatecznie
pokonuje żywioł, docierając do domu. Jego wędrówka stała się symbolem wytrwałego dążenia do celu, uporu
w pokonywaniu przeszkód i licznych pokus.
-
Sonety krymskie
Poetą, zainspirowanym tematyką morską, był także Adam Mickiewicz. W swoich sonetach „Cisza
morska” i „Burza” ukazuje on dwa oblicza morza. W pierwszym z nich opisuje spokojną wodę i delikatny
wiaterek, który wprawia podróżnych w doskonały nastrój. Jest to jednak cisza przed burzą, której opis
znajduje się w sonecie pt. „Burza”. Obraz morza znacznie się zmienia. Słychać ryk wiatru, ogromne fale
uderzają o statek. W obliczu potężnego żywiołu, przerażeni ludzie, bojąc się o własne życie, zaczynają się
modlić i lamentować. W obu sonetach podmiot liryczny zachowuje się inaczej niż reszta załogi i pasażerów.
W „Ciszy morskiej” nie znajduje on spokoju, lecz właśnie cisza prowokuje go do rozpamiętywania bolesnych
wspomnień. Natomiast w sonecie „Burza” spokój podmiotu lirycznego kontrastuje z dramatycznym
zachowaniem pozostałych współtowarzyszy. On sam ani nie ma się z kim żegnać, ani nie potrafi się modlić.
Nie zależy mu też aż tak bardzo na życiu. Paradoksalnie zaczyna zazdrościć pozostałym pasażerom statku.
Środki stylistyczne użyte do podkreślenia spokoju morza to porównanie, na przykład „Cichymi gra piersiami
rozjaśniona woda; Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda”, oraz personifikacja, na przykład „Zbudzi się,
aby westchnąć, i wnet znowu uśnie”. W celu podkreślenia gwałtowności morza w sonecie „Burza” autor użył
onomatopei, takich jak: „ ster prysnął, ryk wód, szum zawiei” oraz porównania - „Wstąpił jenijusz śmierci i
szedł do okrętu, Jak żołnierz szturmujący w połamane mury”.
-
Lord Jim
Książka Josepha Conrada pt. „Lord Jim” jest również powieścią, którą warto tutaj przytoczyć, jako że
sam jej autor przez 20 lat służył na morzu. Jim, tytułowy bohater tej książki, pragnie przygód i mocnych
wrażeń, więc zaciąga się na statek. Chłopak jest człowiekiem o nieskazitelnym charakterze i solidnych
zasadach moralnych, szybko awansuje – zostaje pierwszym oficerem na „Pancie”. Jednak pewnego dnia w
obliczu katastrofy statku i otaczającego go żywiołu morskiego Jim kieruje się instynktownym pragnieniem
uratowania własnego życia. Ucieka, zostawiając pasażerów na pastwę losu. Jego dalsze życie upływa na
nieustannych próbach odzyskania utraconego honoru. Choć naruszył reguły marynarskiego dekalogu, morze
pozostało czynnikiem pozwalającym mu się rozwijać, potwierdzać siłę charakteru, odróżniać dobro od zła, bo
tylko niełatwa i bezwarunkowa wierność wartościom pozwala zachować nam naszą tożsamość.
-
Ostatni rejs - obraz
Przepiękny kolorystycznie obraz Williama Turnera pt. „Ostatni rejs” przedstawia morze o zachodzi
słońca oraz parowiec ciągnący żaglowiec. Dwa statki przedstawiają różne epoki w morskiej żegludze.
Zachodzące słońce zdaje się mówić obserwatorom o końcu jednej epoki, którą reprezentuje żaglowiec, a
początku drugiej reprezentowanej przez parowiec. Morze przedstawione jest tutaj jako spokojna tafla,
odbijająca zachodzące słońce, pełna piękna i romantyzmu. Z jego pięknem kłóci się brzydota parowca.
-
Rozbitkowie u brzegów morza (Burza morska) - obraz
Na obrazie Franciszka Ksawerego Lampiego, "Rozbitkowie u brzegów morza (Burza morska)"
przedstawiona jest burza morska oraz rozbity na skałach statek, którego resztki unoszą się na falach. Na
pierwszym planie widzimy rozbitków, którzy pomagając sobie wzajemnie, ratują się od śmierci. W centrum
obrazu znajduje się rozbity żaglowiec, pokonany przez żywioł morza i burzy. Kolorystyka obrazu jest ciemna,
ponura, co potęguje poczucie zagrożenia oraz dramatyzm sytuacji. Wielkie kłębiące się chmury zlewają się z
ogromnymi falami i ostrymi głazami wystającymi z wody. Obraz przedstawia dramatyczną sytuację, a
jednocześnie widać na nim piękno i majestat morza. Człowiek w zderzeniu z siłami przyrody jest bardzo słaby i
musi nauczyć się je szanować.
-
Film „Wielki błękit”
Film w reżyserii Luca Bessona pt. "Wielki błękit" oparty jest luźno na historii życia Jacques'a Mayola, który jako
pierwszy pokonał głębokość 100 m w nurkowaniu swobodnym oraz Enzo Maiorki. Film pełen jest
znakomitych zdjęć podwodnych przedstawiających piękno głębin morskich. Dwóch przyjaciół mających
bardzo różne charaktery i doświadczenia życiowe, Jacques Mayol i Enzo Molinari, rywalizuje w nurkowaniu
swobodnym - ekstremalnej dyscyplinie sportowej polegającej na zanurkowaniu jak najgłębiej bez aparatu do
oddychania. Morze jest tutaj symbolem wolności i ideałem, do którego się dąży. Aby jednak je osiągnąć trzeba
poświęcić bardzo wiele, czasem nawet życie. Jest to żywioł bardzo wymagający, a zmagając się z nim,
testujemy nie tylko siłę swojego charakteru, ale również wyznawane ideały.
Tak więc, motyw morza pojawia się w wielu różnych tekstach kultury, których autorami są
zainspirowani nim wybitni twórcy. Ukazują oni często, co przeżywa człowiek w zetknięciu z morskim
żywiołem i jak trudno wówczas walczyć z własnymi słabościami. Morze jest symbolem świata, w którym ciągle
zmagają się dobro i zło, szlachetność i podłość, siła i słabość ludzka.
Morze jest dla nas źródłem fascynacji, wielu niezapomnianych doznań , wrażeń estetycznych, inspiracji, ale
może też być źródłem niebezpieczeństwa i zagrożenia ( filmy: Szczęki, Mgła)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]