Monastery na wyspach, DAWNE KULTURY, CELTOWIE
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PEREGRINUS CRACOVIENSIS Zeszyt 6, 1998
ISBN 8390756854 / ISSN 14251922
Bożena Gierek
Monastery na wyspach u zachodnich wybrzeży
Irlandii
Irlandia, która jest ojczyzną wielu znakomitych
uczonych, czy to świeckich, czy duchownych, była nazywana
przez starożytnych Greków „Świętą Wyspą”. Prawdopodobnie ma
to związek z używaniem różnych określeń w stosunku do
Irlandii, które były powszechne w świecie antycznym. W jęz.
łacińskim nazywano Irlandię Hibernią, Iverną lub Iuverną, w
jęz. rodzimym była po prostu Eriu. Nazwy te łączy się z
nazwą plemienia Iwernów, Iverni (celtyckie Erainn), którego
pochodzenie mogło być przedceltyckie, iberyjskie. Natomiast
w jęz. greckim Irlandia była zwana Ierne, co kojarzyło się
im z ier, hieros święty.
1
Pomimo tego, iż w Kościele
Iryjskim brak jest męczenników za wiarę, to w Irlandii
znane były trzy rodzaje męczeństwa: białe (báanmartre),
zielone (glasmartre) i czerwone (dercmartre). Białe
męczeństwo polegało na odejściu z domu, od przyjaciół,
cierpieniu związanym z trudnościami, wynikającymi z
podjętej podróży, często przez surowy teren, bez komfortu
lub nawet odpowiedniego zabezpieczenia przed żywiołami.
Niektórzy spośród tych, którzy opuścili dom już więcej tam
nie powrócili. Zielonego męczeństwa dostępowali ci, którzy
zostali w Irlandii, ale opuścili dom i tych, których
kochali, po to, aby zamieszkać w monasterach, gdzie mogli
1
wielbić Boga. Niektórzy z nich żyli samotnie w pustelniach,
w odosobnionych miejscach. Czerwone męczeństwo było
udziałem tych Iryjczyków (Iroszkotów), którzy ponieśli
śmierć ewangelizując kontynent europejski.
Umownie przyjmuje się, że chrześcijaństwo zostało
wprowadzone do Irlandii przez Św. Patryka w 432 r., chociaż
jest faktem bezsprzecznym, że chrześcijaństwo na tych
terenach było już znane wcześniej, a Św. Patryk umocnił je
tylko, rozszerzył i zajął się sprawami organizacyjnymi.
Misję Św. Patryka poprzedziła misja Palladiusza, wysłanego
z Rzymu w 431 r. przez papieża Celestyna I oraz działalność
Św. Ciarana (Kiarana). Kościół Św. Patryka był w głównej
mierze Kościołem episkopalnym, opierającym się na ogromnej
ilości biskupstw. Jednak pod koniec V w. znaczenie tych
biskupstw zmalało na skutek fundacji niesłychanie dużej
liczby monasterów, które rozmnożyły się, jak przysłowiowe
„grzyby po deszczu”, szczególnie w VI i VII w. Z czasem
miały się one stać ważnymi ośrodkami kulturalnymi, które
przyniosły wielką chwałę Irlandii. Kardynał Newman (IX w.)
trafnie określił rolę irlandzkich monasterów pisząc że były
one „magazynem przeszłości i miejscem narodzin
przyszłości”.
2
Monastycyzm był największym oparciem Kościoła
Celtyckiego. Nie był to jednak monastycyzm klasztorny, typu
europejskich Benedyktynów, ale rodzaj monastycyzmu
wschodniego, spotykanego w Egipcie i Syrii, o charakterze
eremitycznym lub cenobitycznym. Z materiałów, które się
zachowały wynika, że mnisi prowadzili ekstremalnie surowe i
ascetyczne życie, stosując najsurowsze kary. Jedną z takich
kar było samowygnanie, które od połowy VI w. było bardzo
często podejmowane przez mnichów, dobrowolnie skazujących
się na porzucenie ukochanego, rodzinnego domu, aby nauczać
2
chrześcijaństwa w innych krajach (Szkocja, Anglia, Francja,
Niemcy, Szwajcaria, Austria, Włochy). „Dziki” ascetyzm,
nierzadko przedstawiany celowo z przesadą, był tematem
zajmującym wiele osób po Synodzie w Whitby.
3
Św. Aldhelm,
saski opat z Melmesbury, uczeń celtyckiego misjonarza,
zauważył, że brytyjscy księża spoza rzeki Severn (tj.
Walii) „przejawiają wstręt do komunikowania się z nami, tak
że odmawiają modlenia się z nami w ich kościołach lub
zasiadania do wspólnego z nami stołu (...) to, co pozostaje
z naszego posiłku jest rzucane psom (...) a jeśli jeden z
nas mieszkałby w ich kraju, mieszkańcy nie weszliby z nim w
żaden kontakt, dopóki nie poddałby się 40dniowej
pokucie.”
4
Elementy takiej ascezy można dzisiaj dostrzec w
niektórych walijskich zborach lub szkockich kościołach
prezbiteriańskich.
Szczególny rodzaj monastycyzmu rozwinął się na
zachodnich wyspach Irlandii, które zostały zasiedlone przez
wspólnoty mnichów. Wyspy te tym samym zostały obdarzone
aurą duchową. Prawdziwe motywy wyboru takiego środowiska
naturalnego nie są do końca znane. Przeważa opinia, że było
to idealne miejsce dla irlandzkich eremitów, którzy
pragnęli wieść życie samotnie i w odosobnieniu, z dala od
świata świeckiego. Tutaj, dzięki naturalnym warunkom
geograficznym, byli oni odcięci od reszty społeczeństwa.
Nierzadko zdarzało się, że przez dłuższy okres czasu,
warunki atmosferyczne uniemożliwiały uzupełnienie zapasów
żywnościowych osad monastycznych, utrzymując je w zupełnej
izolacji. Eremitów irlandzkich wysp porównuje się do
eremitów egipskich pustelni. Panuje również przekonanie,
jakoby wspólnoty monastyczne na wyspach były ośrodkami
penitencjarnymi dla niezdyscyplinowanych mnichów z lądu.
Nie jest to jednak chętnie przyjmowana hipoteza.
3
Terminy „transmarini” oraz „seafaring monks” są
najczęściej używane na określenie mnichów osiadłych na
wyspach oraz odbywających podróże między tymi wyspami,
przeważnie w ramach pielgrzymki. Istnieją przekonywujące
dowody na to, że pierwsi misjonarze chrześcijańscy, którzy
przybyli do Irlandii, byli mnichamiżeglarzami pochodzącymi
z obszarów Morza Śródziemnego i północnych regionów Afryki,
które były pod wpływem sekty chrześcijaństwa koptyjskiego.
5
Do transmarini nawiązuje „Navigatio Brendani”, opowieść o
słynnej żegludze Św. Brendana Nawigatora. Św. Brendan
urodził się w okolicach Ardfert w hr. Kerry pod koniec V
w., a zmarł w 577 lub 583 r. w hr. Galway, w jednej z osad
monastycznych, której był założycielem. „Navigatio
Brendani” powstała prawdopodobnie w IX w., wzorując się na
wczesnych opowieściach o przygodach na oceanie. „Navigatio”
może być m.in. postrzegana jako jedyne dosłowne odbicie
autentycznych pielgrzymek na wyspy zachodnich wybrzeży
Irlandii, podejmowanych nie tylko bezpośrednio z lądu, ale
również z poszczególnych wysp, tak, jak to miał czynić sam
Św. Brendan.
O ruchu pielgrzymkowym morskim, zarówno w górę,
jak i w dół linii wybrzeża może świadczyć rozpowszechniony
kult „morskich świętych”, takich jak Brendan czy Kolumba
(Colmcille), co z kolei znajduje odbicie w dedykacjach
kościołów i świętych studni na wyspach wzdłuż atlantyckich
wybrzeży Irlandii i Szkocji.
6
Prawie nic lub niewiele zachowało się do naszych
czasów z tego, co kiedyś stanowiło osady mnichów,
pochodzące z wczesnego okresu chrześcijaństwa, jako że
materiałem budowlanym było tutaj drewno lub plecionka z
witek oraz glina, które uległy niszczącemu oddziaływaniu
czasu i warunków atmosferycznych. Na szczęście w
4
kamienistych okolicach, na zachodzie kraju zachował się
plan i wygląd małych monasterów, składających się z małych
cel eremitów w kształcie uli (beehive huts) oraz oratoriów
w kształcie odwróconych łodzi. „Rój” budynków był otoczony
murem, który oddzielał monastery od świata zewnętrznego.
Budowle nie powstawały według określonego planu, po prostu
„rosły”, pojawiały się w jakimkolwiek miejscu, które było
dla nich dostępne, możliwe do wykorzystania. Najbardziej
spektakularnym i najlepiej zachowanym monasterem jest bez
wątpienia Skellig Michael monaster zbudowany na skalistej
wyspie, u płd.zach. wybrzeży Irlandii w hr. Kerry. Skellig
Michael posiada pięć zupełnie nietkniętych kamiennych chat,
zwanych clochán’ami
7
oraz dwa oratoria. Oratoria są
zbudowane na prostokątnym planie. Zarówno dwie ściany o
trójkątnym zakończeniu sufitowym, jak i dwie ściany boczne
są ułożone pod pewnym kątem nachylenia do środka, począwszy
już od podstawy. Nachylenie jednak jest znacznie bardziej
zaznaczone w bocznych ścianach, które ostatecznie spotykają
się na długiej, prostej linii stropu (w części szczytowej).
Jako materiał budowlany do niektórych „chat” posłużyły
ogromne płyty kamienne. Ściany tych budowli nie są zbyt
grube. Natomiast inne „chaty” są zbudowane z małych,
płaskich kamieni, a ich ściany prawdopodobnie są grubsze.
Niektóre „chaty” nie posiadają żadnych okien, inne w kopule
mają małe szpary, które dostarczają potrzebnej ilości
światła. Prawie wszystkie z nich posiadają wewnątrz małe,
prostokątne wydrążenia, które prawdopodobnie służyły jako
szafki. Z uwagi na to, że monaster jest zbudowany na wąskim
występie skalnym, w pobliżu szczytu stromej wyspy, budynki
znajdują się bardzo blisko siebie, sprawiając wrażenie
dramatycznie uczepionych skały. Interesującym elementem na
Skellig jest ogromna płyta kamienna w kształcie krzyża,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]