Moir A. Jessel D. Płeć Mózgu, Psychologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
biblioteka myśli współczesnej
Anne
MOIR
David
JESSEL
płeć mózgu
o prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą
Przełożyła
Nina Kancewicz-Hoffman
Państwowy Instytut Wydawniczy
Tytuł oryginału
BRAIN SEX. THE REAL DIFFERENCE BETWEEN
MEN AND WOMEN
Okładkę projektował MACIEJ URBANIEC
Copyright © Anne Moir & David Jessel, 1989 The moral right of the author has been asserted
© Copyright for the Polish edition by Państwowy Instytut Wydawniczy 1993
ISBN 83-06-02321-8
PODZIĘKOWANIA
Nasza książka oparta jest na badaniach prowadzonych przez wielu naukowców z całego świata. Bez ich
zapału w dążeniu do poznania prawdy nie mogłaby w ogóle powstać. To przede wszystkim im winniśmy
naszą wdzięczność. Szczególnie pragniemy podziękować tym uczonym, którzy cierpliwie odpowiadali na
nasze pytania lub przysyłali nam wyniki swoich ostatnich badań. Są to: dr Camilla Benbow, dr Anke Ehrhart,
dr Helen Fisher, dr Robert Goy, dr Roger Górski, prof. Lauren Julius Harris, dr Melissa Hines, prof. Doreen
Kimura, dr Jane Lancaster, dr Jerry Levy, dr Seymour Levine, dr Catherine Mateer, dr Bruce McEwen, dr
Dianne McGuiness, dr Jeanette McGlone, dr Heino Meyer-Bahlburg, prof. Julian Stanley, dr June Reinisch,
dr Richard Restak, dr Alice Rossi, prof. Walter Stumpf, prof. Lionel Tiger, prof. David Taylor, dr Sandra
Witleson i dr Glen Wilson. Nieżyjąca już dr Corinne Hutt, pionierka w badaniach odmienności między
płciami, najbardziej się niegdyś przyczyniła do zainteresowania mnie (A. M.) tą kwestią.
Dla tych wszystkich, którzy sami chcieliby się dalej zająć tą problematyką, książka zawiera na końcu szcze
gółową bibliografię. Obejmuje ona listę pozycji podstawowych oraz opracowania cytowane w przypisach.
Opisane w książce przykłady to nie tyle indywidualne
przypadki, ile uogólnienia wynikające z bardzo
licznych badań szczegółowych.
Umieszczony na końcu rozdziału trzeciego test na płeć mózgu oparty jest na naukowej analizie różnic
między kobietami a mężczyznami. Testowi poddano statystycznie znaczącą liczbę osób i jego wiarygodność
została potwierdzona. Za wypełnienie pierwszej wersji testu i dostarczenie nam trafnych komentarzy, które
doprowadziły do powstania poprawionej wersji ostatecznej, wdzięczni jesteśmy żołnierzom z jednostki Blue
Boar w Aldbourne, pracownikom Canadian Broadcasting Corporation oraz współpracownikom Jenni Turner
z Financial Planning Service.
Pragniemy również podziękować Bernardowi Cornwellowi i Serinie Dilmot za ich celne i pomocne uwagi
dotyczące ostatecznej wersji maszynopisu. Zasadniczy wkład do tej książki wniosła osoba, która pragnie
jednak pozostać anonimowa.
Szczególna wdzięczność należy się Susan Watt, redaktorowi naczelnemu wydawnictwa Michael Joseph,
która od samego początku entuzjastycznie wspierała nasze przedsięwzięcie. Nader wnikliwie czytała ona
każdą kolejną wersję maszynopisu i przysyłała nam całe stosy trafnych uwag, które ogromnie przyczyniły
się do udoskonalenia naszej pracy.
Ostatecznie jednak ta książka to nasze dzieło i cała odpowiedzialność za wszystkie zawarte w niej błędy spo
czywa wyłącznie na nas.
Anne Moir i David Jessel
PRZEDMOWA
Około dwudziestu lat temu Annę Moir, pracująca wówczas nad swoją rozprawą doktorską, przysłuchiwała
się wykładowi doktor - teraz już Lady - Mary Warnock, najwyższego autorytetu w intelektualnych sferach
Oksfordu. Tezą wykładu było stwierdzenie, że nie ma już dzisiaj żadnego powodu, by kobiety nie osiągały
najwyższej doskonałości w matematyce, która do tej pory - nieważne, z jakich przyczyn - stanowiła teren
wyłącznie męski.
Pod koniec wykładu Annę Moir wstała i powiedziała, że wszystko, na co natrafia we własnej pracy,
prowadzi do wniosku, że kobiety są genetycznie skazane na to, by być gorszymi matematykami - nawet
najlepsze kobiety będą zawsze gorsze od najlepszych mężczyzn.
Jej wypowiedź przyjęta została przez kobiece audytorium z pogardą, kpinami i nie skrywaną wrogością.
Annę Moir obudziła się w środku nocy z rewoltującym podejrzeniem, że jej płeć ustępuje mężczyznom nie
tylko w matematyce, ale w działalności umysłowej w ogóle.
Wkrótce udoskonaliła tę tezę w sposób następujący: jeżeli mamy dowody na różnice uzdolnień między męż
czyznami a kobietami, to negowanie ich jest intelektualną nieuczciwością. Oczywiście, przede wszystkim
trzeba było wystarczająco udokumentować wstępną przesłankę - że można naukowo i klinicznie udowodnić
występowanie różnic między mózgami mężczyzn i kobiet.
I tak rozpoczęło się, częściowo jako hobby, częściowo z ciekawości, zbieranie danych naukowych z całego
świata.
Dziesięć lat temu Annę Moir była producentem w dziale aktualności telewizji BBC. David Jessel był tam
reporterem. Pewnego nudnawego popołudnia, rozważając rozmaite pomysły, Annę Moir wspomniała, że
ciekawie byłoby zrobić program o różnicach między mężczyznami a kobietami.
David Jessel przyznał, że pierwszy raz słyszy, iż - pominąwszy anatomię i funkcje prokreacyjne -
jakiekolwiek różnice istnieją. Przyznał też, że jeśli tylko takie różnice naprawdę zostały odkryte, taka
nowość z pewnością warta byłaby uwagi.
Dane na ten temat pojawiają się co jakiś czas w różnych miejscach - wyjaśniła Annę Moir. Niektórzy nauko
wcy wydają się niemal przestraszeni swymi odkryciami. Bagatelizują ich wagę, obawiając się tego, co one
oznaczają. Przede wszystkim dlatego, że z badań tych zdaje się wynikać, iż umysły kobiet i mężczyzn są
różne. A to nigdy nie zostanie wszak zaakceptowane. Niektórzy nowatorscy autorzy łączą już ze sobą
poszczególne wątki, przybywają jednak wciąż nowe dane, a całościowy obraz wyłania się stopniowo...
Jessel był zaintrygowany, ale jego typowo dziennikarskie myślenie na krótki dystans sprawiło, że zapomniał
wkrótce o tej rozmowie.
Niemal dziesięć lat później, w podobnie nudnawe popołudnie, rozglądając się za pomysłem na program
telewizyjny przypomniał scbie o Annę Moir. Przeszła ona tymczasem do pracy w telewizji transatlantyckiej.
Eksploatując bezlitośnie telefon BBC ze świadomością, że to nie on będzie płacił rachunek, David Jessel
tropił Annę Moir z Londynu... do Toronto... i znów do Londynu, gdzie bjla teraz redaktorem
odpowiedzialnym za sprawy europejskie w Canadian Broadcasting Corporation. Okazało się, że mieszka
wraz z mężem 150 metrów od londyńskiego mieszkania Jessela.
Spotkali się na lunchu. Annę Moir nadal interesowała się badaniami nad mózgiem. W ostatnim czasie
nastąpił gwałtowny rozwój tej dziedziny. Wyniki są uderzające i mają rozstrzygający charakter. Naukowcy
mogą teraz dowieść w sposób nie budzący żadnych wątpliwości, że miedzy mózgiem męskim a żeńskim
występują różnice.
Wie o tym zaledwie paru naukowców i paru specjalistów pisujących na te tematy, ale informacje są dostępne
dla każdego, kto tylko zechce i potrafi je zebrać. Strych Annę Moir przepełniony jest kserokopiami prac,
czasami niepojęcie wręcz uczonych, napisanych przez wybitnych ludzi.
Czy umiałabyś wytłumaczyć to wszystko laikowi? - zapytał David Jessel, którego zainteresowanie biologią i
wiedza z tej dziedziny wyparowały w dniu, kiedy kazano mu zrobić sekcję zakonserwowanego karalucha.
Annę Moir odpowiedziała, że chyba tak. Jako osobę z wykształceniem przyrodniczym niepokoiło ją jednak
to, co z tych odkryć wynika dla wyjaśnienia naszych - kobiecych i męskich - zachowań.
Zawarli umowę. Annę Moir będzie Davidowi Jesselowi wyjaśniała wyniki badań naukowych. Następnie
razem będą dyskutować, w jaki sposób badania te mogą tłumaczyć rozmaite aspekty zachowań ludzkich. A
potem Annę Moir powróci do publikacji naukowych, żeby sprawdzić, czy ich pomysły są uzasadnione.
Przez rok, co miesiąc, Ahne Moir przekazywała Davidowi Jesselowi stertę teczek wypełnionych artykułami
naukowymi oraz własną opinię, które z nich uważa za najważniejsze, najbardziej znaczące odkrycia. Jessel
przekazywał jej potem 30 stron, na których wyjaśniał, co to wszystko w jego rozumieniu znaczy.
Oboje byli zaintrygowani tym, czego się w trakcie tej pracy dowiadywali. Były tam wszystkie składniki
dobrego programu telewizyjnego. A tymczasem okazało się, że napisali książkę.
Mężczyźni różnią się od kobiet. Obie płcie są sobie równe jedynie ze względu na wspólną przynależność do
tego samego gatunku -
Homo sapiens.
Utrzymując, że ich skłonności, uzdolnienia czy zachowania są takie
same, budujemy społeczeństwo oparte na biologicznym i naukowym kłamstwie.
Płcie są od siebie odmienne, ponieważ mózgi kobiet i mężczyzn różnią się od siebie. Mózg, narząd
najważniejszy tak dla ludzkich emocji, jak i działań, jest u nich skonstruowany odmiennie. Przetwarza on
informacje w różny sposób, co daje w efekcie odmienne postrzeżenia, preferencje i zachowania.
W ciągu ostatnich dziesięciu lat nastąpiła eksplozja badań naukowych nad tym, co różni obie płcie. Lekarze,
przyrodnicy, psychologowie i socjologowie pracując niezależnie od siebie dokonali wielu odkryć, które
zebrane razem tworzą zadziwiająco spójny obraz. A jest to obraz uderzającej wręcz asymetrii płciowej.
Uzyskaliśmy w końcu odpowiedź na gorzki lament - dlaczego kobieta nie może być nieco bardziej podobna
do mężczyzny? Nadszedł czas, by zburzyć społeczny mit, że kobieta i mężczyzna mogą się wymieniać
rolami, bo są pod każdym względem tacy sami. Nie we wszystkim są tacy sami.
Do niedawna różnice w zachowaniu miedzy płciami wyjaśniane były uwarunkowaniami społecznymi -
oczekiwaniami rodziców, których postawy odzwierciedlały z kolei oczekiwania społeczeństwa. Małym
chłopcom wciąż mówi się, że nie powinni płakać i że droga na szczyt hierarchii społecznej zależy od ich
męskiej siły przebicia i agresywności. Ignorowano biologiczny punkt widzenia, wedle którego jesteśmy tacy,
jacy jesteśmy, ze względu na sposób, w jaki jesteśmy zbudowani. Dzisiaj zbyt wiele jest już dowodów na
różnice biologiczne między kobietą a mężczyzną, aby argumentacja socjologiczna mogła być rozstrzygająca.
Argumentacja biologiczna dostarcza teraz gruntownych i naukowo uzasadnionych podstaw pozwalających
nam zrozumieć, dlaczego jesteśmy tym, kim jesteśmy.
Skoro wyjaśnienie soqologiczne jest niewystarczające, tym bardziej przekonywająca wydaje się
argumentacja biochemiczna - że to hormony determinują nasz swoisty, stereotypowy sposób zachowania. Jak
jednak zobaczymy, same hormony nie dostarczają odpowiedzi. Różnica powstaje z wzajemnego
oddziaływania hormonów i mózgu mężczyzny lub kobiety, już z góry specyficznie ukształtowanego, by
mógł z nimi wchodzić w reakcję.
To, co przeczytacie w tej książce o różnicach między kobietami a mężczyznami, może jednych i drugich roz
złościć lub dać im powody do samozadowolenia. Obie reakqe są niewłaściwe. Jeżeli kobiety mają jakiś
powód do wściekłości, to nie dlatego, że nauka zlekceważyła ich z trudem wygraną walkę o
równouprawnienie. Swój gniew powinny skierować przede wszystkim przeciwko tym, którzy starali się
zafałszować, a nawet zanegować samą istotę kobiecości. Wiele kobiet w ciągu ostatnich trzydziestu lub
czterdziestu lat wychowywano w przekonaniu, że są, albo powinny być, „równie dobre jak każdy
mężczyzna”. A próbując to osiągnąć, dotkliwie i niepotrzebnie cierpiały, przeżywały frustracje i
rozczarowania. Wpojono im przekonanie, że gdy tylko zrzucą pęta męskich uprzedzeń i zniewolenia -
uznawanych za przyczynę ich statusu obywateli drugiej kategorii - bramy Ziemi Obiecanej równości staną
przed nimi otworem. Kobiety w końcu staną się wolne i będą się mogły wspinać na najwyższe szczyty
kariery zawodowej.
Jednakże, mimo większej emancypacji, w kategoriach wykształcenia, szans życiowych i postaw społecznych
kobiety nie są dziś w sytuacji znacząco lepszej niż trzydzieści lat temu. Pani Thatcher jest nadal wyjątkiem
potwierdzającym regułę. Więcej było kobiet w rządzie brytyjskim w latach trzydziestych naszego wieku, niż
jest ich obecnie. Liczba członkiń parlamentu nie wzrosła znacząco w ciągu ostatnich trzydziestu lat.
Dostrzegając, że płci żeńskiej nie udało się zbliżyć do założonego ideału proporcjonalnego udziału we
władzy, wiele kobiet ma wrażenie, że to one zawiodły. Tymczasem po prostu nie udało im się całkowicie
upodobnić do mężczyzn.
Mężczyźni, z drugiej strony, nie mają żadnego powodu, by świętować w poczuciu zadowolenia z siebie,
choć bez wątpienia niektórzy znajdą w tym potwierdzenie swoich męskich uprzedzeń. To prawda, na
przykład, że większość kobiet nie umie czytać mapy tak dobrze jak mężczyzna. Ale kobiety umieją lepiej
odczytać charakter ludzki. A ludzie są ważniejsi niż mapy. (W tym momencie męski umysł poszuka
wyjątków od tego twierdzenia.)
Niektórzy naukowcy są szczerze przestraszeni tym, co odkryli. Pewne ich odkrycia zostały jeśli nie wręcz
zatajone, to w każdym razie po cichu odłożone na półkę ze względu na potencjalne skutki społeczne. Ale
zazwyczaj lepiej za podstawę działania przyjąć prawdę, niż z najlepszą wolą utrzymywać, że prawda nie ma
prawa być prawdą.
Lepiej także wzajem się uzupełniające odmienności kobiet i mężczyzn uznać i wykorzystać. Lepiej, by
kobiety wnosiły do społeczeństwa swoje specyficznie kobiece talenty, niż traciły energię w dążeniu do
pseudomęskości. Bardziej rozwinięta wyobraźnia kobiety może rozwiązać trudne problemy - tak zawodowe,
jak i domowe - szybko i tylko z pozoru intuicyjnie.
Za uznaniem różnic między kobietami a mężczyznami najmocniej przemawia jednak przekonanie, że
zapewne uczyni nas to szczęśliwszymi. Przyznając, na przykład, że seks ma odmienne źródła, motywację i
znaczenie w kontekście budowy i funkcjonowania mózgu kobiety i mężczyzny, że małżeństwo jest dla
biologii mężczyzny czymś głęboko nienaturalnym - możemy stać się lepszymi, roz-ważniejszymi mężami i
żonami. Rozumiejąc, że role matki i ojca nie są identyczne - możemy stać się lepszymi rodzicami.
Największą różnicą w zachowaniach między mężczyznami a kobietami jest naturalna, wrodzona
agresywność mężczyzn, co w dużym stopniu wyjaśnia ich historyczną dominację w obrębie naszego
gatunku. Mężczyźni nie nauczyli się agresji jako jednej z taktyk w wojnie płci. Naszych synów nie uczymy
agresywności; tak naprawdę
- bezskutecznie próbujemy ich tego oduczyć. Nawet najbardziej niechętni uznaniu różnic międzypłciowych
naukowcy zgadzają się, że jest to cecha męska i że nie można jej wytłumaczyć uwarunkowaniem
społecznym.
Pisarz H. H. Monro - „Saki” - napisał pouczające opowiadanie o liberalnej rodzinie, w której rodzice starali
się stłumić naturalną męską agresję swojego syna odmawiając mu kompletu ołowianych żołnierzyków.
Zamiast tego podarowali mu komplet ołowianych urzędników i nauczycieli. Wszystko szło, w ich
przekonaniu, dobrze
- aż do momentu, kiedy zakradli się do jego pokoju i zobaczyli, że właśnie przygotował walną bitwę między
regimentami swoich zabawkowych nauczycieli i biurokratów. Na szczęście dla dziecka rodzice zdali sobie w
końcu sprawę, że próba uczynienia z niego kogoś, kim nie jest i być nie może, nigdy nie będzie skuteczna.
Jesteśmy aroganckim gatunkiem. Uważamy, że nasza wyższość nad innymi zwierzętami wyrażająca się w
zdolności do rozumowania i rozróżniania obiektów czyni nas bliższymi aniołom niż szympansom. Być może
to powoduje, iż myśląc o sobie jako o panach własnego losu ignorujemy myśl, że podlegamy przecież
biologicznym imperatywom własnego ciała. Zapominamy, że w ostatecznym rozrachunku - tak samo jak u
innych zwierząt - to, jacy jesteśmy i jak się zachowujemy, jest w znacznej części podyktowane
komunikatami, które kształtują i informują nasz mózg.
Kobiety i mężczyźni mogą żyć szczęśliwiej, lepiej się rozumieć, bardziej kochać i urządzić świat z lepszym
skutkiem, gdy zaakceptują swą odmienność. Będziemy wówczas mogli budować nasze życie na
bliźniaczych, ale odmiennych filarach osobowości obu płci. Nadszedł już czas, by odrzucić fałszywą tezę, że
kobiety i mężczyźni stworzeni zostali identyczni. Tak nie jest. I ani największy idealizm, ani najbujniejsza
fantazja nie zmienią tego faktu. Mogą co najwyżej stworzyć napięcie w stosunkach między płciami.
Zrozumienie, że mężczyźni są silni w dziedzinach, w których kobiety są słabe, a kobiety silne w tym, w
czym słabi są mężczyźni, może i w sali obrad, i w sypialni zapoczątkować mądrzejsze i szczęśliwsze
stosunki między kobietą a mężczyzną.
Stary dowcip mówił, że książka
Wszystko, co mężczyźni wiedzą o kobietach
jest bardzo cienka, a jej strony są
Całkowicie puste.
Przyszedł czas, by je zapełnić.
1. RÓŻNICE
Sto lat temu obserwacja, że mężczyźni różnią się od kobiet wieloma możliwościami, uzdolnieniami i
umiejętnościami, byłaby beznadziejnym truizmem, banalną oczywistością.
Taka uwaga wypowiedziana dzisiaj wywołałaby zupełnie inne reakcje. W ustach mężczyzny oznaczałaby
niedostateczną ogładę towarzyską, naiwność w dziedzinie socjopolityki płci, niedopuszczalne braki w
potocznej wiedzy albo niezręczną próbę prowokacji. Kobieta ryzykująca taką opinię spotkałaby się z
pogardą jako zdrajczyni swojej płci, sprzeniewierzająca się z trudem wywalczonym „zwycięstwom”
ostatnich kilkudziesięciu lat, kiedy to kobiety dążyły do osiągnięcia równości pozycji, szans i uznania w
społeczeństwie.
W rzeczywistości jednak wszyscy niemal naukowcy i badacze specjalizujący się w tym przedmiocie doszli
do wniosku, że mózgi kobiet i mężczyzn są różne. Rzadko zdarza się większa przepaść między tym, co sądzi
inteligentna, oświecona opinia publiczna - że kobiety i mężczyźni mają takie same mózgi - a tym, co wie
nauka: że tak nie jest.
Nadając swemu artykułowi naukowemu tytuł: „Czy rzeczywiście mózgi kobiet i mężczyzn są różne?”,
kanadyjska badaczka przyznała jednocześnie, że odpowiedź na to pytanie jest oczywista:
Niewątpliwie tak. Byłoby zadziwiające, gdyby mózgi kobiet i mężczyzn nie były różne, biorąc pod uwagę
ogromne różnice morfologiczne [strukturalne] i uderzające często odmienności w zachowaniu kobiet i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]