Mowa nienawiści homoseksualizm,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PSEP - opinia prawna na temat „mowy nienawiści”
Warszawa, 4 czerwca 2006
OPINIA PRAWNA
POLSKIEGO STOWARZYSZENIA EDUKACJI PRAWNEJ
w sprawie z oskarżenia prywatnego
Ingi Kostrzewy, Agnieszki Kraski, Sandry Rutkiewicz i Joanny Reniger
przeciwko Jackowi Tomczakowi i Przemysławowi Alexandrowiczowi
oskarżonym o czyny określone w art. 212 § 1 i 212 § 2 kodeksu karnego
(sygn. akt XXIII K 20/05/11)
1. UWAGI WSTĘPNE
1.1
Amicus Curiae
- „opinia przyjaciela sądu” to, znana w praktyce sądów zagranicznych i w kilkudziesięciu
sprawach także w Polsce, forma wyrażania przez organizacje pozarządowe opinii prawnej w postępowaniach
sądowych, w przypadkach, gdy w związku z celami działalności danej organizacji zachodzi taka potrzeba.
„Opinia przyjaciela sądu” ma na celu przedstawienie szczególnego poglądu organizacji społecznej na sprawę
rozpatrywaną przed sądem, któremu taka opinia jest przedstawiana. „Opinia przyjaciela sądu” pomaga sądowi
w kompleksowym rozpoznaniu sprawy, z uwzględnieniem argumentów oraz poglądów, które niekoniecznie
mogą być przedstawione przez strony w postępowaniu.
1
2. INTERES PRAWNY POLSKIEGO STOWARZYSZENIA EDUKACJI PRAWNEJ
2.1. Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej (dalej PSEP) jest organizacją pozarządową i organizacją pożytku
publicznego, ktόrej celem jest m.in. urzeczywistnianie idei praw człowieka, dbanie o interesy oraz
przeciwdziałanie dyskryminacji osόb podlegających wykluczeniu społecznemu, w tym rόwnież osόb
nieheteroseksulanych. PSEP podejmuje szereg działań, ktόre mają na celu urzeczywistnienie równouprawnienia
1
Definicja przygotowana przez Adama Bodnara z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na potrzeby opinii prawnej z dnia 15 luty
2006 roku.
1
PSEP - opinia prawna na temat „mowy nienawiści”
grup wykluczonych. Celem PSEP jest rόwnież promowanie zasad tolerancji i poszanowania prawa oraz
edukacja prawna.
2.2. Uważamy, że osoby nieheteroseksulane są w Polsce dyskryminowane i często są ofiarami „mowy
nienawiści” (hate speech) i „przestępstw nienawiści” (hate crimes). Celem naszej opinii prawnej w tej sprawie
jest przedstawienie zagadnienia „mowy nienawiści”, jej definicji i rozwiązań prawnych przyjętych w prawie
międzynarodowym i innych systemach prawnych. Celem tej opinii nie jest wyczerpujące omόwienie
zagadnienia, ani jednoznaczne opowiedzenie się za określonymi rozwiązaniami prawnymi, ale podstawowe
przedstawienie Sądowi istniejących rozwiązań prawnych w zakresie „mowy nienawiści”, ktόre mogą mieć
znaczenie dla niniejszej sprawy.
2.3. Przystępując do niniejszego postępowania PSEP postawił sobie za cel działanie na rzecz interesu
społecznego. W naszej ocenie w interesie społecznym jest ochrona mniejszości czy to etnicznych, narodowych
czy mniejszości seksualnych, w taki sposόb by zasady demokracji, praw człowieka i godności ludzkiej
chronione przez polską ustawę zasadniczą znalazły odzwierciedlenie w rzeczywistości. W naszym przekonaniu
porόwnanie osόb o orientacji homoseksualnej do zabronionych przez prawo zachowań takich jak: pedofilia,
zoofilia i nekrofilia stanowi przykład „mowy nienawiści” wobec osόb o orientacji homoseksualnej. Do Sądu
należy ocena czy do takiego porównania doszło i w tym zakresie PSEP nie chce i nie ma podstaw by się
wypowiadać.
Ponadto PSEP pragnie z całą mocą podkreślić, że porównanie osób o orientacji homoseksualnej do
pedofilii, zoofilii i nekrofilii ma negatywne skutki nie tylko dla społeczności lesbijek i gejόw, ale dla całego
społeczeństwa. Odwrócenie uwagi od potencjalnych sprawców przestępstwa pedofilii, ktόrymi w większości są
mężczyźni heteroseksualni, dla ktόrych płeć dziecka nie ma znaczenia, jest szkodliwe społecznie, ponieważ nie
przyczynia się do zwalczania tego przestępstwa.
Wobec nasilających się atakόw agresji i „mowy nienawiści” wobec osόb homoseksualnych ze strony
nieznanych sprawcόw jak i ze strony postaci z życia politycznego szczególnie istotne jest postawienie jasnej
granicy pomiędzy dozwolonymi wypowiedziami, ktόre korzystają z ochrony wolności słowa a „mową
nienawiści”, ktόra z takiej ochrony nie powinna korzystać.
2.4. Chcieliśmy podkreślić, że PSEP jest organizacją działającą od 1995 roku i od samego początku swojej
pracy poświęcaliśmy dużo uwagi zagadnieniom ochrony praw człowieka. PSEP jest organizacją, ktόra
współpracuje z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego zaś efektem tej współpracy są
zajęcia kliniczne „Prawo na co dzień” oraz liczne konferencje i publikacje dotyczące m.in. przeciwdziałania
2
PSEP - opinia prawna na temat „mowy nienawiści”
dyskryminacji i poszanowania praw człowieka. Podkreślenia wymaga fakt, iż w przygotowaniu opinii prawnej
na potrzeby niniejszego postępowania, PSEP oparł się obok innych źródeł m.in. na porównawczym materiale
przygotowanym przez International Centre for Human Rights (Interights)
2
z siedzibą w Londynie dotyczącym
„mowy nienawiści”
3
. Interights jest międzynarodową organizacją działającą na rzecz praw człowieka, ktόra
wielokrotnie występuje w charakterze „przyjaciela sądu” w sprawach przed Europejskim Trybunałem Praw
Człowieka.
3. WYBRANE ZAGADNIENIA PRAWNE
3.1. Co to jest „mowa nienawiści”?
3.1.1. „Mowa nienawiści” jest to termin określający wypowiedzi słowne lub w jakiejkolwiek innej formie, ktόre
mają na celu poniżenie, znieważanie, pomόwienie, rozbudzenie lub utrzymanie nienawiści wobec pewnej osoby
lub grupy osόb.
4
W raporcie przygotowanym na potrzeby sejmowego biura studiόw i ekspertyz czytamy, że
„mowa nienawiści to odpowiednik angielskiego terminu
hate speech
– wypowiedzi ustne i pisemne (..) lżące,
oskarżające, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów po części od nich niezależnych – takich
jak przynależność rasowa, etniczna, religijna, a także płeć, preferencje seksulane (...)”.
5
3.1.2. „Mowa nienawiści” wobec osoόb homoseksualnych to wypowiedzi, ktόre poniżają, obrażają i
podtrzymują uprzedzenia lub powodują nienawiść lub niechęć wobec jednostek lub grup osόb z powodu ich
orientacji seksulanej. Termin ten jest blisko powiązany z terminem „homofobia”, ktόry oznacza lęk, niechęć,
potępienie lub nienawiść wobec osób o orientacji homoseksualnej. Termin pojawił się w języku angielskim w
roku 1969.
Parlament Europejski 18 stycznia 2006 w rezolucji "w sprawie homofobii w Europie" zdefiniował
homofobię jako "nieuzasadniony lęk i niechęć wobec homoseksualizmu oraz osób homoseksualnych,
biseksualnych i transseksualnych, oparte na uprzedzeniach podobnie jak rasizm, ksenofobia, antysemityzm i
seksizm".
6
2
www. interights.org
3
Przygotowane przez A.Coomber w tłumaczeniu I.Kotiuk.
4
Encyklopedia internetowa Wikipedia:
.
5
Sławomir Łodziński “Problemy dyskryminacji osόb należących do mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce” raport nr 219,
Wydział analiz ekonomicznych i społecznych Kancelarii Sejmu – biuro studiόw i ekspertyz – Grudzień 2003.
6
Encyklopedia internetowa Wikipedia:
.
3
PSEP - opinia prawna na temat „mowy nienawiści”
3.2. Mowa nienawiści w polskim kodeksie karnym
3.2.1. Polski kodeks karny penalizuje „mowę nienawiści” z powodu przynależności osoby poszkodowanej do
określonej grupy etnicznej, narodowej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości.
7
Przestępstwo to jest
ścigane z urzędu.
3.2.2. W Europie doświadczonej okrucieństwami i ludobójstwem II wojny światowej, większość krajów
zdecydowało się na penalizowanie określonych form „mowy nienawiści” związanych z przynależnością do
określonej grupy narodowej, etnicznej czy wyznaniowej. Są wśród nich Niemcy, Austria, Szwecja, Wielka
Brytania, ale także kraje spoza Europy jak Kanada czy Nowa Zelandia. W wielu tych krajach karane są również
wypowiedzi, których autorzy zaprzeczają zbrodni holokaustu. Najjaskrawszym tego przykładem jest ostatnie
skazanie historyka Davida Irvinga w Austrii.
8
3.3. Przykłady rozwiązań prawnych dotyczących „mowy nienawiści” ze względu na orientację seksualną.
3.3.1. „Mowa nienawiści” wobec osόb homoseksualnych nie zawsze jest przestępstwem w rozumieniu
przepisόw prawa karnego, ściganym z oskarżenia publicznego. Jednak wobec wzrastającej dyskryminacji,
nienawiści i przemocy wobec jednostek i grup z powodu ich orientacji seksualnej, wiele krajόw zdecydowało
się na penalizowanie „mowy nienawiści” skierowanej przeciwko lesbijkom i gejom. Poniżej zostaną
przedstawione rozwiązania ze Szwecji, Kanady i Holandii dotyczące tego zagadnienia. Z powodu całkowicie
innego traktowania zagadnienia wolności słowa (zarówno z powodów rasowych, etnicznych, religijnych jak i
orientacji seksualnej), zostaną przedstawione rozwiązania przyjęte w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
3.3.2. Szwecja
W 2002 roku w Szwecji przyjęto poprawkę do konstytucji, ktόra dodała orientację seksulaną do katalogu grup
chronionych przed „mową nienawiści”. Oznacza to, że obok takich cech jak narodowość, pochodzenie etniczne
i wyznanie, orientacja seksualna podlega ochronie prawnej. Prawo chroni lesbijki i gejόw, osoby biseksualne i
heteroseksualne na rόwni przed atakami werbalnymi i prześladowaniami opartymi na pogardzie z powodu
orientacji seksualnej. Jednym z pierwszych osόb, ktόre są sądzone na podstawie tego prawa, jest protestancki
pastor Ake Green. W swoich wypowiedziach porównał on osoby homoseksualne do „wielkiego raka drążącego
7
Art. 257 kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997, Dz.U.97.88.553.
8
David Irving zaprzeczał wielkokrotnie w swoich wypowiedziach i książkach, że niemieccy naziści w czasie drugiej wojny światowej
dokonali ludobόjstwa na społeczności żydowskiej.
4
PSEP - opinia prawna na temat „mowy nienawiści”
społeczeństwo” i powiedział, że „Bόg może zwymiotować na Szwecję, ponieważ jest tolerancyjna wobec
mniejszości seksualnych”.
3.3.3. Kanada
W 2004 roku w Kanadzie wprowadzono poprawkę do prawa karnego, ktόra dodała orientację seksualną do
czterech innych grup chronionych przed mową nienawiści. Obecnie ochrona przed mową nienawiści obejmuje
kolor skόry, rasę, religię, pochodzenie etniczne i orientację seksulaną.
Ustawodawstwo kanadyjskie rόżni się jednak od szwedzkiego głownie tym, że ustanawia wyjątek, który
zezwala na mowę nienawiści, jeśli jest ona podyktowana względami religijnymi.
3.3.4. Holandia
W Holandii nie ma specjalnego prawa dotyczącego mowy nienawiści, jednak holenderski system prawny
poradził sobie z zagadnieniem „mowy nienawiści” wobec osób homoseksualnych poprzez ustawodawstwo
dotyczące równości. W sprawie
Van Zijl v. Goeree
, Sąd Najwyższy zakazał dalszych publikacji anty-
homoseksualnego artykułu o tytule „Sodomia jest wszędzie”, który był opublikowany przez grupę religijną.
Artykuł zawierał kilka obelg przeciwko lesbijkom i gejom, włączając w to opinie, że AIDS zostało zesłane aby
ich ukarać śmiercią za grzechy. W tej sprawie holenderski Sąd Najwyższy był zmuszony do balansowania
między wolnością wypowiedzi i religii wydawcy, a cierpieniem/szkodą ofiary spowodowaną tym artykułem.
Sąd uznał, że artykuł umniejsza pozycje lesbijek i gejów w społeczeństwie i w ten sposób łamie ich prawo do
równego traktowania chronione w holenderskiej Konstytucji.
3.3.5. Stany Zjednoczone Ameryki
W Stanach Zjednoczonych wolność słowa wynika z Pierwszej Poprawki do Konstytucji. Sąd Najwyższy
Stanόw Zjednoczonych bardzo szeroko skonstruował wolność wypowiedzi poprzez swoje orzecznictwo.
W latach 20-tych XX wieku w sprawie
Abrams v. Stany Zjednoczone
9
jeden z sędziόw stworzył koncept, ktόry
przetrwał w Stanach do dnia dzisiejszego i stanowi podstawę systemu wolności słowa. Koncept ten oparty jest
na idei, że istnieje tzw. „marketplace of ideas”, co oznacza rynek idei/rynek myśli i wolność wypowiedzi jest
kluczowym elementem zapewniającym istnienie tego rynku. Orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza wiele
wypowiedzi, ktόre w Europie nie mogłyby się obronić. Tyczy to się zarόwno „mowy nienawiści” jak
i pornografii – obie te formy wypowiedzi są dozwolone w Stanach Zjednoczonych. Jako drastyczne przykłady
dozwolonej „mowy nienawiści” można podać następujące sprawy:
Collin v. Smith
(1978) – Sąd Apelacyjny
orzekł, że pierwsza poprawka do konstytucji dopuszcza marsz neo-nazistόw przez dzielnice zamieszkałe przez
9
250 U.S. 616 (1919).
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]