Moduł 4, Studia, ROK I, pedagogika
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Teoria wychowania
Teoria wychowania
Wstęp
1. Ogólna analiza istoty teorii naukowych
2. Teoria naukowa o wychowaniu, czyli teoria wychowania
3. Typy teorii wychowania
4. Antropologia filozoficzna jako źródło teorii wychowania
4.1. Koncepcja antropologiczna Rubachy
4.2. Antropologia filozoficzna w podręczniku pod redakcją Michała Godlewskiego
4.3. Antropologia filozoficzna w podręczniku Stanisława Kunowskiego
Bibliografia
Literatura podstawowa
Literatura dodatkowa
Wstęp
Moduł trzeci zakończył analizę zagadnień wstępnych, tak zwanych metateoretycznych.
Zawierały one opis podstawowych kwestii charakteryzujących pedagogikę jako naukę,
a więc treść ich pozwoliła udzielić nam odpowiedzi na takie pytania, jak:
Czym zajmuje się pedagogika?
Jaka jest jej geneza?
Jakie przechodziła etapy w swoim rozwoju?
Które z tych etapów miały istotny wpływ na dzisiejszy obraz dyskusji o pedagogice?
Jakie podstawowe pojęcia stosowane są w pedagogice i co one oznaczają?
Jakie można wyodrębnić działy w pedagogice?
Z jakimi naukami współpracuje pedagogika współczesna?
Jakie metody badań stosowane są w dzisiejszej pedagogice?
Obecnie przechodzimy już do drugiej grupy zagadnień charakteryzujących pedagogikę jako
naukę, a mianowicie do tej jej części, w której opisuje ona uznawane przez nią teorie
dotyczące wychowania. Zagadania te nawiązują do meteteoretycznych, ale mają bardziej
szczegółowy charakter, niż te opisywane we wcześniejszych modułach — stąd może się
1
Teoria wychowania
czasem wydawać, że niektóre problemy były już poruszane (porównaj analizę wychowania w
module I i V).
Jest to jednak tylko pozorne wrażenie, ponieważ w modułach I–III była mowa o
ogólnych kwestiach pedagogicznych, zaś w modułach IV–V wchodzimy w ich szczegóły.
Uwaga ta dotyczy przede wszystkim analizy pojęcia
wychowanie
.
Na całość tego modułu, którego przedmiotem jest teoria wychowania, składają się więc
następujące treści:
— ogólna analiza istoty teorii naukowych,
— teoria naukowa o wychowaniu, czyli teoria wychowania,
— typy teorii wychowania,
— antropologia filozoficzna jako źródło teorii wychowania,
— poglądy antropologiczne autorów omawianych przez nas podręczników.
1. Ogólna analiza istoty teorii naukowych
Teoria naukowa, według Stefana Kamińskiego, stanowi
węzłową jednostkę
każdej nauki
w tym i pedagogiki. Jest systemem i to systemem dedukcyjnym (patrz moduł II) albo do
niego zbliżonym. Najczęściej stanowi ona układ logicznie i rzeczowo powiązanych tez, na
które składają się:
— ogólne zasady,
— hipotezy,
— prawa,
— definicje.
Wszystkie one pozwalają na wyjaśnianie rzeczywistości, na przykład pedagogicznej, a więc
zjawisk i procesów zachodzących w ramach niej.
Każda teoria naukowa, w tym i pedagogiczna, składa się z różnych elementów. Związki
między tymi elementami były różnie określane. W historii metodologii nauki mówi się o kilku
ich typach. Znany jest tak zwany
model trapezowy
, w którym z nielicznych założeń
(mniejsza podstawa trapezu) należało wydedukować (wywnioskować) twierdzenia coraz
mniej ogólne. Proces ten ukazany został na poniższym rysunku.
2
Teoria wychowania
główne prawa
twierdzenia szczegółowe
Rysunek 1.
Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w formie trapezu
Oprócz powyższego znany jest inny model, przypisywany najczęściej pozytywistom, który
jest odwróceniem schematu pierwszego, co ukazuje schemat z rys. 2.
zdanie obserwacyjne
ogólne prawa - podstawowe założenie teorii pedagogicznej
Rysunek 2.
Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w formie odwróconego trapezu
Z czasem wykształcił się trzeci model powiązań pomiędzy elementami teorii. Wykreował się
tak zwany
typ aksjomatyczny
, w którym wyróżniano zdania bazowe i pochodne, co można
schematycznie ująć w postaci następującego rysunku:
3
Teoria wychowania
zdanie bazowe
zdanie pochodne nr 1
zdanie pochodne nr 2
zdanie pochodne nr 1a
zdanie pochodne nr 3
Rysunek 3.
Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej w ujęciu aksjomatycznym
Można też spotkać się z poglądem, że powiązania pomiędzy elementami teorii można
przedstawić przy pomocy modelu przypominającego
drabinę
. Na jej najwyższym szczeblu
byłyby najogólniejsze prawa, a na najniższym zdania obserwacyjne. Poszczególne zaś
szczeble wiąże z góry na dół dedukcja, a z dołu do góry indukcja. Schematycznie można to
ująć na przykład w ten sposób:
ogólne prawa
zdanie obserwacyjne
Rysunek 4.
Związki pomiędzy elementami teorii pedagogicznej przypominające model drabiny
Istnieje jeszcze wiele modeli powiązań istniejących pomiędzy elementami teorii, ale nie
wnoszą one już zasadniczo nic nowego do faktów powyżej przedstawionych. Warto może
jeszcze tylko dodać, że współcześnie przy omawianiu relacji elementów w teoriach, w tym
i pedagogicznych, bierze się często pod uwagę także aspekt semiotyczny.
4
Teoria wychowania
Metodolodzy nauki, między innymi Max Planck, zwracają uwagę, że przy budowaniu teorii,
ważną rolę odgrywają następujące czynniki:
— dane pochodzące z doświadczenia,
— zdania analityczne,
— filozoficzny obraz świata budującego teorię naukowca.
W procesie tworzenia teorii, w tym i teorii wychowania, konieczne jest przestrzeganie
następujących zasad:
1. Wyodrębnienie podstawowych
„p
rzedmiotów” tworzących daną teorię.
2. Zdefiniowania ich.
3. Wyodrębnienia podstawowych procesów występujących pomiędzy tymi „przedmiotami”.
4. Sformułowania praw rządzących „przedmiotami” i procesami.
5. Ukazanie, w jakim stopniu sformułowana teoria pozostaje w zgodzie ze zjawiskami
empirycznymi już danymi lub dającymi się przewidzieć.
Dążenie do uproszczenia struktury teorii leży u podstaw tzw. re du kc ji . Nie każda redukcja
ma jednak takie zadanie, może bowiem ona służyć wyjaśnieniu jednej teorii za pomocą innej
(jest to tak zwane wyjaśnianie międzyteoretyczne często stosowane w pedagogice na
przykład wtedy, gdy wychowanie próbujemy wyjaśnić przy pomocy teorii socjologicznych
bądź psychologicznych).
Teoria naukowa, oprócz poprawności logicznej, powinna posługiwać się odpowiednim
językiem. Język ten powinien być:
— informatywny,
— ścisły,
— precyzyjny,
— pozbawiony pojęć mętnych,
— jednoznaczny.
O naukowości treści jakiejś teorii stanowi:
— twórczy charakter,
— jednolitość treści wszystkich zdań naukowych,
— spójność problematyki,
— harmonijna kompozycja całości,
— względna prostota,
— ogólność,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]