Moduł 2, Studia, ROK I, pedagogika
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Metody badań stosowane w pedagogice
Metody badań stosowane w pedagogice
Wstęp
1. Metody badań stosowane w pedagogice według Tadeusza Pilcha
2. Metody badań stosowane w pedagogice według Krzysztofa Rubachy
2.1. Metody jakościowe
2.2. Metody ilościowe
2.3. Strategie łączenia badań jakościowych z ilościowymi i ich relacje z typami badań w pedagogice
3. Metody badań stosowane w pedagogice według Stefana Kunowskiego
3.1. Charakterystyka metod przyrodniczych
3.2. Charakterystyka metod humanistycznych
Podsumowanie
Wstęp
Kontynuując wykład z metateorii, w module tym omówimy metody badań stosowane w
pedagogice. Podobnie jak w poprzednim module i tu porównamy poglądy trzech wcześniej
wymienionych pedagogów — Tadeusza Pilcha, Krzysztofa Rubachy oraz Stefana
Kunowskiego — dotyczące metod stosowanych w pedagogice.
Zanim jednak przejdziemy do charakterystyki poglądów omawianych pedagogów kilka słów
wprowadzających. Przede wszystkim trzeba wyjaśnić, co oznacza sam termin
metoda
.
Metoda
jest to wyraz pochodzenia greckiego i oznacza on ustalony sposób dochodzenia do
celu poznania (definicja według Kunowskiego). Zbiór metod i reguł postępowania
badawczego, charakterystycznych dla danej dyscypliny naukowej to
metodologia
.
Metody badań można podzielić najogólniej na:
— aprioryczno-dedukcyjne,
— empiryczno-indukcyjne,
— humanistyczne,
— przyrodnicze,
— teoretyczne,
— praktyczne.
1
Metody badań stosowane w pedagogice
Z tego krótkiego zestawienia już wyraźnie widać, że metoda naukowa „nie jest ani jedna, ani
prosta, przeciwnie tworzy rożne kombinacje metod, które należy dostosować do przedmiotu
i celu badań.” (Kamiński, 1988: 219).
Wróćmy jednak do charakterystyki metod. A zatem, metody aprioryczno-dedukcyjne to takie,
które można określić jako czysto teoretyczne, czyli odnoszące się do umysłu, a więc są to
sposoby tworzenia konstrukcji myślowych; poszukiwania relacji i dokonywania operacji
in abstracto
(abstrakcyjnych, umysłowych). Przeciwieństwem tych metod są metody
empiryczno-indukcyjne, a więc te, które odnoszą się do świata realnego, to znaczy do tego,
który istnieje poza nami, wychodzą od zaobserwowanych szczegółów, by w ostateczności
doprowadzić do uogólnień.
Podział na metody humanistyczne i przyrodnicze bierze się ze specyfiki tych dwu form
rzeczywistości. Rzeczywistość humanistyczna różni się od rzeczywistości przyrodniczej tym,
że występujące w niej zjawiska często mają charakter jednorazowy, niepowtarzalny, gdy
tymczasem w przyrodzie powtarzalność jest najczęściej regułą. Posłużmy się prostym
przykładem jeśli połączę tlen i wodór w odpowiednich stosunkach, to otrzymam wodę. I tak
jest zawsze, gdy spełnione zostaną określone warunki, natomiast w przypadku bardzo
podobnych do siebie osób pod względem genetycznym, żyjących w tych samych
środowiskach nie mogę już z tak dużym prawdopodobieństwem, jak w przypadku tleniu
i wodoru, określić, jaki będzie końcowy wynik rozwoju tych dwu, prawie identycznych osób.
Można w tym momencie postawić pytanie:
Jak sądzicie, dlaczego tak się dzieje?
Co powoduje tą pewność w przypadku zjawisk przyrody, a co jej brak w przypadku zjawisk
dotyczących rzeczywistości humanistycznej?
?
A oto nasza odpowiedź. Zjawiska, które dotyczą rzeczywistości humanistycznej mają
charakter prawdopodobny,
t
o znaczy, że pewne zachowanie ludzkie może wystąpić, ale
wcale nie musi. Dzieje się tak dlatego, że człowiek dysponuje wo l nością czyli możliwością
dokonywania wyborów. Posługując się pewną przenośnią, można powiedzieć, że ani tlen,
ani wodór nie mogą „podjąć decyzji”, czy się połączyć ze sobą, czy nie. One po prostu
muszą tego dokonać, bo są do tego z d ete rmi no wa n e. Inaczej jest z człowiekiem.
2
Metody badań stosowane w pedagogice
Ta zasadnicza różnica pomiędzy przyrodą a humanistyką, polegająca na nieidentyczności
podobnych zjawisk humanistycznych powoduje, że odmienna jest strategia badawcza
w badaniach humanistycznych i przyrodniczych.
Metody można podzielić również ze względu na rodzaj działalności, która bywa teoretyczna
bądź praktyczna. Mimo pewnej kontrowersyjności, podział ten jest często stosowany.
Najczęściej dokonuje się go ze względu na cel nauki. Według tego podziału nauki
teoretyczne za cel mają poznanie dla samego poznania, a więc ich celem jest myślowa
spekulacja, zaś nauki praktyczne za cel stawiają sobie konkretne działanie, czyli dotyczą
tego, co ma być wykonane. Wykonanie ma najczęściej dwie formy, a mianowicie tą, która
odnosi się do postępowania jako takiego oraz taką, w trakcie której zostaje wytworzone coś
nowego. Nauki praktyczne dotyczą tego, co może nastąpić pod wpływem celowych, a więc
opartych na wartościowaniu działań ludzkich. To, co powinno być wykonane, badamy przy
pomocy dwu grup metod, pierwsza grupa zaczerpnięta jest z
aksjologii (nauka
o wartościach) druga z
prakseologii (nauka o skutecznym działaniu). W pierwszym wypadku
metody badań służą do poszukiwania uzasadnienia
—
dlaczego coś powinno być wykonane,
uczynione, w drugim metody badań mają dopomóc w poszukiwaniu optymalnie skutecznych
środków realizowania tego, co ma być wykonane.
Aby uczynić przedstawiony tekst bardziej przejrzystym, poglądowym, spróbujemy
zasadnicze treści zawarte we wstępie ukazać na schemacie z rys. 1.
METODY - ustalone sposoby
dochodzenia do celu poznania
empiryczno-
indukcyjne
humanistyczne
teoretyczne
aprioryczno-
indukcyjne
przyrodnicze
praktyczne
Rysunek 1.
Podział metod w badaniach naukowych
3
Metody badań stosowane w pedagogice
Schemat ten ułatwi nam szybsze zapamiętywanie przedstawionych treści oraz późniejsze
analizowanie poglądów metodologicznych wybranych pedagogów, do czego zapraszamy
w kolejnych częściach tego modułu.
1. Metody badań stosowane w pedagogice
według Tadeusza
Pilcha
Tadeusz Pilch o metodach pedagogicznych pisał w rozdziale poświęconym metodologii
badań pedagogicznych. W rozdziale tym, oprócz interesującego nas zagadnienia, omówił
proces poznania naukowego, metodologiczną charakterystykę pedagogiki, problemy
badawcze i wreszcie w podrozdziale czwartym pisał o metodach i technikach badań. Zatem
omawia on metody badań w kontekście całej, szeroko uwzględnionej procedury badawczej.
Metodę przeciwstawia technice i pisze: „w naukach społecznych nie ma zgodności
w określeniach, czym jest metoda badań, a czym technika badawcza”
(
Pedagogika.
Podręcznik akademicki
,1978: 53), co jednak według Pilcha nie zwalnia badacza z obowiązku
uściślenia tych pojęć. I tak według niego:
metoda
—„ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych,
obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego
problemu badawczego”;
technika
— „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi
na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”. (tamże: 54).
Warto dodać, że Pilch definicje te podaje za Aleksandrem Kamińskim.
Wśród najważniejszych metod pedagogicznych Pilch wymienia:
eksperyment pedagogiczny;
monografię pedagogiczną;
metodę indywidualnych przypadków;
metodę sondażu diagnostycznego.
A oto definicje tych metod podane przez omawianego autora:
4
Metody badań stosowane w pedagogice
Eksperyment pedagogiczny
— „metoda naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości
(wychowawczej), polegająca na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez
wprowadzenie do nich jakiegoś jednego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.”
(definicja Władysława Zaczyńskiego cytowana przez Pilcha) (tamże: 55).
Monografia pedagogiczna
— „metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w
rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej i która prowadzi do
gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz do
opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.” (tamże: 57).
Metoda indywidualnych
przypadków
— „polega na analizie jednostkowych losów ludzi uwikłanych w
określone sytuacje wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, ujmowanych
poprzez pryzmat indywidualnych biografii ludzi z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub
zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” (tamże: 59).
Metoda sondażu diagnostycznego
— „jest to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i
funkcjonalnych zjawisk wychowawczych, instytucjonalnie niezlokalizowanych, na podstawie badań
specjalnie dobranej grupy reprezentującej populację ogólną, w której występują badane zjawiska.”
(tamże: 61).
Spróbujmy teraz metodologiczne poglądy Pilcha ująć bardziej lakonicznie — w postaci
schematu
.
METODY
monografia
pedagogiczna
sondaż
diagnostyczny
eksperyment
indywidualny
przypadek
Rysunek 2.
Podział metod w pedagogice według Tadeusza Pilcha
Uzupełnieniem rysunku będzie podsumowanie tego, co ogólnie na temat metod
stosowanych w pedagogice sądzi Pilch. I tak:
1. Ujmuje on metody badań w pedagogice na tle całego procesu badawczego (szeroko
ujętej metodologii badań).
2. Przeciwstawia metodę technice badań.
3. Wymienia cztery podstawowe metody badawcze, a mianowicie:
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]