Motywy literackie w literaturze i w ...

Motywy literackie w literaturze i w życiu codziennym, Matura z polskiego, Motywy literackie

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
4
Jak uczyć –
nauczyciel mistrz i przewodnik
Motywy literackie
w literaturze
i życiu
codziennym
Dr Bronisława Dymara,
Pszczyna
W chwili, w której umiera w nas dziecko,
zaczyna się starość.
François Mauriac
Przejrzawszy gruntownie podstawę programową
i odnoszące się do niej komentarze Sławomira Żurka
(s. 55−59), Jerzego Bartmińskiego (s. 60−62), Witol-
da Bobińskiego (s. 63−71), Krzysztofa Biedrzyckiego
(s. 72−81) i Ewy Jaskółowej (s. 82−83), zmieniłam pier-
wotny zamiar usytuowania tematu na tle edukacji polo-
nistycznej w liceum. Wynika to stąd, że mimo dążenia
autorów podstawy programowej do precyzyjnego okreś-
lenia zarówno umiejętności, jak i obowiązujących treści
programowych, istnieje dużo miejsc niedookreślonych
lub tak sformułowanych, że dają one nauczycielom sze-
rokie możliwości samodzielnego działania.
Uważam to za zaletę programu i pewną trudność,
szczególnie dla nauczycieli bojących się ryzyka i innowa-
cji. Spojrzenie na motywy literackie będzie odnosiło się
więc do różnych poziomów nauczania.
Dramatycznym przykładem zamiany dotychczasowe-
go znaczenia słowa
kolaboracja
była audycja nadawana
16 października 2010 roku w ulubionym przeze mnie
Programie II Polskiego Radia (w godzinach przedpołu-
dniowych). Podczas niej organizatorka ważnej imprezy
muzycznej opowiadała, w jaki sposób „kolaboruje” z róż-
nymi artystami, zespołami wokalno-muzycznymi i insty-
tucjami. Przypomniała mi się wtedy historia sprzed wielu
lat, kiedy jako studentka mieszkałam ze starszą od siebie
o 10 lat byłą działaczką Armii Krajowej (studentką zaocz-
ną), która na moje pytanie, jakie zdarzenie okupacyjne
pamięta jako szczególnie dotkliwe, odpowiedziała: „Jest
ich kilka, ale najbardziej wstrząsający moment przeży-
łam, dowiedziawszy się, że moja sąsiadka za kolaborację
z Niemcami została skazana przez AK na karę śmierci”.
A zatem „artystyczne kolaborowanie” jest bez sensu.
Dla miłośników cudzoziemszczyzny dobrymi „zastępni-
kami” mogą okazać się słowa
kooperacja
i
koordynacja
,
choć najwłaściwsze są w tym przypadku wyrazy:
współ-
praca
,
współdziałanie
,
porozumienie
i
kontakt
.
Co znaczy więc słowo
motyw
?
Motyw
to wyrazisty ele-
ment,
wątek, temat, myśl
, z łaciny
motivus
to ruchomy
1
.
Słowo
motyw
a oSobliwości codziennego języka
Próbuję na ogół określać i wyjaśniać ważne dla dane-
go tematu pojęcia. Sądzę, że to niezłe przyzwyczajenie
w warunkach przesadnej dowolności posługiwania się
językiem i zamiany dotychczasowych znaczeń pewnych
słów.
1
W. Kopaliński,
Słownik wyrazów obcych
, Świat Książki, Warszawa
2000, s. 338.
Polski w Praktyce
 Kształcenie polonistyczne
5
Wyrazy pokrewne to:
bodziec, pobudka, powód
.
Słownik antonimów podaje o wiele więcej terminów
podobnych lub w jakimś sensie pokrewnych. Oto one:
„bodziec, pobudka, czynnik, podnieta, impuls, asumpt,
motor,
spiritus movens
; dusza, siła, sprawca, sprężyna,
inicjatywa, stymulator, zachęta, doping, podłoże, etiolo-
gia, okoliczności, warunki, faktor, modyikator”
2
. Zadzi-
wiające bogactwo znaczeń i pewna niefrasobliwość auto-
ra, niestroniącego nawet od słowa
etiologia
.
W dalszym toku rozważań, posługując się
pojęciem
motywu
, będę używała sformułowań:
wątek
,
element
,
treść
,
ważna myśl
.
Cechą motywu jest jego powtarzalność, uniwersalizm,
obecność w dziełach sztuki różnych kultur i epok oraz
w życiu codziennym ludzi. Wątki różnią się też między
sobą niejako gatunkowo. Są to:
•
wątki jako idee − wartości:
bohaterstwo, miłość,
bunt;
•
wątki
jako stany ducha:
samotność, cierpienie;
•
wątki
jako fakty realne:
ojczyzna, powstanie;
•
wątki jako nazwy miejsc:
miasto, dom, ogród;
•
wątki jako osoby rzeczywiste lub ikcyjne:
człowiek,
poeta, pielgrzym, diabeł, anioł;
•
wątki jako zjawiska niedookreślone:
symbole, sen,
światło, woda, postacie biblijne, mitologiczne i inne.
niem − do siebie bardzo podobni. Poeci i ilozofowie
mają na szczęście inne zdanie na ten temat − stąd motyw
samotności (wykluczenia i buntu) występuje w literaturze
często i od dawna.
Przeglądając wybrane podręczniki szkolne do nauki
języka polskiego
5
, zauważamy, jak różne są
odmiany sa-
motności i stopnie jej nasilenia
.
Samotność bowiem to:
•
rodzaj społecznego skazania, wykluczenia, zsyłki, „wy-
rzucenia” przez grupę społeczną, rodzinę, wspólnotę
religijną, naród;
•
poczucie zagrożenia, doświadczanie obcości w groź-
nym, skomplikowanym świecie, nieufność wobec są-
siadów, rodziny, innych ludzi − samotność w tłumie;
•
brak zrozumienia w miłości, przyjaźni (rodzinie) − sa-
motność we dwoje;
•
samotność jednostki „z nietrafnego wyboru”: zawy-
żonej samooceny, pogardy dla innych, związku z
idée
ixe…;
•
samotność artysty
nieznajdującego zrozumienia, ak-
ceptacji, poparcia, uznania jego talentu, pracowitości,
ważności społecznej propagowanych idei;
•
samotność grup etnicznych, mniejszości narodo-
wych i narodów
, np. Polski i Polaków w czasie zabo-
rów i okupacji hitlerowskiej (sytuacje podobne na Pół-
wyspie Bałkańskim i innych terenach);
•
utrata ważnych idei, wiary w Boga;
•
brak akceptacji dla choroby, kalectwa, niepełnospraw-
ności;
•
samotność i lęk wobec śmierci;
•
inne „odmiany”
i
stopnie samotności
, wyobcowania,
niechęci do życia np. z powodu utraty kogoś bliskiego,
narkomanii, alkoholizmu.
Różne odmiany, kategorie, stopnie nasilenia i prze-
jawy samotności występują w treściach podręczników
i lekturach szkolnych. Opisy, prezentacje samotności lu-
dzi (także zwierząt) mimo swego uniwersalizmu są róż-
norodne, dostosowane do wieku odbiorców i poziomów
nauczania.
Poniżej odniosę się do pewnych przykładów. W pod-
ręczniku dla klasy IV (kl. 4P, s. 40, 138, 284) mamy trzy
różne odmiany samotności. Samotne jest brzydkie ka-
czątko w znanej baśni H.Ch. Andersena. Jej treść stanowi
wciąż aktualny przykład schematów myślenia i przyzwy-
czajeń, jakimi kierują się ludzie w ocenie swych bliźnich.
Inaczej samotny, z innego powodu jest mały artysta
muzyk zwany Jankiem Muzykantem. Jego wrażliwość
i talent, jego potrzeba grania
spotyka się z niezrozumie-
Spośród wielu wątków obecnych w tekstach literackich,
muzyce, malarstwie, architekturze i życiu codziennym
wybrałam zaledwie kilka, które przedstawię w pewnych
tryptykach, odnosząc się głównie do literatury. Pierwszy
z nich to:
samotność, wykluczenie, bunt
,
drugi nato-
miast to:
ogród, dom, ojczyzna
.
Myślę, że nie będzie to
obciach
, bo obciachem nazy-
wa się teraz bardzo różne zjawiska
3
, m.in. wytrych, zaklę-
cie, przyłapanie kogoś na gorącym uczynku. W
żargonie
uczniowskim
to żenada, siara, wiocha, kwas, przypał,
gafa. Z prasy wynika, że obciachem mogą być
blogi po-
lityków
,
wąsy polityków
, „podryw na poetę”, a nawet
powieść
Obciach
Kingi Dunin.
Motywy SaMotności,
wykluczenia i buntu
Związki pomiędzy słowami
samotność
,
wykluczenie
i
bunt
są dość wyraziste. W wielu życiowych sytuacjach
i sztuce występują jako spójne lub bliskie sobie motywy.
Samotność, która nie wynika z wyboru jednostki, roman-
tycznej pozy czy stylizacji, a jest pewnym wykluczeniem,
zepchnięciem na margines, rodzi zazwyczaj bunt, sprze-
ciw, walkę. Stany te pojawiają się też w innych sytuacjach
wynikających ze splotu mało rozpoznanych okoliczności
społecznych, cech wykluczanej jednostki, losu.
We współczesnych opisach uczonych i publicystów,
dotyczących „człowieka uniwersalnego”
4
, wszystko jest
o wiele prostsze i standardowe, gdyż ludzie są − ich zda-
5
Oto spis podręczników oraz ich symbole, które będę stosowała
w dalszej części artykułu:
1)
kl. 4P
− J. Gustowicz, G. Maszczyńska-Góra, M. Kaliszewska,
Odkrywam świat
, Wydawnictwo Kleks, Bielsko-Biała 1990;
2)
kl. 6P
− M. Kaliszewska, J. Gustowicz, G. Maszczyńska-Góra,
Oswajam świat
, Wydawnictwo Kleks, Bielsko-Biała 2001;
3)
kl. 2g
− J. Gustowicz, E. Szymanek, M. Tora,
Cogito
,
Wydawnictwo Kleks, Bielsko-Biała 2000;
4)
kl. 3g
− J. Gustowicz, M. Tora,
Cogito
, Wydawnictwo Kleks,
Bielsko-Biała 2002;
5)
kl. 1g
− G. Maszczyńska-Góra, B. Maniecka, E. Synowiec,
Od starożytności do oświecenia. Język polski, podręcznik dla
I klasy liceum ogólnokształcącego, proilowanego i technikum
,
Wydawnictwo Kleks, Bielsko-Biała 2002.
2
A. Dąbrówka, E. Geller,
Słownik antonimów: 64 000 znaczeń
przeciwstawnych i uzupełniających
, Warszawa 1985, s. 774.
3
W. Kuligowski,
Rozsypany archipelag
, „Tygodnik Powszechny”
2010, nr 42, s. 3.
4
T. Szlendak, T. Kozłowski,
Naga małpa przed telewizorem
, Wy-
dawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 82.
Polski w Praktyce
 6
Jak uczyć –
nauczyciel mistrz i przewodnik
niem, obojętnością i nawet okrucieństwem
otaczają-
cych go ludzi. Samotni bywają też pasjonaci, odkrywcy,
np. Krzysztof Kolumb, który na przekór wszelkim prze-
ciwnościom podjął ryzykowną decyzję i dopłynął do no-
wego kontynentu, który nazwano Ameryką.
Bardziej przejmujące opisy samotności występu-
ją w tekstach podręcznika dla klasy VI (kl. 6P, s. 20−21
i 31−38), a
wynikają one z tęsknoty za przyjaźnią i po-
trzebą miłości w rodzinie
, które to uczucia są pięknie
opisane przez Antoine’a Saint-Exupéry’ego w rozmowie
Małego Księcia z lisem oraz w spotkaniu Oli z ojcem
w powieści
Ten obcy
Ireny Jurgielewiczowej.
uczucia wymagają oswojenia, współbycia, zaufania
bez granic.
Oto przykład z
Małego Księcia
:
„Nie potrzebuję ciebie. I ty mnie nie potrzebujesz.
Jestem dla ciebie tylko lisem, podobnym do stu tysięcy
innych lisów. Lecz
jeśli mnie oswoisz, będziemy się
wzajemnie potrzebowali
. Będziesz dla mnie jedyny na
świecie. I ja będę dla ciebie jedyny na świecie”
(kl. 6P,
s. 21). Oto zwięzłe, piękne wyjaśnienie problemu oswa-
jania przyjaźni.
We współczesnej (niemal) książce
Ten obcy
Ireny Jur-
gielewiczowej sytuacja jest podobna. Ola, córka lekarza,
przeżywa deicyt uczuć rodzinnych, nie może wybaczyć
ojcu porzucenia matki, szuka uczuć w kontaktach z „ob-
cymi” (np. przybyłym Zenkiem). Zamieszczony w pod-
ręczniku urywek powieści (kl. 6P, s. 31−38) ukazuje
sa-
motność we dwoje, samotność w rodzinie i samotność
wśród tłumu
. Autorka przekonuje też czytelnika, jak wie-
le szkód moralnych wyrządzają ludziom schematy oby-
czajowe, jak wiele lat, które mogłyby być latami wzajem-
nej życzliwości, przyjaźni, miłości, zastępują nieufność,
złość i upór. Wprawdzie zostaje on pokonany, ale po
jakże wielkich stratach dla córki tęskniącej za ojcem i dla
ojca śledzącego z ukrycia jej życie (z kawiarni przy szko-
le), lecz niepotraiącego wytworzyć przestrzeni bliskości,
wspólnoty uczuć, sytuacji ważnych dla porozumienia.
Nawiązanie do innych scen powieści
Ten obcy
może
dostarczyć dzieciom
, pochodzącym
ze skonlikto-
wanych lub rozbitych rodzin
,
wiele okazji do releksji
i przemyśleń. Można je pobudzić, przypominając wy-
znania Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (
Notatki
z nieudanych rekolekcji paryskich
): „Nie mogę. Zrozum.
Jestem mały urzędnik w wielkim biurze świata, a Ty byś
chciał, żebym ja latał i wiarą mą przenosił skały”.
W podręcznikach dla gimnazjum są teksty ukazujące
także różne
odmiany samotności i wykluczenia
(kl. 2G,
kl. 3G). Rozmowa Paula Coelho z Alchemikiem (kl. 2G,
s. 33−35) ukazuje
głębię duchowej samotności czło-
wieka
wskutek jego lęków przed ryzykiem i trudności
w znalezieniu Ducha Świata. „Serca ludzkie − pisze au-
tor − obawiają się sięgnąć po swoje największe marzenia,
ponieważ wydaje im się, że nie są ich godne,
albo że ni-
gdy im się to nie uda”
(s. 35).
Często problematyka samotności wiąże się z emigra-
cją, „przymusowym” niejako pobytem poza krajem, poza
miejscem swego urodzenia, arkadią dzieciństwa. Mamy
wiele utworów na ten temat, szczególnie w epoce roman-
tyzmu. Przejmujące strony tej samotności, a także drama-
ty wewnętrzne jej bohaterów znajdujemy w
Panu Tade-
uszu
Adama Mickiewicza (postać Jacka Soplicy − księ-
dza Robaka), w hymnie Juliusza Słowackiego
Smutno mi,
Boże
i w wierszu
W pamiętniku Zoii Bobrówny
. Rodzinne
krajobrazy, dostępne na co dzień dla Zosi, bohaterki wier-
sza, w poecie budzą nostalgię i smutek. Podobne akcenty
mogą odnaleźć uczniowie w słowach Cypriana Norwida,
idealizujących nieco kraj lat dziecinnych (kl. 2G, s. 158).
I dziś pewnie wzruszą pewnych czytelników słowa:
Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba
podnoszą z ziemi przez uszanowanie.
Dla darów nieba Tęskno mi Panie.
Wyciszone echa tęsknoty za ojczyzną znajdujemy też
w niektórych tekstach Czesława Miłosza, szczególnie zaś
w jego tryptyku
Wiara − Nadzieja − Miłość
(kl. 3G,
s. 188−189), znanym uczniom gimnazjum.
Sporo miejsca, zarówno w tekstach dla gimnazjum, jak
i liceum, zajmują
opisy samotności związane z choro-
bą, kalectwem, śmiercią
. Reprezentatywne są tu szcze-
gólnie słynne treny Jana Kochanowskiego (
Treny VII–VIII
),
poświęcone uczuciom żalu i żałoby po śmierci córeczki
Urszuli, oraz wiersz Bolesława Leśmiana o Urszuli Kocha-
nowskiej (kl. 2G, s. 45−48), zaczynający się od słów:
Gdy po śmierci
w niebiosów przybyłam pustkowie,
Bóg długo patrzył na mnie
i głaskał po głowie.
Podawane przykłady są tylko inspiracją. Pragnę, by
wywołały one w uczniach chęć własnych poszukiwań
i
sięgania do źródeł pozapodręcznikowych
.
Wydaje się
to konieczne, by szczególnie licealiści poznali
wiele ka-
tegorii samotności człowieka
, umieli sięgnąć do litera-
tury, pieśni, obrazów, rzeźb, a także prasy, radia, telewizji
i scen realnych z codziennego życia we własnym środowi-
sku, w Polsce i na świecie.
Wnikliwości i dojrzałości czytelnika, poszukiwacza
istotności znaczeń, wymaga
motyw samotności z wy-
boru
, powodujący często cierpienia bohatera, roman-
tyczny „ból duszy”, poczucie niezwykłości własnych idei
czy też niepotrzebności w świecie faktów realnej, przy-
ziemnej codzienności. Stany te − jak wiemy − ukazali
mistrzowsko nasi wybitni romantycy: Adam Mickiewicz
w
Konradzie Wallenrodzie
, Juliusz Słowacki w
Anhellim
i (częściowo)
Beniowskim
, Zygmunt Krasiński w
Nie-Bo-
skiej komedii
i
Przedświcie
.
Sięgnijmy do treści bardziej obowiązujących, do przy-
czyn samotności bohaterów
Lalki
Bolesława Prusa, a więc
Stanisława Wokulskiego i Rzeckiego, „starego subiekta”,
a zarazem przyjaciela.
Wybór romantycznych idei i uczciwego życia jest tu
osobisty,
zależny od wartości uznawanych przez bo-
haterów
, ale też uwikłany w historię, obyczajowość,
przypadki losu. Uczniowie zrozumieją, że z tych wła-
śnie względów, a więc
wielości spojrzeń na człowieka,
umiejętności wydobycia dramatów jego życia
i radości,
Lalka
jest uważana za najważniejszą polską powieść XIX
wieku.
Bogactwo powodów samotności człowieka, przedsta-
wionych w
Lalce
, pozwala zazwyczaj uczniom zrozumieć
podobieństwo i inność przyczyn osamotnienia i wyklu-
czenia Raskolnikowa, bohatera powieści Fiodora Dosto-
Polski w Praktyce
Kształcenie polonistyczne
7
jewskiego, ukazanego w
Zbrodni i karze
. Przejmująca jest
aktualność tej samotności w naszych czasach, tak pełnych
kontrastów pomiędzy biedą a przepychem, nawoływa-
niem do uczciwości i akceptowaniem różnych form prze-
stępstw gospodarczych, głoszeniem idei pacyistycznych
i prowadzeniem licznych wojen lokalnych.
Pojęcie wyboru
samotności osobistej
, wyrzeczenia
się rodziny ze względu na potrzebę służby społecznej, bu-
dzi zawsze kontrowersje i polemiki. Szczególnie zaś gdy
poznajemy Tomasza Judyma, idealistę, bohatera słynnej
powieści
Ludzie bezdomni
Stefana Żeromskiego. Dążąc
do niebanalnych konkluzji w wywołanej na ten temat
dyskusji, radzę, by licealiści i nauczyciele sięgali częściej
do znakomitych ujęć literackiej problematyki, opisanych
w książkach Stanisława Bortnowskiego
6
.
Motyw samotności bohatera bywa ukazywany też
w kontekście różnych niespełnień
w życiu osobistym,
zawodowym, społecznym. Sytuacje te prezentuje m.in.
Cudzoziemka
Marii Kuncewiczowej, ukazująca bohaterkę
zagubioną, pełną kompleksów. Ucieczkę od świata w sa-
motność opisuje też w
Wieży
Gustaw Herling-Grudziński,
przedstawiając nauczyciela z Turynu, który decyduje się
na pustelnicze życie, by po pewnym czasie przekonać się,
że wybór ten niczego nie zmienił.
Samotność i wykluczenie
z jakiejś wspólnoty
wywo-
łują w bohaterach bunt
nawet wtedy, gdy wiąże się to
z ich wcześniejszymi decyzjami, brakiem wiary w innych
i sens zespołowych działań. Literaturę przepełnia też
mo-
tyw buntu
przejęty z ludowych wierzeń, przypowieści,
mitów, również z Biblii. Szczególnie znany i okrutny jest
mit o karze i samotności Prometeusza i Syzyfa.
Odkrywcy, wynalazcy, różni dobroczyńcy ludzkości
także często bywają samotni, a ich intelektualna i emo-
cjonalna „zachłanność” bywa często karana, o czym
świadczy m.in. los nieposłusznego, lecz zawsze godnego
podziwu Ikara.
Motywy ogrodu, doMu i ojczyzny
Kolejna sekwencja o pokrewnych niejako motywach
zostanie przedstawiona w formie szkicu, inspiracji, bez
szczegółowych odniesień do literatury. Bardziej zależy mi
tutaj na ukazaniu bogactwa odmian wymienionych po-
wyżej motywów i związków pomiędzy nimi, widocznych
w treściach nauczania zarówno w szkole podstawowej,
jak też w gimnazjum i liceum.
Ogrody były zawsze i prawie wszędzie. Ukazywano
je w sposób realny lub metaforyczny. Podobnie jak dom,
który opisywany, malowany, opiewany w pieśniach był
miejscem i siedliskiem człowieka, czymś zwykłym i co-
dziennym lub metaforą, symbolem utraconego spokoju,
poczucia bezpieczeństwa, raju duszy, ojczyzny.
Motywy ogrodu, domu i ojczyzny
mogą być pozna-
wane przez uczniów w sposób twórczy i samodzielny,
pozwalający zrozumieć ich wewnętrzną dynamikę oraz
bogactwo znaczeń i kontekstów.
6
Proponuję tu sięgnąć m.in. do następujących książek:
Ścisłość
i emocja. Szkice polonistyczne
(1977),
Kontakty dzieła literackiego
(1995),
Przewodnik po sztuce uczenia literatury
(2005),
Jak zmie-
nić polonistykę szkolną?
(2009).
Polski w Praktyce
 8
Jak uczyć –
nauczyciel mistrz i przewodnik
Jak odkrywać realne i metaforyczne
znaczenia poję-
cia ogrodu?
Przede wszystkim trzeba je odnaleźć w życiu
codziennym i w różnych formach literatury. Poszukiwania
można zacząć od dzielenia się swobodnymi informacjami
dzieci, oglądania albumów, ilustracji w podręcznikach,
książkach naukowych i literackich, a nawet w pięknie wy-
dawanych teraz kalendarzach (np. Wydawnictwa Amun).
Rezultatem tych poszukiwań będą różne znaczenia zwią-
zane z motywem ogrodu. Oto niektóre z nich.
w
Żywocie człowieka poczciwego
, Adama Mickiewicza
w
Panu Tadeuszu
i wielu autorów współczesnych szkol-
nych wierszy, pełnych zachwytu dla urody świata, którą
Czesław Janczarski wyraża następująco:
Już przy samej ścieżce w kapuścianej grzędzie
złote słoneczniki stoją w równym rzędzie.
A kiedy słonecznik jak latarnia świeci
Do złotego słońca trzmiel kosmaty leci.
1.
Sad,
ogród realny, rodzinny, przydomowy
jako
miejsca radości, dostatku, piękna, możliwości odpoczy-
wania, kontemplacji; łącznik pomiędzy człowiekiem
i naturą, ulubiony temat wielu poetów: Mikołaja Reja
2.
ogród jako metafora szczęścia, rozkoszy, tajem-
niczości, niezwykłości, bogatego życia wewnętrznego,
czasem cierpienia.
Biblijny Eden to ogród rozkoszy, ar-
kadia, raj, kraina szczęścia. Ogród Oliwny (inaczej Getse-
mani, ogrójec) jest ogrodem cierpienia i… nadziei. Szcze-
gólnie bogate metafory ogrodu występują w wierszach
Leopolda Staffa (w
Ogrodzie uśpionym
− ogród dzieciń-
stwa), a u Bolesława Leśmiana − ogrody pełne cudow-
ności (
Pan Błaszczyński
: „Kto ten ogród roznicestwił tak
liściasto?”;
Ogród zaklęty
: „Gdzie jest ten ogród, gdzie te
światy, do których wszystkie tęsknią kwiaty”).
3.
ogrody jako świadectwa piękna, kultury, egzoty-
ki.
Bogactwo motywów w tym zakresie prezentują albu-
my i opracowania specjalistyczne. Poznanie ich choćby
fragmentaryczne pozwala zrozumieć kulturowe znacze-
nie ogrodów. Dla Greków ogród był związany z kultem
płodności, w Japonii pełni rolę łącznika pomiędzy czło-
wiekiem a wszechświatem. Dla królów, władców i arysto-
kracji był wyrazem prestiżu, dowodem bogactwa.
Poszukiwanie innych znaczeń ogrodów może być świet-
ną okazją, szczególnie w gimnazjum i liceum, do wprowa-
dzania uczniów w różne metody prac badawczych.
Motyw domu
w pracy ze starszą młodzieżą warto po-
traktować wieloaspektowo. Wywołać dyskusję o domu
jako podstawie rodzinnej więzi lub duchowej pustki
7
. Na-
wiązując do literatury, trzeba by rozpoznać i omówić kilka
ważnych metafor domu w oparciu o następujące teksty:
–
dom jako symbol ojczyzny:
Pan Tadeusz
A. Mickie-
wicza,
Bagnet na broń
Władysława Broniewskiego,
Kwiaty polskie
Juliana Tuwima,
Pierwsza przechadzka
Leopolda Staffa.
–
dom i rodzina jako ostoja tradycji:
Na lipę
i
Pieśń świę-
tojańska o Sobótce
Jana Kochanowskiego,
Pan Tadeusz
Adama Mickiewicza,
Nad Niemnem
Elizy Orzeszko-
wej,
Noce i dnie
Marii Dąbrowskiej,
Pieśń o domu
Marii Konopnickiej. Tu też można wywołać dyskusję
o tradycjach i życiu rodzinnym innych narodów, na-
wiązując do różnych sag, znanych z lektury książek lub
ilmów.
Zapewne warto też zachęcić pewnych uczniów do
poszukiwania innych opowieści o domu jako idylli,
sielanki, arkadii, istniejącej w rzeczywistości lub tylko
w marzeniach poetów. Literatura przedstawia też dom
jako miejsce obcości, utraty więzi, nudy i demoralizacji.
W tym wypadku trzeba sięgnąć po
Moralność pani Dul-
skiej
Gabrieli Zapolskiej,
Granicę
Zoii Nałkowskiej i
Fer-
dydurke
Witolda Gombrowicza.
7
Problematyce tej w serii książek „Nauczyciele − Nauczycielom”
poświęciliśmy pozycję:
Dziecko w świecie rodziny
, pod red.
B. Dymary, Impuls, Kraków 1998.
Polski w Praktyce
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]