monitorowanie ryzyka

monitorowanie ryzyka, analiza, ocena ryzyka, inne

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Bezpieczeństwo
Zarządzanie bezpieczeństwem – isrs
7
Monitorowanie
ryzyka
Z triady „Zarządzanie ryzykiem” pozostał do omówienia ostatni proces, a mianowicie pro-
ces 14. „Monitorowanie ryzyka”. Proces ten jest naturalnym uzupełnieniem dwóch poprzed-
nich procesów: oceny i kontroli ryzyka.
dr Jerzy Tadeusz
Karczewski
Koordynator projektów
i szkoleń BHP, audytor
akredytowany w Holan-
dii i w Polsce. Pracownik
naukowy Grupy Nauki
Bezpieczeństwa
Pracy Uniwersytetu
Technicznego w Delft
(Holandia). Kierował
projektami międzyna-
rodowymi z dziedziny
BHP. We współpracy
z DNV i PIP urucho-
mił projekt EVISA,
mający na celu poprawę
zarządzania BHP.
Wykładowca zarzą-
dzania BHP na AGH
w Krakowie, Politechnice
Łódzkiej oraz w War-
szawskiej Wyższej
Szkole Ekonomicznej
zarządzania odpowiadały:
1.Ustanowieniu systemu – proces 3. „Ocena
ryzyka”. Poprzez dokładną analizę natury za-
grożenia, potencjalnych skutków, możliwych
środków ochrony, częstotliwości ponoszenia strat
spowodowanych danym zagrożeniem organizacja
ustala optymalny w danych warunkach zestaw
działań pozwalających na uzyskanie akceptowa-
nego dla danej organizacji poziomu ryzyka.
2.Wdrożenie systemu – proces 9. „Kontrola ryzy-
ka”, wcielenie do organizacji zestawu działań
zmniejszających poziom ryzyka do akcepto-
wanego. Dobrze wdrożony system oznacza, że
wszystkie przewidziane środki ochrony zostały
dostarczone i są stosowane. Warto zauważyć,
że gama rozwiązań obniżających poziom ryzyka
może być szeroka i zależy oczywiście od kon-
kretnego zagrożenia. Wymieńmy dla przykładu
podstawowe środki ochrony:
• środki ochrony indywidualnej,
• środki ochrony zespołowej,
• szkolenia, instruktaże i trening,
• badania lekarskie,
• pisemne pozwolenia na pracę,
• system konserwacji prewencyjnej,
• procedury pracy,
• instrukcje,
• informacja o zagrożeniach,
• barwy i znaki bezpieczeństwa,
• systemy motywacyjne,
• pomiary środowiskowe,
• wiele innych.
Trzecim etapem jest właśnie monitorowanie
i doskonalenie systemu. Monitorowanie powinno
pomóc w uzyskaniu wiarygodnej odpowiedzi na
dwa podstawowe pytania:
• czy system został dobrze ustanowiony,
• czy system został dobrze wdrożony.
Odpowiedź na pierwsze z postawionych pytań
najczęściej uzyskujemy poprzez wskaźniki reak-
tywne, czyli odnoszące się do ponoszonych przez
organizację strat. Wielkość strat może świadczyć
o złym ustanowieniu systemu. Ma to miejsce wtedy,
gdy przyjęte rozwiązania są nieskuteczne, a błędy
zostały popełnione na etapie analizy i oceny ryzyka
(w tym błędne oszacowanie ryzyka, brak wiedzy na
temat danego zagrożenia lub skutecznych środków
ochrony, ograniczone środki finansowe, presja
czasu itp.).
Odpowiedź na drugie z postawionych pytań
uzyskujemy najczęściej poprzez wskaźniki pro-
aktywne, czyli odnoszące się do funkcjonowania
systemu, a w szczególności do funkcjonowania
przyjętych środków ochrony. Uzupełnieniem wie-
dzy na temat wdrożenia systemu są oczywiście
pomiary środowiskowe. Wskaźniki proaktywne to
najlepszy wyznacznik do sprawdzenia, jak działa
system. Jest to bezcenna informacja, aby uzyskać
wiarygodną odpowiedź na podstawowe pytanie:
Krystyna Wanda
Karczewska
Audytor wiodący
bezpieczeństwa pracy
(msm
2
, SLA, MSM,
isrs), akredytowana
w Holandii i w Polsce,
w latach 1991-99
główny specjalista
w Departamencie Analiz
i Statystyki w Głównym
Inspektoracie Pracy,
sekretarz projektu
EVISA. Współautorka
programu komputero-
wego EVISA do oceny
i doskonalenia systemu
zarządzania bezpie-
czeństwem i higieną
pracy wg ISRS, oraz pod-
ręcznika „Zarządzanie
Bezpieczeństwem
Pracy. Ocena Ryzyka
Zawodowego”
Wskaźniki proaktywne
wskaźniki reaktywne
niskie
wysokie
niskie
System źle funkcjonuje, ale dotychczas nie
ponieśliśmy dużych strat. Poważne ostrzeże-
nie na przyszłość, należy sprawdzić przyczyny
złego funkcjonowania systemu i to poprawić
System dobrze funkcjonuje, dotychczas nie ponieśli-
śmy dużych strat. Potrzebne jest dalsze monitorowa-
nie funkcjonowania systemu
wysokie
System źle funkcjonuje, ponieśliśmy
duże straty. Konieczne są natychmiasto-
we działania doskonalące z naciskiem
na funkcjonowanie systemu
System dobrze funkcjonuje, ponieśliśmy duże straty.
Wystąpiły błędy w ustanawianiu systemu. Konieczne
są natychmiastowe działania doskonalące z naci-
skiem na poprawę środków kontroli ryzyka
Tab. 1
26
Promotor 10/08
D
wa wcześniejsze procesy w terminach systemu
Bezpieczeństwo
Skuteczne monitorowa-
nie jest warunkiem sku-
tecznego zapobiegania,
a skuteczne zapobiega-
nie jest warunkiem ko-
niecznym do osiągnięcia
efektywności systemu
zarządzania.
• prawdopodobieństwo – 1% (jeden pracownik
na 100 ulega wypadkowi w ciągu roku), czyli
– 3 punkty.
Daje to: 15 x 10 x 3 = 450 punktów, czyli bardzo
wysokie, nieakceptowane ryzyko.
Następnie oszacowano poziom ryzyka, zakłada-
jąc, że środki ochrony są stosowane:
• potencjalne skutki dla człowieka = śmierć, czyli
15 punktów – bez zmian,
• ekspozycja – stała (kilka godzin dziennie), czyli
10 punktów – bez zmian,
• prawdopodobieństwo – 0,001% (jeden pracow-
nik na 100 000 ulega wypadkowi w ciągu roku),
czyli 0,2 punktu.
Daje to: 15 x 10 x 0,2 = 30 punktów, czyli małe,
akceptowane ryzyko.
Wyobraźmy sobie, że organizacja postanowiła
sprawdzić, na jakim poziomie przewidziane środki
ochrony są stosowane przy pracach na wysoko-
ści. Okazało się (dzięki przeglądom, obserwacji
zachowań, rejestracji zdarzeń potencjalnie wypad-
kowych, sprawdzaniu ważności badań lekarskich
itp.), że sytuacja nie jest zbyt dobra, gdyż w 25%
przypadków doszukano się odstępstw. A jaki jest
rzeczywisty poziom ryzyka dla prac na wysokości?
Dla 300 pracowników sprawa jest oczywista,
prawdopodobieństwo wypadku wynosi w dalszym
ciągu 0,001%. Dla pozostałych 100 należy przyjąć
poziom 1%.
(300 x 0,001 + 100 x 1)/400 = 0,25075, czyli
jest to w dalszym ciągu prawdopodobieństwo dają-
ce 3 punkty, a więc poziom nieakceptowany.
Co będzie przy 10% odchyleń?
(360 x 0,001 + 100 x 1)/40 = 0,1009. Zdu-
miewające, ale jest to w dalszym ciągu ten sam
przedział, a więc poziom nieakceptowany. Dopiero
zejście poniżej 10% odchyleń pozwoli na zmniejsze-
nie prawdopodobieństwa do poziomu 0,1%, co daje
1 punkt, czyli poziom ryzyka wyniesie wtedy 15 x 10
x 1 = 150 punktów, czyli średnie, akceptowane dla
rozważanej organizacji ryzyko.
Dla wielu organizacji poziomem akceptowanym
jest jednak ryzyko mieszczące się w kategoriach
pomijalne i małe ryzyko, czyli do 70 punktów.
W rozważanym przykładzie liczba odstępstw nie
może przekraczać 0,75% (proszę to sprawdzić
samemu).
czy poziom ryzyka jest rzeczywiście na poziomie,
który kierownictwo uznało za akceptowalny? To
pytanie jest kluczowe dla oceny wiarygodności
organizacji przez kierownictwo, ale również przez
zainteresowane strony, np. kontrahentów, partne-
rów, dostawców czy klientów. Organizacja, która
nie potrafi utrzymać poziomu ryzyka na założonym
poziomie, nie może być wiarygodnym partnerem
w biznesie. W tab. 1 został przedstawiony sposób
interpretacji pomiarów reaktywnych i proaktyw-
nych, który można traktować jako zbiór wskazówek
do dalszych działań.
W przypadku złego funkcjonowania systemu
szczególną uwagę, zgodnie z podejściem DUAT
opisanym w poprzednim artykule (1), należy zwró-
cić na te zagrożenia, dla których potencjalne straty
mogą być bardzo duże. W takich przypadkach źle
funkcjonujący system to prawdziwa bomba zega-
rowa. Konieczne jest natychmiastowe podjęcie
działań poprawiających funkcjonowanie systemu.
Żeby zrozumieć, jak ważne są informacje o funk-
cjonowaniu systemu, rozważmy następujący prosty
przykład.
Przykład
Rozważmy sytuację opisaną w poprzednim
artykule: 400 pracowników pracuje regularnie
na wysokości około 20 metrów. W ocenie ryzyka
ustalono m.in. konieczność badań lekarskich oraz
stosowanie środków zabezpieczających przed
upadkiem z wysokości. Organizacja do oceny ryzyka
wykorzystuje metodę Risk Score (2), a poziom ak-
ceptowany został przyjęty na poziomie 3 kategorii,
czyli do 200 punktów.
Organizacja oceniła ryzyko „zerowe”, bez środ-
ków ochrony, i zostało ono oszacowane jako:
• potencjalne skutki dla człowieka = śmierć, czyli
15 punktów,
• ekspozycja – stała (kilka godzin dziennie), czyli
10 punktów,
A
NALIZA
Podany przykład może być bardzo dobrą ilustracją
tego, w jaki sposób organizacja powinna pod-
chodzić do spełnienia wymagania normy OHSAS
18001:2007 zawartego w punkcie 4.3.1 Iden-
tyfikacja zagrożeń, ocena ryzyka i określenie
środków kontroli co do procedury identyfikacji
zagrożeń i oceny ryzyka: Procedura identyfikacji
zagrożeń i oceny ryzyka powinna brać pod uwagę
www.promotor.elamed.pl
27
Bezpieczeństwo
Żadna odpowie-
dzialna organi-
zacja nie może
pozwolić sobie
na to, aby zagro-
żenia nie były na-
leżycie monitoro-
wane.
zachowanie osób, ich możliwości i inne czynniki
ludzkie.
Jeśli zauważymy, że niestosowanie wymaganych
środków ochrony to właśnie „czynnik ludzki”, to po-
dany powyżej przykład może być wskazówką, w jaki
sposób w ocenie ryzyka można wziąć pod uwagę
zachowanie osób, oczywiście tych nieprzestrzega-
jących przyjętych środków ochrony i jaki poziom
nieprawidłowych zachowań pozwala na utrzymanie
akceptowanego poziomu ryzyka. Reasumując, kie-
rownictwo organizacji musi odpowiedzieć sobie na
pytania: czy wystarczy nam akceptowany poziom
na papierze (udokumentowana ocena ryzyka)?
Czy chcemy zbudować taką kulturę organizacji,
że ocena „papierowa” będzie miała pokrycie
w codziennej rzeczywistości? Co więcej, czy mając
informacje o złym funkcjonowaniu systemu, znaj-
dziemy wystarczającą motywację, aby istniejący
system doskonalić, zarówno pod kątem przyjętych
rozwiązań (doskonalenie działań redukujących ry-
zyko), jak i, a może przede wszystkim, ze względu
na codzienne funkcjonowanie systemu?
• 14.1. Monitorowanie zagrożeń zdrowia,
• 14.2. Monitorowanie zagrożeń urazowych,
• 14.3. Monitorowanie zagrożeń bezpieczeństwa
firmy,
• 14.4. Monitorowanie zagrożeń środowiska,
• 14.5. Satysfakcja klientów,
• 14.6. Skuteczność monitorowania zagrożeń,
• 14.7. Badania opinii,
• 14.8. Obserwacja zachowań,
• 14.9. Obserwacja procesu pracy,
• 14.10. Audyty.
Omówimy kolejno charakterystyczne wymagania
dla poszczególnych podprocesów.
14.1. M
ONITOROWANIE
ZAGROŻEŃ
ZDROWIA
Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-
ności środków ochrony zdefiniowanych w procesie
3.1 i wdrożonych w procesie 9.1. Monitorowanie
ma na celu uzyskanie odpowiedzi na następujące
pytania:
• czy środki ochrony są wdrożone,
• czy system jest skuteczny (wskaźniki reaktywne),
• czy system jest zgodny z wymaganiami praw-
nymi,
• jaki jest stan zdrowia załogi,
• jaki jest stan zdrowia indywidualnych pracowni-
ków,
• czy prowadzone są odpowiednie badania lekar-
skie.
Wyniki monitorowania zagrożeń zdrowia powinny
być okresowo raportowane.
C
EL
PROCESU
„M
ONITOROWANIE
RYZYKA
”
Podstawowym celem jest uzyskanie potwierdze-
nia, że wdrożony system jest skuteczny. Jest to
informacja bardzo ważna dla kierownictwa oraz
dla zainteresowanych stron. Równie ważne jest
wykrywanie sytuacji, gdy środki ochrony są nie-
wystarczające bądź funkcjonowanie systemu jest
poniżej przyjętych standardów. W obu przypadkach
konieczne jest podejmowanie zdecydowanych
działań doskonalących.
14.2. M
ONITOROWANIE
ZAGROŻEŃ
URAZOWYCH
Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie sku-
teczności środków ochrony wdrożonych w proce-
sie 9.2. Monitorowane powinny być następujące
zapisy:
S
TRUKTURA
PROCESU
14.
M
ONITOROWANIE
RYZYKA
W isrs
7
proces 14. składa się z następujących
podprocesów:
28
Promotor 10/08
Bezpieczeństwo
• wyniki ogólnych przeglądów warunków pracy,
• wyniki obserwacji zachowań i obserwacji procesu
pracy,
• raporty z badania zdarzeń wypadkowych,
• raporty ze specjalistycznych przeglądów dotyczą-
cych konkretnych zagrożeń.
Wyniki monitorowania zagrożeń urazowych po-
winny być okresowo raportowane.
14.3. M
ONITOROWANIE
ZAGROŻEŃ
BEZPIECZEŃSTWA
FIRMY
Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-
ności środków ochrony wdrożonych w procesie 9.3.
Monitorowane powinny być następujące zapisy:
• wyniki ogólnych przeglądów warunków pracy,
• wyniki obserwacji zachowań,
• dane ochrony firmy,
• informacje zewnętrzne dotyczące ochrony firmy.
Wyniki monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa
firmy powinny być okresowo raportowane.
14.4. Ś
RODKI
OCHRONY
DLA
ZAGROŻEŃ
ŚRODOWISKA
Podstawowym zadaniem jest sprawdzenie skutecz-
ności środków ochrony wdrożonych w procesie 9.4.
Monitorowanie ma na celu uzyskanie odpowiedzi
na następujące pytania:
• czy środki ochrony są wdrożone,
• czy system jest skuteczny (wskaźniki reaktyw-
ne),
• czy system jest zgodny z wymaganiami prawny-
mi,
• czy przestrzegane są wewnętrzne standardy
ochrony środowiska.
Wyniki monitorowania zagrożeń środowiskowych
powinny być okresowo raportowane.
14.5. S
AT YSFAKCJA
KLIENTÓW
Jest to wymóg systemu zarządzania jakością.
Podstawową sprawą jest wdrożenie systemu bada-
jącego poziom satysfakcji klientów. Badania takie
pozwalają na podejmowanie działań doskonalących
w obszarze jakości. Podstawowym wskaźnikiem
jest poziom lojalności klientów. Bardzo ważne jest,
aby wyniki badań zostały efektywnie wykorzystane
do poprawy satysfakcji klientów.
14.6. S
KUTECZNOŚĆ
MONITOROWANIA
ZAGROŻEŃ
Jest to ocena systemu monitorowania zagrożeń
w organizacji. Podstawowym celem jest sprawdze-
nie, czy system monitorowania funkcjonuje zgodnie
z przyjętymi standardami. W przypadku odstępstw
konieczne jest podejmowanie skutecznych działań
doskonalących. Żadna odpowiedzialna organizacja
nie może pozwolić sobie na to, aby zagrożenia nie
były należycie monitorowane.
www.promotor.elamed.pl
29
Bezpieczeństwo
Audyty behawioralne
to jeden z najskutecz-
niejszych sposobów na
budowanie kultury bez-
pieczeństwa pracy oraz
redukcję nieprawidło-
wych zachowań pracow-
ników.
• sporządzanie raportów z przeprowadzonych
obserwacji,
• wyciąganie wniosków i podejmowanie działań
korygujących,
• okresową analizę trendów,
• weryfikację programu w przypadku istotnych
zmian, np. nowe procedury pracy, nowe urządze-
nia, nowi pracownicy.
14.10. A
UDYTY
Skuteczność systemu zarządzania oceniamy
między innymi przy pomocy audytów. Organizacja
powinna posiadać program audytów obejmujący za-
równo audyty wewnętrzne, jak i audyty zewnętrzne,
np. audyty korporacyjne, audyty dostawców, audyty
podwykonawców. Każdy audyt powinien dostarczać
trzy podstawowe informacje:
• czy system zarządzania jest wystarczający, czy
nie ma w nim luk,
• czy ustalone w systemie procedury są poprawne
i wystarczające,
• czy system funkcjonuje zgodnie z założeniami,
czy nie ma niezgodności.
Dobry system audytów wymaga:
• kompetentnych audytorów,
• harmonogramu,
• realizacji zgodnie z przyjętym harmonogramem.
Każdy audyt powinien być udokumentowany (ra-
port z audytu), spostrzeżenia powinny być poparte
dowodami, a wyniki audytu powinny być przekazy-
wane kierownictwu organizacji.
14.7. B
ADANIE
OPINII
Jednym z najlepszych sposobów monitorowania
postawy pracowników i ich stosunku do systemów
zarządzania są badania ankietowe. Kluczowymi
sprawami są ocena uzyskanych wyników, ich zako-
munikowanie oraz podjęcie działań doskonalących
dla zidentyfikowanych problemów.
14.8. O
BSERWACJA
ZACHOWAŃ
Nieprawidłowe zachowania pracowników to główna
przyczyna zdarzeń wypadkowych. Tzw. audyty beha-
wioralne to jeden z najskuteczniejszych sposobów
na budowanie kultury bezpieczeństwa pracy oraz
redukcję nieprawidłowych zachowań pracowników.
Dobry system audytów behawioralnych powinien
obejmować:
• program obserwacji zachowań,
• informację dla wszystkich pracowników,
• szkolenie obserwatorów,
• aktywny udział jak największej grupy pracowników
(od najwyższego kierownictwa do pracowników li-
niowych), a nawet pracowników kontraktowych,
• sporządzanie raportów z przeprowadzonych
obserwacji,
• wyciąganie wniosków i podejmowanie działań
korygujących,
• okresową analizę trendów,
• system zachęcający pracowników do udziału
w programie obserwacji zachowań.
Z
AKOŃCZENIE
W tym numerze omówiliśmy trzeci i ostatni ele-
ment triady „Zarządzanie ryzykiem”. Proces „Mo-
nitorowanie ryzyka” to kluczowy proces z punktu
widzenia kierownictwa. Wszystkie błędy popełnio-
ne na etapie analizy i oceny (proces 3) oraz wdro-
żenia środków ochrony (proces 9) można jeszcze
poprawić, jeśli monitorowanie systemu jest na tyle
skuteczne, że pozwala na ocenę funkcjonowania
systemu i ocenę rzeczywistego ryzyka przed wy-
stąpieniem poważnych strat.
Dlatego tak ważne są wskaźniki proaktywne, bo
tylko one niosą informację o przyszłych stratach.
Na ich podstawie można budować i doskonalić
efektywny system nastawiony na zapobieganie. Na
podstawie wskaźników reaktywnych informujących
o stratach dowiadujemy się co prawda o skutecz-
ności systemu zarządzania, ale zawsze za późno,
aby zapobiec niepotrzebnym stratom. Taki system
jest nastawiony na reagowanie na straty, a takie
podejście nigdy nie może być efektywne.
Skuteczne monitorowanie jest więc warunkiem
skutecznego zapobiegania, a skuteczne zapobie-
ganie jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia
efektywności systemu zarządzania.
Piśmiennictwo
1. Karczewski J.,
Karczewska K.:
Kontrola
ryzyka
. „Promotor”
9/08, Katowice,
Wydawnictwo Elamed.
2. Karczewski J.:
System Zarządzania
Bezpieczeństwem Pracy
.
ODiDK, Gdańsk 2000.
14.9. O
BSERWACJA
PROCESU
PRACY
Nieprawidłowe wykonywanie zadań to poważne
ryzyko wypadku. Dobry system obserwacji procesu
pracy powinien obejmować:
• program obserwacji zachowań,
• identyfikację prac niebezpiecznych na podstawie
oceny ryzyka,
• informację dla obserwowanych pracowników,
• szkolenie obserwatorów,
30
Promotor 10/08
[ Pobierz całość w formacie PDF ]