Molak E. - Zabytki techniki ...

Molak E. - Zabytki techniki Śląska Opolskiego, eres68

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Elżbieta MolakZabytkitechnikiŚląskaOpolskiegoPRZEMYSŁTRANSPORTPRZEMYSŁ ROLNO-SPOŻYWCZYHYDROTECHNIKAMUZEA, IZBY TRADYCJIWarszawaOpoleMAPA ZABYTKÓW TECHNIKI ŚLĄSKA OPOLSKIEGOWojewództwoWielkopolskieWojewództwoŁódzkieStobrawski KrajobrazParkowyZwanowiceWojewództwoŚląskieKąty OpolskieWojewództwoDolnośląskiePa KrajobrazrkowyGóaŚwr . AnnyPark KrajobrazowyGóyOpawskierCzechyWstępcieniu tzw. wielkiej sztuki, obok uznanych dzieł architektury sakralnej,rezydencjonalnej czy obronnej, znajduje się liczna grupa obiektów związanychz rozwojem gospodarczym i ekonomicznym, a więc postępem cywilizacyjnym– zabytki techniki i przemysłu. Cieszą się one coraz większym zainteresowaniemzarówno badaczy, jak i turystów, jako źródło informacji o dorobku minionych pokoleń.Do wartościowania dziedzictwa technicznego i przemysłowego nie stosuje się kryteriówestetycznych – piękno, artyzm i stylistyka są tu cechami drugorzędnymi, choć nie zawszepomijanymi przez ich twórców. Wyróżnikiem dzieł techniki są treści poznawcze, informacjeo dawnych metodach i technologiach produkcji, o warunkach pracy, a także o postępiei innowacyjności. Niosą one również informacje o regionie, jego gospodarczej specyficei rozwoju ekonomicznym. Architektoniczny kształt budowli technicznych, sposób ichwkomponowania w otoczenie, czy detal architektoniczny świadczą o kulturze i wrażliwościartystycznej budowniczych. Współcześnie, w czasach standaryzacji i typizacji architekturyprzemysłowej, budowle te niejednokrotnie wzbudzają nasz podziw.Dziełami kultury technicznej są nie tylko pojedyncze obiekty, ale całe obszary np.historyczno-techniczny krajobraz kulturowy rzeki Odry z systemem mostów, urządzeńhydrotechnicznych, portów, a także urządzenia energetyczne i środki transportu oraznarzędzia, maszyny i urządzenia. W pojęciu tym mieszczą się więc zespoły fabryczne,obiekty infrastruktury technicznej miast (wodociągi, oczyszczalnie ścieków, gazownie,elektrownie), transport drogowy z systemem mostów i wiaduktów, linie kolejowez budynkami stacji i dworców, transport wodny z budowlami hydrotechnicznymi (jazami,śluzami i kanałami żeglugowymi) oraz obiekty przetwórstwa rolno-spożywczego(browary, gorzelnie, rzeźnie).Ten swoisty krajobraz przemysłowy wzbogacają obiekty przemysłu wiejskiego:młyny, spichlerze, kuźnie, wiatraki, będące ważnym elementem panoramy regionu.Dziedzictwo kultury technicznej okresu przedindustrialnego (do poł. XVIII w.) jestdo dziś reprezentowane nielicznie i obejmuje głównie dziedziny związane z górnictwemrudy darniowej, hutnictwem żelaza i szkła oraz przemysłem drzewnym. Tradycje hutnictwana naszym terenie sięgają średniowiecza, sprzyjały mu warunki naturalne: znacznepokłady rudy darniowej, obfitość lasów dostarczających drewna do jej wytopu orazdostępność wody (rejon dolin rzecznych m.in. Małej Panwi, Budkowiczanki, Kłodnicy).W XIV i XV w. rozwijało się głównie kuźnictwo leśne (w piecach dymarskich), następniew kuźnicach warsztatowych i nadrzecznych. Dane z XVI w. informują o istnieniu kuźnicw miejscowościach: Dębie, Domaradz, Domecko, Prószków.Europejska rewolucja przemysłowa (poł. XVIII w.) i nowa technologia wytopu rud(bez udziału węgla drzewnego) przyniosły gwałtowny rozwój górnictwa węglakamiennego na Górnym Śląsku oraz w dalszej konsekwencji – rozwój gospodarczypobliskiej Opolszczyzny. Warto dodać, że w 1779 r. na czele Wyższego Urzędu Górniczego(z siedzibą we Wrocławiu) stanął Wilhelm von Reden, któremu zawdzięczamy m.in.23Wsprowadzenie nowych technologii, maszyn i wykwalifikowanej kadry. W rozwojuprzemysłu szansę na pomnożenie majątków szybko dostrzegły miejscowe rodymagnackie, spośród których potentatami przemysłowymi stali się wkrótce m.in.Donnersmarckowie, Ballestremowie, Schaffgotschowie, Hochbergowie i Hohenlohe.Opolszczyzna już na początku XIX w. była obszarem silnie zindustrializowanym,o znacznym nasyceniu obiektami przemysłowymi i inżynieryjnymi. Wiele z dużychkompleksów przemysłowych posiada zabytkowy charakter i wyjątkowe wartościarchitektoniczne np. Frotex w Prudniku, koksownia w Zdzieszowicach, fabrykaobuwia w Krapkowicach-Otmęcie, Welur w Kietrzu.Przemysłem o wielowiekowej tradycji, integralnie związanym z miastamijest browarnictwo. Na wyróżnienie i ekspozycję turystyczną zasługują browaryw Namysłowie, Głubczycach i Strzelcach Opolskich, jako najciekawsze ze względówhistorycznych i architektoniczno-urbanistycznych, zlokalizowane w obrębiestaromiejskich centrów.Prezentacja zabytków przemysłu cementowego i wapienniczego (od poł. XIX w.charakterystycznego wyznacznika regionu) sprawia pewne trudności. Zmianytechnologiczne, nieprzydatność obiektów kubaturowych oraz normy ekologiczneprzyczyniły się do usuwania z obrębu miasta uciążliwych zakładów. W samym Opoludo II wojny światowej pracowało 8 cementowni, obecnie, po blisko 150 latachrozwoju, tylko jedna. Relikty przemysłu wapienniczego, skoncentrowane w rejonieKrapkowic, Gogolina i Górażdży, to interesujące elementy krajobrazu,które dokumentują historyczną już technologię wypalania wapna i przeszłośćgospodarczą tych ziem.Wśród zabytków techniki znajdują się także obiekty infrastruktury miejskiej:wodociągi, gazownie i elektrownie. Jednym z najciekawszych jest zespół GazowniMiejskiej w Paczkowie z 1902 r. – obecnie Muzeum Gazownictwa. Interesującymzabytkiem, nie mającym jednak charakteru muzealnego, jest zespół wodociągówmiejskich w Opolu. Architektura budynków wraz z wieżą ciśnień prezentujemodelowe rozwiązania dla technologii produkcji wody na przełomie XIX i XX w.Charakterystyczne dla krajobrazu regionu wieże ciśnień występują w niemal każdejmiejscowości i dokumentują historyczny już etap rozwoju systemu wodociągowego.Na uwagę zasługują m.in. wieże w Głogówku, Białej, Krapkowicach. Absolutnąatrakcją jest wieża ciśnień w Nysie jako unikalny przykład wykorzystania pomnika(tzw. Bismarckturm) do celów technicznych.Zachowały się także zabytki przemysłu energetycznego i są to m.in.: elektrowniaw Nysie, Brzegu, Opolu, Otmuchowie, koksownia w Zdzieszowicach.Rozwój przemysłu wymusił rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej.Aby sprostać potrzebom rosnącego transportu surowców i wyrobów powstawałydrogi, mosty, linie i dworce kolejowe. Najważniejszą inwestycją pomocniczą swegoczasu był Kanał Kłodnicki, którego budowę rozpoczęto w 1792 r. oraz Kanał Gliwickizbudowany w latach 1933-1940. Mniejsze obiekty hydrotechniczne z czasem takżezyskały rangę zabytków techniki np. zabytkowy jaz i śluza w centrum Opola,na kanale Młynówka.Transport kolejowy w regionie ma przeszło150-letnią historię. Jest jednakdziedziną kultury technicznej niedocenianą, a posiadającą olbrzymi potencjałturystyczny. Na „kolejowy” krajobraz składa się sieć małych, malowniczych stacyjek,istniejących w prawie każdej miejscowości oraz dworców kolejowych na stacjach4węzłowych i w dużych miastach. Niektóre z nich to cenne zabytki architektury(m.in. dworzec w Opolu i dworzec w Brzegu). Zachowały są także relikty z epoki koleiparowej np. w Opolu przy wejściu głównym na dworzec prezentowana jest lokomotywaparowa TKt 48-127.Rozwój sieci kolejowej wprowadził charakterystyczne zmiany w ukształtowaniuterenu, pojawiły się wielokilometrowe linie nasypów kolejowych, a nad rzekamiwiadukty i mosty kolejowe (mało kto wie, że na odcinku Wrocław-Opole Zachodniew latach 40. XIX w. wybudowano ogółem 44 mosty drewniane i 16 kamiennychłukowych). W tej kategorii zabytków mamy kilka mostów o wybitnych walorachhistorycznych, technicznych i krajobrazowych np. unikatowy most wiszący w Ozimku,most drogowy tzw. Piastowski w Brzegu, mosty kamienne w Krasiejowie i Komornikach.W województwie opolskim zachowało się także wiele zabytków przemysłuspożywczego. Wśród nich najliczniejszą grupę, poza browarami, stanowią gorzelnie,z których część jest nadal czynna (Mąkoszyce, Jastrzębie, Kopice). Są też cukrownie(Wróblin, Polska Cerekiew, Otmuchów). Odrębną i liczną grupą zabytków techniki sąobiekty przemysłu wiejskiego: młyny (Daniec, Sławięcice, Tułowice), spichlerze (OsiekGrodkowski, Gola Grodkowska, Więcmierzyce, Paczków), kuźnie (Pągów), wiatraki(Chróścina Opolska).Dawne zakłady przemysłowe nadal są ważnym elementem panoramy województwaopolskiego i mogą stać się atrakcjami turystycznymi, pod warunkiem przeprowadzeniaich rewaloryzacji i przystosowania do celów edukacyjnych, kulturotwórczychi rekreacyjnych.5Przemysł [ Pobierz całość w formacie PDF ]