Modraszek arion Sielezniew 05-06, Motyle
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
królestwo
zwierząt
Puszcza Białowieska od lat jest terenem badań lepidopterologów,
czyli osób zajmujących się zawodowo lub amatorsko motylami.
Obserwacje jednoznacznie wskazują, że również w przypadku
tej grupy organizmów mamy do czynienia z niezwykle cennym
obszarem. Samych motyli dziennych stwierdzono do tej pory aż 114
gatunków, czyli około 2/3 krajowej fauny! Takim bogactwem nie może
poszczycić się żaden inny rejon Polski, a biorąc pod uwagę, że liczba
gatunków maleje zazwyczaj wraz z szerokością geograiczną – wynik
tym bardziej imponujący. Trzeba jednak pamiętać, że motyle dzienne
są związane przede wszystkim z terenami otwartymi lub półotwartymi
i zachowanie ich dużej różnorodności w środowiskach leśnych często
wymaga ochrony czynnej.
chętnie odwiedzają również wyki,
o ile rośliny te występują na ich sta-
nowiskach. Noce, a także najgorętsze
godziny w upalne dni spędzają naj-
częściej wśród gałęzi jałowców, stąd
też obecność tych krzewów na sta-
nowiskach jest przez ariony mile wi-
dziana. Płeć motyli najłatwiej odróż-
nić po zachowaniu. Samce wytrwale
patrolują teren w poszukiwaniu sa-
miczek, które to z kolei można często
zaobserwować w czasie składania jaj.
W tym celu wybierają młode, jeszcze
nie w pełni rozwinięte kwiatostany
W Puszczy Białowieskiej przedstawicieli tego gatunku
spotkać można w piaszczystych miejscach porośniętych
macierzanką. Te malownicze zbiorowiska występują na
skrajach borów sosnowych, polanach, przydrożach
i przytorzach.
Motyle pobierają nektar przede wszy-
stkim z kwiatów macierzanki.
macierzanki. Po kilku dniach z jaja
wylęga się gąsieniczka, która począt-
kowo żyje wewnątrz kwiatów. Gdy
podrośnie i już przestaje się w nich
mieścić nadal jest bardzo trudna do
wypatrzenia na kwiatostanie, gdyż
maskuje ją różowawa barwa. Na ma-
cierzance larwa ariona przechodzi
trzy linienia rosnąc przy tym jednak
bardzo niewiele. Na początku czwar-
tego ostatniego stadium waży zale-
dwie kilka miligramów, co stanowi
kilka procent jej ostatecznej masy.
Kontynuacja rozwoju wymaga
od gąsienicy całkowitej zmiany
diety. Pewnego wieczora opuszcza
pachnącą macierzankę i w tym
momencie rozpoczyna się jej ży-
ciowa ruletka. Aby mieć szansę na
przeżycie musi w ciągu doby zostać
znaleziona przez poszukującą po-
karmu robotnicę wścieklicy, czyli
mrówki z rodzaju
Myrmica
. Jeśli do
MODRASZEK
Modraszek arion
Maculinea
arion
na pierwszy rzut oka może
być pomylony z innymi niebiesko
ubarwionymi przedstawicielami ro-
dziny modraszków
Lycaenidae
. Jed-
nak jest od nich nieco większy
(rozpiętość skrzydeł dochodzi do
4 cm) i na wierzchu skrzydeł posia-
da zmiennej wielkości czarne plamy.
U niektórych osobników mogą one
wypełniać znaczną część przedniej
pary. Dymorizm płciowy jest słabo
zaznaczony, samice mają zwykle bar-
dziej rozwinięty rysunek.
Pojaw dorosłych motyli jest
rozciągnięty w czasie i trwa od dru-
giej połowy czerwca do początku
sierpnia. Wynika to jednak nie
z długości życia, ale niesynchronicz-
ności wychodzenia z poczwarek. Tak
naprawdę pojedyncze osobniki żyją
zaledwie kilka, góra kilkanaście dni.
Motyle pobierają nektar przede
wszystkim z kwiatów macierzanek,
u
5
ARION
modraszek arion jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem w skali Europy
u
takiego kontaktu dojdzie gąsienica
w odpowiedzi na opukiwanie czuł-
kami przez badającą ją mrówkę wy-
dziela płyn ze specjalnego gruczołu,
zwanego nektarowym znajdującego
się na stronie grzbietowej w tylnej
części ciała. Ten aminokwasowo-wę-
glowodanowy roztwór jest chętnie
zlizywany przez robotnice. Rytuał
„dojenia” trwa zwykle kilkadziesiąt
minut i gąsienica w tym czasie wy-
dziela co jakiś czas kolejne kropelki.
Wreszcie w pewnym momencie
robotnica chwyta larwę ariona żu-
waczkami i transportuje ją do mro-
wiska. Gniazda wścieklic nie rzu-
cają się zupełnie w oczy, są ukryte
w kępkach traw czy też macierzan-
kach. Wewnątrz kolonii gąsienica
przestaje świadczyć mrówkom
jakiekolwiek usługi i zamienia się
w swoistego konia trojańskiego, któ-
ry pożera larwy gospodarzy. Spędza
tu około dziesięciu miesięcy, aby
wreszcie zamienić się w poczwarkę
i trzy tygodnie później wyjść na
powierzchnię pod postacią owada
dorosłego.
Zasadnicze elementy cyklu ży-
ciowego ariona zostały opisane 90
lat temu. Trzeba było jednak czekać
jeszcze pół wieku aby zaobserwować,
że nie wszystkie gniazda są jednako-
wo gościnne. Przeżywalność gąsienic
zależy od gatunku wścieklicy, czyli
myrmekoilia (zdolność do wcho-
dzenia w związki z mrówkami) tego
motyla ma charakter nie tylko obli-
gatoryjny, ale i specyiczny. Zdano
kim wynikiem zaniechania wypasu
doprowadziły do zmian w składzie
gatunkowym mrówek. Przyjazna
arionowi wścieklica uszatka
Myrmi-
ca sabuleti
stała się rzadka w wyższej
wegetacji. Wiedza ta przyszła nieco
za późno, aby uchronić ariona przed
całkowitym wyginięciem, ale umoż-
liwiła odtwarzanie siedlisk i progra-
my reintrodukcji gatunku, które są
z powodzeniem realizowane do tej
pory w coraz to nowych historycz-
nych rejonach występowania ariona.
W ten sposób modraszek arion
stał się jednym z najsłynniejszych
motyli Europy. Niestety wciąż należy
do gatunków zagrożonych wyginię-
ciem w skali kontynentu. Przykła-
dowo w Polsce w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu lat zniknął z całej
zachodniej połowy kraju. Do ostoi
gatunku należy Podlasie, ale i tu nig-
dzie motyl nie jest obecnie zbyt licz-
ny. Prawdopodobnymi przyczynami
jest ograniczenie ekstensywnego wy-
pasu na skrajach lasów i leśnych
polanach, co prowadzi do sukcesji
ekologicznej, a także zalesianie.
Obserwacji angielskich nie można
w prosty sposób przekładać na nasze
realia ze względu na różnice klima-
tyczne i siedliskowe. Tam typowym
środowiskiem gatunku są murawy
kserotermiczne na południowych
zboczach wzgórz. U nas w podob-
nych warunkach arion występuje
tylko na południu kraju. Murawy
napiaskowe na nizinach są zupeł-
nie innym zbiorowiskiem. Ponadto
ostatnie nasze badania wykazały,
że na Podlasiu gospodarzem ariona
nie jest wcale wścieklica uszatka.
Larwy i poczwarki były znajdywane
w gniazdach kilku innych gatunków
z tego rodzaju, które mają również
swoje specyiczne wymagania. Być
może w Europie i w Polsce mamy do
czynienia tak naprawdę z dwoma ga-
tunkami albo podgatunkami ariona!
Mam nadzieje, że uda się wyjaśnić tę
zagadkę zanim arion wyginie całko-
wice, a wyniki badań pomogą w jego
ochronie również na terenie Puszczy
Białowieskiej.
Kwiatostany macierzanki są schronie-
niem i pokarmem gąsienic modraszka
ariona w pierwszej części ich rozwoju.
Na początku czwartego (ostatniego) sta-
dium gąsienica opuszcza macierzankę.
Mrówki wścieklice zanoszą ją do swo-
jego gniazda.
Jeśli los arionowi sprzyja i trai do
mrowiska odpowiedniego gatunku, to
po dziewięciu miesiącach pożerania
potomstwa gospodarzy przepoczwarza
się, a po kolejnych trzech tygodniach
– wychodzi na powierzchnię jako do-
rosły motyl.
sobie z tego sprawę w latach 70-tych
XX wieku w czasie badań nad przy-
czynami zaniku modraszka ariona
w Anglii. Okazało się, że zmiany śro-
dowiskowe będące przede wszyst-
TEKST I ZDJĘCIA
MARCIN SIELEZNIEW
Uniwersytet w Białymstoku
Towarzystwo Ochrony Motyli
6
[ Pobierz całość w formacie PDF ]