Modelowanie rozmyte - bhp ...

Modelowanie rozmyte - bhp stanowisk, BHP

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->STUDIA OECONOMICA POSNANIESIA2013, vol. 1, no. 7 (256)Włodzimierz MichalskiUniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Ekonomii, KatedraPracy i Polityki Społecznejwlodzimierz.michalski@wp.plDIAGNOZOWANIE JAKOŚCI STANOWISKPRACY METODĄ ZBIORÓW ROZMYTYCHStreszczenie:Artykuł składa się z trzech części. W drugim rozdziale scharak-teryzowano zagadnienie pojęcia stanowiska pracy, zwracając uwagę na relacje,jakie zachodzą pomiędzy stanowiskiem pracy a czynnikiem ludzkim będącympodmiotem sytemu człowiek-maszyna-otoczenie. W tej części artykułu omó-wiono różne ujęcia definicji stanowiska pracy w aspekcie prezentowanej w li-teraturze tematyki badawczej. W kolejnej części skupiono się na istocie ocenyjakości stanowiska pracy z wykorzystaniem zbiorów rozmytych. Wskazano naprzydatność tej metody szczególnie w przypadkach, gdy nie mamy wystarczają-cej wiedzy o modelu matematycznym rządzącym danym zjawiskiem, oraz tam,gdzie odtworzenie tegoż modelu staje się nieopłacalne lub nawet niemożliwe.Artykuł zamykają uwagi końcowe, w których dokonano podsumowania omó-wionych zagadnień.Słowa kluczowe:Jakość stanowisk pracy, diagnozowanie ergonomiczne, mode-lowanie rozmyte.Klasyfikacja JEL:G38, H72.WstępPostęp techniczny, w technologii i w konstrukcji, stawia nowe wyzwanie zarów-no przed projektantem, jak i użytkownikiem. Dostosowanie stanowiska pracydo człowieka w taki sposób, aby z jednej strony zachować możliwość rozwojuczłowieka, a z drugiej zapewnić niezawodne funkcjonowanie techniki, wymagabadań interdyscyplinarnych. Niedotrzymanie tego warunku zagraża brakiemwspółdziałania w układzie człowiek-maszyna-środowisko, prowadzi do zwięk-szenia ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą.18Włodzimierz MichalskiOcena warunków pracy, prowadzona w zakładach przemysłowych, ograni-cza się najczęściej do pomiarów materialnego środowiska pracy oraz przeglą-dów stanu technicznego urządzeń w aspekcie zagrożeń wypadkowych. Są tojednak oceny fragmentaryczne, nieobejmujące w sposób całościowy czynnikówzwiązanych z warunkami pracy, decydujących o stanie funkcjonalny człowiekai efektach jego pracy.Jednym z bardzo istotnych etapów działalności inżynierskiej jest projekto-wanie procesów i środków produkcji. Na tym etapie dobiera się idee działaniatechnicznego, rozwija koncepcje systemów technicznych. Podejmowane na tymetapie decyzje rzutują na skuteczność, ekonomiczność i niezawodność, a tymsamym wydajność i użyteczność społeczną całego przedsięwzięcia. Zatem każdeprojektowanie techniczne poprzedzające fazę konstruowania wymaga znajo-mości i czytelnego opisu relacji pomiędzy elementami systemów technicznych.W większości obecnie prowadzonych badań systemy techniczne traktowane sąjako układ typ człowiek-obiekt techniczny-otoczenie, z uwzględnieniem zna-czącej roli człowieka w ich funkcjonowaniu. Człowiek nadmiernie obciążonyprzez niedostosowanie jego możliwości do warunków pracy jest mniej wydajnyi stwarza zagrożenie dla innych elementów systemu technicznego. Istotne jestwięc podejmowanie badań w zakresie oceny jakości stanowiska, których celembyłoby określenie ilościowych związków pomiędzy warunkami pracy, funkcjo-nalnością pracownika i efektami jego pracy.1. Stanowisko pracy – różne ujęciaPostęp organizacyjny doprowadził do tego, że na zakład pracy patrzy się jako naorganiczny zespół szeregu wydziałów, z których każdy ma dokładnie określo-ne zadanie i musi się wykazać odpowiednimi wynikami produkcyjnymi i eko-nomicznymi. Nieodzownym elementem każdego zakładu są stanowiska pracy.Pojęcie stanowiska pracy w literaturze fachowej jest niejednoznaczne i częstoutożsamiane z terminem stanowiska roboczego, jednak te dwa pojęcia nie są toż-same. Stanowisko pracy jest pojęciem ogólnym o szerokim zakresie odniesienia.Interpretacja definicji stanowiska pracy jest ważna z powodu określenia jego ele-mentów składowych, jak i spełnianych funkcji, które determinują dobór i zakreskryteriów metody analizy czynników kształtujących warunki pracy na stanowi-sku pracy w aspekcie ich jakości oraz produktywności czynnika ludzkiego.W układzie człowiek-maszyna występuje współdziałanie między człowie-kiem a maszyną lub narzędziem pracy lub przedmiotami pracy i zachodzi onozawsze w określonej przestrzeni, na określonej powierzchni, w pobliżu lub przypomocy określonych urządzeń.Diagnozowanie jakości stanowisk pracy metodą zbiorów rozmytych19Według T. Kotarbińskiego [1968, s. 88] stanowisko pracy jest najmniejszą,niepodzielną cząstką struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, w której pra-cownik, a więc człowiek o odpowiednich kompetencjach, pracując w określonejprzestrzeni roboczej i warunkach fizyczno-społecznych, wykonuje celowe za-danie, polegające na realizacji części procesu pracy związanej z przetwarzaniemjakiegoś tworzywa w wyrób lub półwyrób przy pomocy odpowiednich narzędzipracy, maszyn, urządzeń technicznych i przyrządów.Według C. Bąbińskiego [1972, s. 38] stanowisko pracy jest elementem orga-nizacyjnym jednostki produkcyjnej lub usługowej, w którym pojedynczy czło-wiek lub zespół wykonuje w ramach zatrudnienia określone zadania (funkcje),posługując się ustalonymi środkami i stosując określone metody pracy.Stanowisko robocze rozumiane jest na ogół jako najmniejsza komórka pro-dukcyjna. Brak precyzyjnych kryteriów podziału stanowisk na stanowiska robo-cze i stanowiska pracy w konsekwencji prowadzi do tego, że w literaturze pojęciate używane są zamiennie. E. Górska i E. Tytyk [1988, s. 17] zauważają zasadniczązależność między stanowiskiem roboczym a stanowiskiem pracy. Wskazują oni,że każde stanowisko robocze może być jednocześnie stanowiskiem pracy, ale niekażde stanowisko pracy może być stanowiskiem roboczym.T. Pszczółkowski wMałej encyklopedii prakseologii i teorii organizacji[1978,s. 231] podaje, że stanowisko pracy to miejsce zajmowane przez pracownikaw określonej organizacji, rozpatrywane ze względu na hierarchię służbową alboze względu na przypadające na danego pracownika działania cząstkowe wyni-kające z podziału pracy. Definiuje on również stanowisko robocze jako miejscewyposażone w aparaturę, przy której jeden pracownik wykonuje powtarzającesię działania ze względu na przyjęty w danej instytucji podział zadań.WEncyklopedii organizacji i zarządzaniatermin stanowisko pracy, jak rów-nież stanowisko pracy biurowej, zdefiniowany jest jako:-ramy wyznaczają potrzeby i możliwości optymalnego funkcjonowaniaukładu człowiek-maszyna,−podstawowa, niepodzielna komórka struktury organizacyjnej zakładu pra-cy, której najmniejszy w strukturze przedsiębiorstwa (instytucji) systemdziałania, stanowiący cząstkę systemu wyższego rzędu (oddziału, wydzia-łu), który z kolei wchodzi w skład systemu jeszcze większego jakim jest in-stytucja (organizacja),−wszystkie stanowiska pracy w biurokratycznych strukturach zarządzaniabiorące udział w procesie obiegu informacji do celów zarządzania [Piasecz-ny 1981, s. 488].Z. Zbichorski [1974, s. 340] w rozważaniach nad organizacją procesu pro-dukcyjnego i związków, jakie zachodzą podczas procesu produkcyjnego w re-lacji układu człowiek-maszyna, doszedł do wniosku, iż najmniejszą komórkąprodukcyjną jest stanowisko robocze na którym człowiek realizuje powierzonecelowo zaplanowane zadania za pomocą środków produkcji.20Włodzimierz MichalskiWedług Zbichorskiego właśnie na stanowisku roboczym odbywa się pro-ces produkcyjny, który określamy najczęściej jako proces celowego działaniaczłowieka na materiał przy użyciu odpowiednich maszyn lub narzędzi, wedługz góry przewidzianych metod obróbczych zależnych od zastosowanej technolo-gii. Zatem w tym ujęciu Zbichorski definiuje stanowisko robocze w następującysposób: „stanowiskiem roboczym nazywamy najmniejszą komórkę produkcyj-ną, którą charakteryzują: uzbrojenie niezbędne dla wykonania danej operacji,obsada robocza oraz aktualne normy pracy i przepisy bhp” [Zbichorski i Jucheł-ko 1987]. Według tego badacza stanowisko pracy jest najmniejszą komórkąprodukcyjną, w której człowiek, działając celowo – używając maszyn, urządzeńnarzędzi – obrabia materiał, wykonując operację lub jakąś fazę procesu produk-cyjnego.M. Leśniewski [1981] stwierdza, że stanowisko robocze „jest to najmniejszapodstawowa komórka wytwórcza zdolna do produkcji, w której występuje w ści-śle określonej przestrzeni organiczne zespolenie w procesie pracy trzech głów-nych czynników tego procesu: wykonawców (ludzi), środków pracy i przedmio-tów pracy”.Stanowisko robocze może być stacjonarnym lub poruszającym się trwałymśrodkiem produkcji. Obejmuje ono również człowieka, którego celem działaniajest dokonanie czynności przygotowawczych, realizujących wytwórczy procespracy, bądź jego nadzorowanie i kontrolowanie.Stanowisko pracy jest zatem obiektem, który wykonuje, z udziałem człowie-ka i przy pomocy środków technicznych, ściśle określone, elementarne zadaniaprodukcyjne lub usługowe i jest ono wszędzie tam, gdzie człowiek wykonujeprzydzielone mu zadania. Stanowisko pracy może być wyposażone w kilkamaszyn lub urządzeń, w jedną maszynę bądź tylko w część maszyn. Opróczmaszyn, urządzeń, narzędzi, wyposażenia pomocniczego, jako podstawowegoskładnika stanowiska pracy, obejmuje ono zarówno „przestrzeń konieczną dlaskładowania materiału przed i po obróbce oraz poruszania się człowieka pod-czas wykonywania pracy” [Górska i Tytyk 1998, s. 18].T. Musioł i J. Grzesiek [2008, s. 9–10] uważają, że stanowisko pracy może sięskładać z kilku stanowisk roboczych, w szczególności gdy na stanowisku pracyrealizowany jest przez zespół pracowników konkretny proces technologiczny.W tym ujęciu stanowisko pracy według autorów jest jednostką produkcyjną,przy której znajduje się kilka stanowisk roboczych. Musioł i Grzesiek, ze wzglę-du na aspekt ergonomiczny, rozgraniczają zorganizowanie właściwej produk-cji od ukształtowania stanowisk roboczych, na których realizowany jest procesprodukcji. Według tych badaczy w świetle koncepcji ergonomicznej stanowiskopracy nie jest „podstawową komórką” procesu produkcyjnego, lecz podstawo-wą komórką struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, której ramy wyznaczająpotrzeby i możliwości funkcjonowania układu człowiek-maszyna w szerszymrozumieniu osiągania celów tego układu.Diagnozowanie jakości stanowisk pracy metodą zbiorów rozmytych21P. Krasucki i E. Michalski [1983, s. 56] dla potrzeb badań środowiska pra-cy przyjęli, iż stanowisko pracy stanowi element organizacyjny jednostki pro-dukcyjnej lub usługowej, w którym pojedynczy człowiek lub zespół wykonujew ramach zatrudnienia określone zadania, posługując się ustalonymi środkamiprodukcji i stosując ustalone metody pracy.Według normy Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy orazrozporządzenia w sprawie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracystanowisko pracy to przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przed-mioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę [PN-N-18001:2004]. W tym ujęciu termin pojęcia stanowiska pracy jest bardzo sze-roki, bo odnosi się do przestrzeni, w jakiej praca została zorganizowana. Zatemo warunkach pracy będą decydowały między innymi czynniki zależne od czło-wieka (np dostosowanie obiektu, w którym zorganizowano stanowisko pracy,do warunków wynikających z charakteru prowadzonej działalności i zastosowa-nych technologii) oraz od niego niezależne (np. czynniki atmosferyczne), deter-minujące jakość warunków stanowiska pracy.Według J. Zieleniewskiego [1981, s. 361–364] stanowisko pracy to pomiesz-czenie lub część pomieszczenia roboczego stanowiące całość przestrzennie po-łączoną, a zarazem wyodrębnioną z innych pomieszczeń przez to, że służy dopracy jedno- lub kilkuosobowego zespołu ludzi ściśle ze sobą współpracującychprzy określonym zadaniu roboczym lub grupie takich zadań – wraz ze znajdują-cymi się na miejscu zasobami przydatnymi do pracy, która ma tam się wykony-wać. Zieleniewski wyraźnie rozróżnia pojęcie stanowiska roboczego i stanowi-ska pracy. Jego zdaniem, stanowisko robocze jest wydzieloną częścią stanowiskapracy rozumianą jako przestrzeń, w której odbywa się wykonanie pracy, a jed-nocześnie oddzieloną od innych pomieszczeń. W tym ujęciu na danym stano-wisku pracy może znajdować się wiele stanowisk roboczych, na których zespółpracowników wykonuje pracę.S. Filipkowski [1972, s. 172] w rozważaniach nad organizacją stanowiskapracy prezentuje pogląd,iż termin stanowisko pracy należy utożsamiać z pracą jednego człowiekai dlatego twierdzi on, iż stanowisko pracy nie jest podstawową komórką struk-tury produkcyjnej, lecz podstawową komórką struktury organizacyjnej zakładupracy. Według Filipkowskiego w układzie człowiek-maszyna mamy konkretnewspółdziałanie między człowiekiem a maszyną (lub narzędziami pracy alboprzedmiotami pracy), które zachodzi w określonej przestrzeni, na określonejpowierzchni, w pobliżu lub za pomocą określonych urządzeń. Jakkolwiek cza-sem daną maszynę, urządzenie techniczne obsługuje więcej niż jeden człowiek,każdy z tych ludzi powinien mieć właściwe (z ergonomicznego punktu widze-nia), zorganizowane stanowisko pracy bez względu na czas wykonywania pracy. [ Pobierz całość w formacie PDF ]