Model zadośćuczynienia ...

Model zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym, PLIKI-PDF, prawo(2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Autor:
Justyna Matys
Tytuł:
Model zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym.
Wykaz skrótów
ABGB
- Allgemeinen Bürgerlichen Gesetzbuch (austriacki kodeks cywilny 1811 r.)
All ER
- All England Law Reports
AUMCS
- Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska
BGB
- Bürgerliches Gesetzbuch (niemiecki kodeks cywilny)
Cciv
- Code civil z 21 marca 1804 r. (francuski kodeks cywilny - kodeks Napoleona)
BGHZ
- Entscheidungssammlung des Bundesgerichtshofes in Zivilsachen (zbiór urzędowy orzeczeń
niemieckiego Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych)
Dz. U.
- Dziennik Ustaw
Dz. Urz. WE
- Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich
ETPC
- Europejski Trybunał Praw Człowieka
ETS
- Europejski Trybunał Sprawiedliwości
k.c.
- ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.
k.k. z 1997 r.
- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.
k.k. z 1969 r.
- ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. - Kodeks karny, Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.
Konstytucja RP
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483
z późn. zm.
k.p.c.
- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296 z
późn. zm.
k.p.k. z 1997 r.
- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555
z późn. zm.
k.p.k. z 1969 r.
- ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. - Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 13, poz. 96
z późn. zm.
KPP
- Kwartalnik Prawa Prywatnego
k.z.
- rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Kodeks zobowiązań,
Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.
KZS
- Krakowskie Zeszyty Sądowe. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawach karnych
M. Praw.
- Monitor Prawniczy
NKZ
- Nowy Kodeks Zobowiązań
NP
- Nowe Prawo
OGH
- Oberste Gerichtshof (austriacki Sąd Najwyższy)
OSA
- Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSAB
- Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej
OSN
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSN-ZD
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Zbiór Dodatkowy
OSNC
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
OSNCK
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Izby Karnej
OSNC-ZD
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna - Zbiór Dodatkowy
OSNCP
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej, Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych
OSNKW
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa
OSNP
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
OSP
- Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA
- Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
OTK
- Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
OTK ZU
- Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy
OTK-A
- Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, seria A
PAN
- Polska Akademia Nauk
PCK
- Polski Czerwony Krzyż
PiM
- Prawo i Medycyna
PiP
- Państwo i Prawo
PPH
- Przegląd Prawa Handlowego
prawo prasowe
- ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe, Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.
PS
- Przegląd Sądowy
PUG
- Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
RPEiS
- Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
SA
- sąd apelacyjny
SN
- Sąd Najwyższy
TK
- Trybunał Konstytucyjny
TPP
- Transformacje Prawa Prywatnego
ZNUJ PWiOWI
- Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony
Własności Intelektualnej
ustawa o z.o.z.
- ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, tekst jedn.: Dz. U. z
2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.
Wprowadzenie
1.
Krzywda wyrządzona drugiemu człowiekowi powinna zostać naprawiona - to najbardziej
rozpowszechniona i oczywista zasada moralna ludzkości
1
. Jej kompensata może odbywać się różnymi
sposobami. Już w przepisach pierwszych zapisanych kodeksów zostało przyjęte, że wynagrodzenie
krzywdy następuje poprzez zapłatę materialnego świadczenia jako środka podstawowego i
zapewniającego najszerszą ochronę naruszonych interesów.
Równocześnie występuje specyficzne zagadnienie: przedmiot ochrony jest niemajątkowy, zaś środek
ochrony w postaci zadośćuczynienia jest majątkowy, wyrażalny w pieniądzu. Zachodzi więc różnica w
kryteriach oceny, powodująca dalej idące konsekwencje: brak możliwości ustalenia wzajemnych relacji
pomiędzy naruszonym dobrem, w praktyce przede wszystkim dobrem osobistym
2
, i wywołaną tym
naruszeniem szkodą niemajątkową a ujętym w pieniądzu zadośćuczynieniem, mającym wyrównać
poniesiony uszczerbek. To powoduje, że środek ochrony majątkowej dóbr osobistych w postaci sumy
pieniężnej przyznawanej tytułem zadośćuczynienia pieniężnego nigdy nie będzie w pełni adekwatny do
wyrządzonej szkody niemajątkowej oraz nigdy w sposób pełny i całkowity nie wyrówna poszkodowanemu
negatywnych przeżyć związanych z naruszeniem. Dlatego też funkcja kompensacyjna spełniana przez
zadośćuczynienie pieniężne powinna być rozumiana odmiennie od kompensacji właściwej roszczeniom
odszkodowawczym, które wyrównują w całości powstałą szkodę majątkową.
Nasuwa się pytanie, dlaczego ustawodawca wprowadził do systemu prawnego instytucję mającą
wynagrodzić poszkodowanemu doznaną szkodę niemajątkową, która to instytucja w praktyce nie może
należycie wypełniać przypisanych jej funkcji, polegających przede wszystkim na majątkowej kompensacji
wyrządzonej krzywdy? Szukając odpowiedzi, należy zauważyć, że żadne środki prawne, zarówno o
charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym, nie są w stanie całkowicie zatrzeć w świadomości
poszkodowanego negatywnych przeżyć, doznanych cierpień psychicznych i fizycznych. Instrumenty
prawne nie mogą sprawić, że osoba skrzywdzona zapomni o wyrządzonej jej krzywdzie. Do tego
potrzebne jest działanie samego poszkodowanego, który przebaczy sprawcy powstałego uszczerbku.
Odpowiednia suma pieniężna ustalona przez sąd przyznawana tytułem zadośćuczynienia ma dostarczyć
pozytywnych emocji i doświadczeń, które spowodują, że negatywne doznania poszkodowanego ulegną
zmniejszeniu. Przyjęcie i akceptacja konsumpcyjnego modelu życia oraz uniwersalność zastosowania
pieniądza we współczesnym świecie sprawiają, że zadośćuczynienie jako środek majątkowej ochrony
dóbr osobistych, a także krzywdy, o której mowa w art. 446 4 k.c., może być najbardziej efektywnym
instrumentem ochrony wartości niemajątkowych. Z jednej strony nie może w sposób idealny
zrekompensować doznanych krzywd i negatywnych przeżyć, zaś z drugiej - za pomocą środków
pieniężnych można dostarczyć pozytywnych przeżyć, również nieznajdujących odzwierciedlenia w
wartościach materialnych.
Znakomity filozof L. Petrażycki zastanawiał się nad sensem, celem oraz znaczeniem odszkodowania.
Doszedł do wniosku, że jest ono ważne z punktu widzenia pedagogiki prawnej, "kształtowania i
uszlachetniania charakteru jednostki i zbiorowości oraz zasad postępowania". Jego istnienie działa
prewencyjnie - powstrzymuje od wyrządzenia szkody, "kieruje postępowanie ludzkie ku dobru,
zapobiegając złu", a także wzmacnia i rozwija poczucie odpowiedzialności za postępowanie własne,
uwzględnia konieczność poszanowania interesów drugiej osoby, "staje się czynnikiem postępu i zbliżenia
się do ideału. To oddziaływanie etyczne stanowi dobro samo w sobie"
3
. Podsumowując, autor stwierdza,
że: "sens i znaczenie tej instytucji polega (...) na psychicznym oddziaływaniu na społeczeństwo,
kierowaniu postępowania obywateli ku dobru ogólnemu i udoskonalaniu charakteru jednostek i
społeczeństwa"
4
. Jego przemyślenia można odnieść do zadośćuczynienia pieniężnego jako rodzaju
odszkodowania.
Obecność instytucji zadośćuczynienia w kodeksie cywilnym nie powinna budzić żadnych wątpliwości,
instrument ten działa bowiem kompensacyjnie (w tym dostarczając satysfakcji), represyjnie i
prewencyjnie.
2.
Zadośćuczynienie pieniężne z tytułu szkody niemajątkowej w kodeksie cywilnym do czasu
wprowadzenia art. 446 4
5
było ściśle związane z naruszeniem dóbr osobistych. Wydaje się, że w
praktyce najczęściej instytucja ta nadal będzie dotyczyła wynagrodzenia krzywdy wyrządzonej z tytułu
naruszenia tych wartości.
Waga problemu majątkowego wynagradzania szkód niemajątkowych doznanych w wyniku
naruszenia dóbr osobistych oraz to, że często środki niemajątkowe wskazane w art. 24 k.c. nie spełniają
względem osoby poszkodowanej funkcji kompensacyjnej i satysfakcyjnej, powoduje, że zadośćuczynienie
staje się podstawowym środkiem ich ochrony. Wyraźnie rysuje się ewolucja ochrony dóbr osobistych w
ustawodawstwie i większe otwarcie się sądów orzekających w kwestii przyznawanych sum pieniężnych
tytułem zadośćuczynienia.
Należy zaznaczyć, iż mimo że tematyka zadośćuczynienia pieniężnego za szkodę niemajątkową jest
obecna w licznych wypowiedziach doktryny, to ukazujące się prace skupiają się przede wszystkim na
wykładni obowiązujących przepisów i sposobach rozwiązywania problemów wynikających z niedociągnięć
legislacyjnych. Brak opracowania monograficznego, które poruszałoby to zagadnienie od strony
funkcjonalnej oraz przemian, jakie dokonują się w obrębie tej instytucji, oraz wpływu na nią ustroju
społeczno-gospodarczego. Również problematyka zadośćuczynienia pieniężnego przyznawanego z tytułu
śmierci osoby najbliższej nie była szeroko podejmowana w literaturze z racji upływu krótkiego czasu od
wprowadzenia do kodeksu cywilnego art. 446 4.
Celem pracy jest analiza zmian dokonanych w przepisach kodeksu cywilnego, w których jest
przewidziane roszczenie o zadośćuczynienie, oraz funkcji spełnianych przez tę instytucję z
uwzględnieniem zachodzących przeobrażeń ustrojowych państwa, z równoczesnym wskazaniem
dalszych możliwych kierunków jej rozwoju.
Rozważania zawarte w pracy dotyczą głównie zadośćuczynienia pieniężnego przyznawanego z
tytułu naruszenia dóbr osobistych. Stanowią próbę wykazania prawdziwości tezy, że zadośćuczynienie z
mieszanego środka ochrony dóbr osobistych, łączącego w sobie specyficzne elementy zarówno
instrumentów niemajątkowych, wskazanych w art. 24 k.c., jak i formy majątkowej, zaczyna coraz bardziej
przesuwać się w kierunku instytucji majątkowej ochrony dóbr osobistych. Zadośćuczynienie pieniężne
staje się najbardziej efektywnym środkiem ochrony dóbr osobistych. Zachodzące zmiany w regulacji
obejmującej zadośćuczynienie zmierzają w kierunku szerszej ochrony majątkowej doznanej krzywdy, zaś
kierunek ewolucji świadczy o rosnącej "wartości" dóbr osobistych.
Ochrona dóbr osobistych, wybierane przez poszkodowanych instrumenty prawne zależą od
uwarunkowań społecznych. Dokonana na potrzeby rozprawy analiza spraw o ochronę dóbr osobistych z
właściwości Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (mimo że ma charakter tylko ilustracyjny) wskazuje, iż
poszkodowani z większych ośrodków chętniej dochodzą ochrony naruszonych praw osobistych niż osoby
zamieszkałe w mniejszych miejscowościach. Niewątpliwie znaczenie mają także zajmowane stanowiska,
pełnione funkcje publiczne, poziom wykształcenia. Z przekazów medialnych wynika, że osoby
powszechnie znane preferują instrumenty wskazane w art. 24 k.c. lub środek o charakterze mieszanym,
jakim jest roszczenie o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wybrany cel społeczny (art. 448
k.c.).
3.
Podjętą problematykę pod względem merytorycznym można podzielić na trzy części. Pierwsza,
obejmująca rozdziały 1 i 2, przedstawia zagadnienia historyczne i prawnoporównawcze. Druga,
składająca się z rozdziałów 3, 4 i 5, to analiza instytucji zadośćuczynienia pieniężnego od strony
przedmiotu ochrony, przesłanek odpowiedzialności oraz czynników wpływających na wysokość
odpowiedniej sumy pieniężnej przyznawanej tytułem zadośćuczynienia. Trzecia część, stanowiąca
równocześnie zakończenie i podsumowanie pracy, przedstawia dalsze możliwe kierunki rozwoju
omawianej instytucji.
W rozdziale 1 poruszone zostało zagadnienie kształtowania się instytucji zadośćuczynienia
pieniężnego w rozwoju historycznym. Wywodzi się ono z krwawej zemsty i pierwotnie pełniło funkcje
represyjne. Następnym etapem był proces przekształcenia się zadośćuczynienia pieniężnego w instytucję
o charakterze kompensacyjnym. W wielkich kodyfikacjach pochodzących z XIX w. jawi się już jako środek
mający wyrównać poszkodowanemu doznaną szkodę niemajątkową.
Analizie poddane zostały najważniejsze regulacje obowiązujące w państwach zaborczych;
zdeterminowały one kształt instytucji zadośćuczynienia w kodeksie zobowiązań. Zaprezentować należało
również prace nad kodeksem zobowiązań, jak też przyjęte w nim rozwiązania dotyczące majątkowego
wynagrodzenia krzywdy. Uwagę zwraca przede wszystkim szerszy zakres podstaw przyznania
zadośćuczynienia w prawie okresu międzywojennego niż w pierwotnym tekście kodeksu cywilnego.
W latach powojennych, jeszcze podczas obowiązywania kodeksu zobowiązań zadośćuczynienie było
przedmiotem krytyki. Instytucję tę uznawano za niezgodną z "moralnością socjalistyczną" i nieprzydatną w
nowych warunkach ustrojowych. Negatywne stanowisko orzecznictwa oraz niektórych przedstawicieli
doktryny odcisnęło piętno na przyjętych w kodeksie cywilnym uregulowaniach, a także na późniejszej
praktyce stosowania prawa i wysokościach sum pieniężnych przyznawanych tytułem zadośćuczynienia.
Można postawić tezę, że ze względu na wysokość przyznawanych sum pieniężnych zadośćuczynienie
stało się mieszanym środkiem ochrony dóbr osobistych, a wykształcona w orzecznictwie tendencja
utrzymywała się przez bardzo długi okres.
Zadośćuczynienie wykazuje też wyraźne związki z charakterem ustroju państwa.
4.
Przedmiot rozważań zawartych w rozdziale 2 dotyczy analizy przepisów prawnych i stanowiska
orzecznictwa w kwestii zadośćuczynienia w porządkach prawnych państw europejskich. Wybrane
państwa stanowią przykład odmiennego podejścia do majątkowego wynagradzania szkody
niemajątkowej. Austria należy do kręgu ustawodawstw germańskich, które dopuszczają przyznawanie
zadośćuczynienia w bardzo ograniczonym zakresie. Z kolei prawo francuskie reprezentuje liberalne
podejście w kwestii majątkowej rekompensaty za wyrządzoną krzywdę. Instytucja zadośćuczynienia nie
jest w tym systemie powiązana z naruszeniem dóbr osobistych. Doznana szkoda niemajątkowa jest
wynagradzana zarówno przy odpowiedzialności deliktowej, jak i kontraktowej. Interesujące jest
stanowisko orzecznictwa w przypadku zadośćuczynienia przyznawanego osobom najbliższym
bezpośrednio poszkodowanego. Przyjęte w prawie francuskim rozwiązania mogą stanowić punkt wyjścia
w dyskusji o potrzebie i sposobie rozszerzenia podstaw przyznania zadośćuczynienia na gruncie prawa
polskiego.
Analiza systemu angielskiego jest ciekawa ze względu na istniejące różnice w stosunku do prawa
kontynentalnego. Uwagę zwracają przede wszystkim specyficzne rodzaje zadośćuczynienia funkcjonujące
w systemie
common law
, które nie występują w porządkach prawnych państw europejskich.
5.
Rozdział 3 rozpoczyna analiza podstaw aksjologicznych ochrony dóbr osobistych. Wywodzą się
one nie tylko z prawa stanowionego. Także normy o charakterze religijnym i etycznym zakazują działań
naruszających podstawowe prawa przysługujące jednostce ludzkiej. Uwzględnienie tych zagadnień jest
uzasadnione ze względu na proces wykładni norm prawnych, który nie może być oderwany od
podstawowych zasad moralnych i genezy powstania chronionych wartości, ponieważ zgodnie z rzymską
paremią
ius est ars boni et aequi
.
Dobra osobiste znajdują się pod ochroną zarówno prawa prywatnego, jak i publicznego. Z racji
możliwego równoczesnego ich zakwalifikowania do praw człowieka także konwencje międzynarodowe
zapewniają ochronę w płaszczyźnie wertykalnej, w stosunkach państwo - obywatel.
W rozdziale tym zostało wyjaśnione pojęcie dóbr osobistych oraz ich konstrukcji prawnej.
Problematyka ta pozostaje sporna w doktrynie, równocześnie zaś zagadnienie jednolitości czy wielości
praw podmiotowych osobistych wzbudza nikłe zainteresowanie w judykaturze, a zatem rozważania mają
charakter teoretyczny. Do czasu wejścia w życie art. 446 4 k.c. na gruncie kodeksu cywilnego doznana
przez poszkodowanego szkoda niemajątkowa podlegała wynagrodzeniu tylko wtedy, gdy powstała w
wyniku naruszenia dóbr osobistych.
W dalszej kolejności należało wyjaśnić, czym jest zadośćuczynienie, jak jest ono rozumiane w
literaturze i w orzecznictwie, czemu służy ta instytucja oraz jaki jest jej cel i funkcje. Stanowi to niezbędną
podstawę dalszych rozważań.
Aby ukazać, że zadośćuczynienie stanowi najbardziej efektywny instrument ochrony dóbr osobistych,
konieczne jest dokonanie krótkiego porównania przysługujących poszkodowanemu środków ochrony w
razie naruszenia tych dóbr. W tym kontekście powinno się także poruszyć kwestię charakteru prawnego
roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny. Wydaje się, że uznawanie tego
środka ochrony za ściśle majątkowy instrument ochrony dóbr osobistych może wywoływać wątpliwości.
Na problematykę podjętą w rozdziale 3 składa się także zagadnienie kumulacji roszczeń
przysługujących poszkodowanemu na podstawie art. 445 i 448 k.c.
Rozważania zawarte w pracy dotyczą głównie ochrony osób fizycznych. Kwestia przyznawania
zadośćuczynienia osobom prawnym jest poruszona ubocznie, jedynie w celu wskazania wyłaniających się
wątpliwości.
6.
Rozdział 4 zawiera analizę przesłanek przyznania zadośćuczynienia pieniężnego wspólnych
wszystkim roszczeniom, specyficznych przesłanek wskazanych w treści art. 417
2
k.c. oraz kontrowersji
wokół warunków koniecznych przyznania zadośćuczynienia z art. 446 4 k.c. W celu ukazania tendencji
w judykaturze omówiono przesłanki najczęściej naruszanych dóbr osobistych. Przedstawione zostało w
szczególności twórcze podejście orzecznictwa, które poprzez odpowiednią wykładnię art. 445 k.c. w
okresie rygorystycznego ujęcia podstaw prawnych uzasadniających majątkową rekompensatę doznanej
krzywdy pozwoliło na szersze niż wynikało to z literalnego brzmienia ustawy określenie przypadków
uzasadniających przyznanie zadośćuczynienia. Podjęta została problematyka bezprawności oraz
okoliczności wyłączających bezprawność działania sprawcy naruszenia dóbr osobistych. Zachodzący
między zdarzeniem wyrządzającym szkodę a doznanymi przez poszkodowanego negatywnymi
odczuciami związek przyczynowy musi być w przypadku krzywdy ujmowany wyjątkowo. Rygorystyczne
przestrzeganie zasady adekwatności związku przyczynowego może prowadzić do odmowy przyznania
zadośćuczynienia, ponieważ ścisłe wykazanie adekwatności następstw jest w wielu wypadkach znacznie
utrudnione czy wręcz niemożliwe.
Rozwiązania prawne dotyczące zadośćuczynienia podlegają w prawie polskim ewolucji, czego
wyraźnym przykładem są nowelizacje kodeksu cywilnego w tym zakresie i wprowadzenie ustawą z dnia
30 maja 2008 r. art. 446 4 k.c., na podstawie którego najbliżsi członkowie rodziny zmarłego mogą żądać
przyznania im zadośćuczynienia.
7.
Wysokość sumy pieniężnej przyznawanej tytułem zadośćuczynienia stanowi kluczowe, a zarazem
wciąż kontrowersyjne zagadnienie. Mimo zachodzących w obrębie instytucji zadośćuczynienia zmian, w
judykaturze nadal widoczne są wypowiedzi, zgodnie z którymi przyznawana kwota, stanowiąca
rekompensatę za krzywdę wynikającą z naruszenia dóbr osobistych, powinna pozostawać na
umiarkowanym poziomie. Można jednak zaobserwować pojawiającą się tendencję wzrostową.
Okoliczności wywierające wpływ na wysokość zadośćuczynienia nie mają wyłącznie charakteru
prawnego. Rysujące się zmiany w podejściu do instytucji majątkowego wynagradzania krzywdy
uzależnione są od zachodzących zmian ustrojowych w państwie. Dostrzeganie istotności i roli dóbr
osobistych niewątpliwie znajduje odzwierciedlenie w wysokości przyznawanych sum pieniężnych.
Decydującym kryterium wpływającym na wysokość odpowiedniej sumy pieniężnej jest rozmiar
doznanej szkody niemajątkowej. Należy uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, które mogą
wzmacniać lub osłabiać negatywne odczucia poszkodowanego. Z woli ustawodawcy zostały
wprowadzone wyjątki od zasady, że to rozmiar szkody rozstrzyga o wysokości zadośćuczynienia. Są nimi
przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody oraz sytuacja majątkowa stron.
Zmiany wysokości przyznawanych sum pieniężnych oraz dokonana w 1996 r. nowelizacja art. 448
k.c.
6
wpłynęły na funkcję zadośćuczynienia. Obecnie w coraz większym stopniu zaczyna ono pełnić
funkcję kompensacyjną i satysfakcyjną. Funkcja represyjna i prewencyjna, podobnie jak w
odszkodowaniu, jest funkcją uzupełniającą. Powoduje to dalej idące konsekwencje, a mianowicie
zadośćuczynienie pieniężne staje się środkiem majątkowej ochrony dóbr osobistych. Tym samym w
prawie polskim można wyróżnić trzy rodzaje środków ochrony dóbr osobistych: niemajątkowe, instrument
o charakterze mieszanym (roszczenie o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny) oraz
zadośćuczynienie stanowiące środek majątkowy.
Kryteria ustalania wysokości szkody mają charakter dynamiczny, co wpływa na funkcję
zadośćuczynienia i okoliczności, które sąd bierze pod uwagę, ustalając wysokość zadośćuczynienia.
Wysokość przyznawanych sum w dużym stopniu kształtuje funkcje analizowanego środka, stąd też
rozważania dotyczące funkcji mieszczą się w zakresie zagadnień obejmujących charakter czynników
wpływających na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego (rozdział 5).
Podstawową metodą badawczą wykorzystaną w pracy jest metoda dogmatyczno-prawna, polegająca
na analizie obowiązujących przepisów i orzecznictwa sądowego. W celu ukazania zmian zachodzących w
obrębie instytucji zadośćuczynienia pieniężnego zastosowanie znajduje również metoda historyczna.
Metoda komparatystyczna pozwoli na porównanie przyjętych w prawie polskim rozwiązań z
funkcjonującymi w obcych porządkach prawnych. Ułatwi też odpowiedź na pytanie o sens i konieczność
[ Pobierz całość w formacie PDF ]