model profilaktyki ...

model profilaktyki stomatologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym, Stomatologia - materiały do czytania

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Czas. Stomatol., 2009, 62, 6, 502-508© 2009 Polish Dental Society„Zdrowy uśmiech wśród najmłodszych” – modelprofilaktyki stomatologicznej dla dzieci w wiekuprzedszkolnym“Healthy smile for the youngest” – sample model of dentalprophylaxis campaign directed at preschool age childrenBartosz Leda1, Tomasz Niedźwiedzki1, Mateusz Hędzelek2Z Katedry i Kliniki Protetyki Stomatologicznej Collegium Stomatologicum Uniwersytetu Medycznego im.Karola Marcinkowskiego w Poznaniu1Kierownik jednostki: prof. dr hab.W. HędzelekZ Katedry Psychologii Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego2Kierownik jednostki – prof. dr hab.M. LewickaAim of the study:To introduce a sample model ofdental prophylaxis campaign directed at preschoolage children, and to assess dental status of childrenwho took part in the campaign.Materials and methods:The campaign covered 349children aged 4-6 years attending fourteen Poznankindergartens. The programme of the prophylaxiscampaign was based on providing children withoral health education and intra-oral examination.The children were examined by means of disposabledental mirrors in artificial light. The incidence ofcaries, intensity (dmf index), the treatment index (f/df) and the average dmf value in relation to age andgender were estimated according to WHO criteria.Results:The incidence of dental caries in deciduousteeth was higher in boys’ population (52.5%), thangirls’ (50.6%). The intensity of caries in the studiedpopulation was 4.37 and average value of dmf was2.74.Conclusions:Data analysis confirms the need tointensify prophylaxis and treatment directed at thisgroup of patients. Promotion of education of oraland dental hygiene should be initiated among thepreschool age children.KEYWORDS:dental prophylaxis, preschool age children (betweenthe ages of 2 and 5), oral hygieneSummaryCel pracy:przedstawienie przykładowego progra-mu akcji profilaktyki stomatologicznej skierowanejdo dzieci w wieku przedszkolnym oraz ocena stanuuzębienia dzieci objętych programem akcji.Materiały i metody:w akcji wzięło udział 349 dzieciw wieku 4-6 lat z 14 poznańskich przedszkoli. Opra-cowany program akcji profilaktycznej zakładał po-szerzenie wiedzy o higienie jamy ustnej oraz badanieprzeglądowe dzieci. Badanie wykonano za pomocąjednorazowych lusterek stomatologicznych przysztucznym oświetleniu. Stosując kryteria oceny wgŚOZ określono frekwencję próchnicy, intensywność(wskaźnik puw/z), wskaźnik leczenia (w/pw) orazśrednią wartość puw w zależności od płci i wieku.Wyniki:wyższą frekwencję próchnicy stwierdzono wpopulacji chłopców – 52,5%, niż dziewcząt – 50,6%.Intensywność próchnicy w badanej populacji dzieciwyniosła 4,37 a średnia wartość puw 2,74.Podsumowanie:analiza danych potwierdza po-trzebę zintensyfikowania działań profilaktyczno--leczniczych skierowanych do tej grupy pacjentów.Programy edukacyjne z zakresu higieny jamy ustnejpowinny być realizowane wśród dzieci już na etapieprzedszkola.HASŁA INDEKSOWE:profilaktyka stomatologiczna, dzieci w wieku przed-szkolnym, higiena jamy ustnejStreszczenie5022009, 62, 6Model profilaktyki dla dzieci w wieku przedszkolnymWprowadzeniePróchnica uzębienia mlecznego wśróddzieci w wieku przedszkolnym nadal stano-wi poważny problem stomatologiczny, jaki społeczny [5, 8, 11-14]. Wielu autorówzwraca uwagę na utrzymujące się wysokiewartości wskaźników epidemiologicznychdotyczących występowania próchnicy wła-śnie w tej grupie pacjentów [5, 8, 12-14].Specyfika choroby próchnicowej uzębieniamlecznego wynika, przede wszystkim z licz-by negatywnych czynników wpływającychna stan jamy ustnej najmłodszych dzieci.Należą do nich czynniki natury osobniczejnp. niedostateczna higiena jamy ustnej czynieprawidłowa dieta, jak i ogólnospołecznejnp. zła sytuacja materialna rodziny czy brakdostępu do opieki stomatologicznej [4, 5, 17,18]. Niestety także świadomość zdrowot-na rodziców w zakresie prawidłowych na-wyków dietetyczno-higienicznych oraz po-trzeby działań profilaktyczno-leczniczych,zanim wystąpi nieodwracalna utrata tkanekzęba, kształtuje się jeszcze na stosunkowoniskim poziomie.Jak wynika z badańWierzbickieji wsp. [21]ponad 60% dzieci które ukończyły 3 lata irozpoczęły 4 rok życia, nie było nigdy ba-dane przez stomatologa. Niewielkie jest rów-nież wsparcie mediów, które ograniczają swo-ją aktywność do działań komercyjnych, w tejmaterii pomijając aspekty edukacyjne. Ma-ło powszechna jest wiedza na temat podsta-wowych środków do higieny jamy ustnej orazsposobów prawidłowego oczyszczania zębów[15]. Liczba programów propagujących sto-matologiczne zachowania prozdrowotne jestniewystarczająca, zaś ich skuteczność niska[3, 16].Wielu autorów zaleca działania o charakte-rze profilaktyki, jako sposób na obniżenie fre-kwencji występowania próchnicy wśród naj-młodszych [5, 8, 12-14]. Jednak z przyczynwymienionych powyżej profilaktyka prowa-dzona tylko w gabinecie stomatologicznymlub szkole staje się nieskuteczna, a przedewszystkim jest wprowadzona zbyt późno.Badania dotyczące skuteczności przeciwdzia-łania próchnicy sugerują rozpoczęcie procesuedukacji jak najwcześniej, już na etapie przed-szkola [1, 2, 7, 13].Pomysł akcji profilaktycznej „Zdrowyuśmiech wśród najmłodszych” zrodził siępodczas jednorazowego spotkania edukacyj-nego w jednym z poznańskich przedszkoli.Zachęceni pozytywnym odzewem ze stronydzieci, rodziców oraz pedagogów postanowi-liśmy rozszerzyć nasze działania na kolejneprzedszkola.Szczegółowy plan akcji został przygotowa-ny na podstawie wcześniejszych doświadczeńautorów [6, 9, 15, 19, 20]. Grupą docelowąbyły dzieci w wieku 4-6 lat uczęszczające dopoznański przedszkoli. Naszą akcję wsparłyCentrum Stomatologii „Candeo” oraz firmaBlend-a-med Oral-B.Cel pracyCelem pracy było przedstawienie przykła-dowego programu akcji profilaktyki stoma-tologicznej skierowanej do dzieci w wiekuprzedszkolnym oraz ocena stanu uzębieniadzieci objętych programem akcji.Materiały i metodyW programie edukacyjnym pod hasłem„Zdrowy uśmiech wśród najmłodszych”uczestniczyło 349 dzieci, w wieku 4-6 lat z14 prywatnych przedszkoli z terenu Poznania.Przygotowany program akcji profilaktycz-nej został zrealizowany na przełomie 2007 i503B. Leda i in.Czas. Stomatol.,2008 r. w zespole lekarz – higienistka – psy-cholog. Akcję przeprowadziło 4 lekarzy sto-matologów, 3 higienistki i 1 psycholog.Zajęcia odbywały się w grupach 10 osobo-wych z dziećmi w wieku 4, 5 i 6 lat. Wszystkiespotkania były pilotowane przez psychologa.Program akcji składał się z trzech odrębnychczęści, tzn.: wprowadzającej, edukacyjnej orazkońcowej (motywacyjnej).W części wprowadzającej rolą psycholo-ga było wytworzenie pozytywnej relacji po-między zespołem a dziećmi uczestniczącymiw akcji. Jego działania były oparte na za-sadach empatycznej komunikacji. Psychologwitając się z grupą zadawał kilka pytańotwartych, aby zachęcić dzieci do aktywne-go udziału w zajęciach. Dzieci przez około5 min. odpowiadały na ogólnikowo zadawanepytania np. co dzisiaj robicie w przedszkolu,jak dbamy o zęby itp. Do dzieci młodszychi bojaźliwych kierowane były pytania typuwprost np. czy myjecie zęby w przedszko-lu, czy macie własną szczoteczkę i pastę itp.Pytania te mają łatwiejszą strukturę odpowie-dzi i umożliwiały komunikowanie się psycho-loga z dziećmi na zasadzie prostych zwrotów„tak/nie” lub na zasadzie odpowiedzi niewer-balnych, np. poprzez pokiwanie głową czy ne-gatywny grymas. Następnie psycholog przed-stawiał lekarza oraz higienistkę którzy opi-sywali dzieciom cel swojej wizyty w przed-szkolu.Część edukacyjną każdorazowo rozpoczy-nano od prezentacji krótkiego filmu animo-wanego pt. „Wyprawa Zuzi po śnieżnobiałyuśmiech” dotyczącego higieny jamy ustnej.Następnie przeprowadzano instruktaż szczot-kowania zębów oraz ćwiczenia na modelach.Wszystko odbywało się w konwencji zaba-wy edukacyjnej w realizacji której przydat-ne były pomoce dydaktyczne, takie jak modelfantomowy z podświetleniem, oryginalny ze-504staw szczoteczka + pasta czy kolorowe plaka-ty. Materiały edukacyjne zostały opracowaneprzez psychologa natomiast środki do higie-ny jamy ustnej dostarczyła firma Blend-a-medOral-B.Wszystkie te czynności miały na celuzwiększenie zaangażowania dzieci, jak rów-nież przekonanie bardziej ostrożnych do włą-czenia się do zabawy. Instruktaż mycia zę-bów dotyczył zarówno metody posługiwa-nia się szczoteczkami manualnymi, podczasktórego demonstrowano metodę Fonesa, jaki elektrycznymi. Dzieci miały następnie oka-zję przećwiczyć technikę mycia zębów podkontrolą stomatologa i higienistki. Na koniecwykonywano badanie przeglądowe jamy ust-nej za pomocą jednorazowych lusterek sto-matologicznych przy sztucznym oświetleniu.Badanie takie przeprowadzano w jednej zsal dydaktycznych w obecności pozostałychdzieci.W części końcowej akcji wręczano dzieciomdyplom z informacją o stanie uzębienia w for-mie diagramu i szczoteczkę (odpowiednią dlawieku). Szczoteczka służyła jako dodatkowyczynnik motywujący dzieci do przestrzeganiazasad higieny jamy ustnej a informacja o sta-nie uzębienia stanowiła jasny sygnał dla rodzi-ców do podjęcia leczenie choroby próchnico-wej u dzieci.Wyniki badań umieszczano na specjalnieprzygotowanych kartach badań zawierającychinformacje ogólne oraz dotyczące uzębienia.Oceniano tylko stan uzębienia mlecznego podkątem występowania próchnicy, braków zę-bowych spowodowanych próchnicą oraz zę-bów wyleczonych. Stosując kryteria oceny wgŚOZ określono frekwencję próchnicy, inten-sywność (wskaźnik puw/z), wskaźnik leczenia(w/pw) oraz średnią wartość puw w zależnościod płci i wieku.2009, 62, 6Model profilaktyki dla dzieci w wieku przedszkolnymWynikiOdsetek dzieci z próchnicą wyniósł 51,6%.Wyższą frekwencję próchnicy stwierdzono wpopulacji chłopców – 52,5%, niż dziewcząt –50,6% (ryc. 1). Intensywność próchnicy w ba-danej populacji dzieci wyniosła 4,37 a średniawartość puw 2,74. Średnia wartości puw w za-leżności od wieku wyniosła 2,26 dla dzieci wwieku 4 lat, 3,09 w wieku 5 lat i 3,4 w wieku6 lat (ryc. 2). Wskaźnik leczenia przyjął war-tość 0,56.Omówienie wyników i dyskusjaZ danych dotyczących wartości frekwencjipróchnicy i puw wynika, że choroba próchni-cowa nadal stanowi poważny problem stoma-tologiczny wśród dzieci w wieku przedszkol-nym. Mimo, że wartości tych wskaźników sąniższe od uzyskanych przez wcześniejszychbadaczy, trudno będzie osiągnąć cele zdrowot-ne wyznaczone do realizacji przez ŚwiatowąOrganizację Zdrowia na lata 2006-2020 [1].Wartość wskaźnika frekwencji próchnicy wbadanej populacji rośnie wraz z wiekiem nie-zależnie od płci dziecka. Przyrost ten wyniósł17% pomiędzy 4 a 5 r.ż. i 29% pomiędzy 5 a6 r.ż. (ryc. 3). Podobną zależność przyjmujewskaźnik puw, z wyjątkiem populacji dziew-cząt w wieku 6 lat, kiedy jego wartość ob-niża się do poziomu 2,97 (ryc. 4). Skokowywzrost występowania próchnicy potwierdza,że w tej grupie wiekowej dzieci są szczegól-nie narażone na wpływ negatywnych czynni-ków, zarówno osobniczych jak i ogólnospo-łecznych.Na wartość wskaźnika puw główny wpływmiała wysoka składowa p. Najmniejszą war-tość (tylko 11), przyjął współczynnik określa-jący ekstrakcje z powodu próchnicy. Populacjachłopców, w badanej grupie, jest bardziej po-datna na występowanie próchnicy w porów-naniu do populacji dziewcząt w wieku przed-szkolnym. Różnica między obiema płciamijest niewielka (1,9%) jednak potwierdza ten-dencje zaobserwowane przez innych autorów[5, 8, 12-14].Z analizy zebranej dokumentacji wynikaponadto, że najwyższa frekwencja próchnicywystępuje w zębach szczęki.Proci wsp. [13]wskazują, że ma to związek z występowa-niem u dzieci próchnicy butelkowej, w którejprocesem chorobowym zajęte są zęby szczę-Ryc. 1. Frekwencja próchnicy u badanych dzieci.Ryc. 2. Współzależność wskaźnika puw od wiekudziecka.505B. Leda i in.Czas. Stomatol.,Ryc. 3. Frekwencja próchnicy w zależności od wiekudziecka.Ryc. 4. Wartości wskaźnika puw u dziewcząt i chłop-ców w zależności od wieku.ki. Najczęściej próchnicą objęty był ząb drugitrzonowy dolny (ryc. 5), co również znajdujeodzwierciedlenie w piśmiennictwie [13]. Wbadanej grupie dzieci zaobserwowano takżeduże zapotrzebowaniu na zabiegi lecznicze.Świadczy o tym niski wskaźnik leczenia, któ-ry przyjął wartość 0,56.Przebieg akcji profilaktyki stomatologicznejwarto rozpatrzyć również w wymiarze psy-chologicznym. Ważnym czynnikiem wpływa-jącym na efektywność procesu edukacji jestprawidłowa komunikacja między uczącym auczącymi się. Dlatego tworząc oraz realizu-jąc program akcji kierowano się zasadą kom-petentnej komunikacji którą warunkują trzyskładowe: motywacja, zarówno ze strony pro-wadzących jak i dzieci, wiedza oraz umiejęt-ności [10].W przebiegu akcji stosowano tzw. moty-wację pozytywną, która polegała na ekspo-nowaniu korzyści wynikających z dbania ohigienę jamy ustnej zamiast straszenia skut-kami choroby próchnicowej (motywacja ne-gatywna). Wiedza, w myśl zasady kompe-tentnej komunikacji, obejmuje treści doty-czące tego, co przekazać oraz procedury zapomocą których te treści będą wykonane. Wzwiązku z tym program od strony meryto-506Ryc. 5. Występowanie próchnicy w zębach mlecz-nych u dzieci w wieku 4-6 lat.rycznej przygotowano w sposób przystęp-ny dla tej grupy wiekowej z wykorzystaniemmediów edukacyjnych. Umiejętności nato-miast to powtarzalne zachowania zorientowa-ne na cel. Przygotowanie szczegółowego pla-nu oraz jego konsekwentna realizacja umożli-wiały każdorazowo przekazanie najważniej-szych wiadomości zarówno teoretycznych,jak i praktycznych.Innym ważnym czynnikiem wpływającymna prawidłową komunikację, szczególnie wgrupie dzieci w wieku przedszkolnym, jest sto-sowanie empatii a w tym także tzw. empatiipoznawczej. Polega ona na byciu otwartym, [ Pobierz całość w formacie PDF ]